(vovworld) - ລຽບຕາມແມ່ນ້ຳແດງ, ຫ່າງຈາກນະຄອນຫຼວງ ຮ່າໂນ້ຍ ໄປທາງທິດຕາເວັນຕົກປະມານ 30 ຫຼັກ, ມີທ້ອງຖີ່ນບູຮານແຫ່ງໜຶ່ງ. ໃນນັ້ນມີໝູ່ບ້ານຫີນນຳນໍ່, ເຊິ່ງເຕົ້າໂຮມບັນດາຈຸດທີ່ດີງາມຂອງພື້ນຖານອະລິຍະທຳທີ່ມີມານັບພັນປີຂອງເຂດດິນສັນດອນແມ່ນ້ຳແດງ. ນັ້ນແມ່ນໝູ່ບ້ານ ເດື່ອງເລິມ ທີ່ຂຶ້ນກັບເທດສະບານ ເຊີນໄຕ, ຮ່າໂນ້ຍ.
(ພາບປະກອບ) ປະຈຸບັນ, ໝູ່ບ້ານບູຮານ ເດື່ອງເລິມ ຍັງຄົງຮັກສາບັນດາຈຸດທີ່ເປັນສັນຍາລັກຂອງໝູ່ບ້ານຫວຽດເດີມ, ດ້ວຍປະຕູໂຂງ, ຕົ້ນໄຮ, ທ່ານ້ຳ, ເດີ່ນສາລາ, ປ້ອມຍາມ, ນ້ຳສ້າງ, ທົ່ງນາ, ໂນນ, ຫໍບູຊາ, ວັດວາອາຮາມ…ເຖິງວ່າຫ່າງຈາກນະຄອນຫຼວງທີ່ຄຶກໂຄມໜາແໜ້ນບໍ່ໄກປານໃດກໍ່ຕາມ, ແຕ່ໝູ່ບ້ານ ເດື່ອງເລິມ ພັດມີຄວາມສະຫງົບສຸກຢູ່. ທັດສະນີຍະພາບຢູ່ທີ່ນີ້ງາມແບບທຳມະຊາດຂອງເຂດບ້ານນາທາງພາກເໜືອຫວຽດນາມ.
ເທບສຽງປະກອບ
ນີ້ກໍ່ແມ່ນໝູ່ບ້ານຫວຽດເດີມ, ດ້ວຍບັນດາກິດຈະກຳເກືອບທັງໝົດຄື: ປະຕູໂຂງ, ນ້ຳສ້າງ, ສາລາ, ວັດ ລ້ວນແຕ່ໄດ້ຮັບການກໍ່ສ້າງດ້ວຍຫີນນຳນໍ່, ໄມ້ ພ້ອມກັບບັນດາວັດຖຸອຸປະກອນທີ່ມີຢູ່ແລ້ວໃນທ້ອງຖີ່ນ, ແຕ່ໄດ້ຜ່ານໄລຍະເວລານັບສະຕະວັດ ແລະ ຍືນຍົງຄົງຕົວຈົນເຖິງປະຈຸບັນ. ຈຸດບູຮານຢູ່ໝູ່ບ້ານ ເດື່ອງເລິມ ສະແດງອອກຜ່ານສະຖາປັດຕະຍະກຳປະຕູໂຂງ, ແລະ ສາລາ ໂມ້ງຟູ້. ປະຕູໂຂງກໍ່ສ້າງດ້ວຍຫີນນຳນໍ່ຕາມຮູບໂກ່ງ. ກ່ອນນີ້ໝູ່ບ້ານມີປະຕູໂຂງເຖິງ 5 ແຫ່ງ, ໃນນັ້ນມີປະຕູໃຫຍ່ 1 ແຫ່ງ, ແລະ 4 ປະຕູປ້ອງກັນດິນແດນຢູ່ທັງ 4 ທິດ. ແຕ່ປະຈຸບັນຍັງເຫຼືອພຽງປະຕູໂຂງແຫ່ງດຽວທີ່ໄດ້ຮັບການກໍ່ສ້າງນັບແຕ່ປີ 1833 ເທົ່ານັ້ນ, ເທິງປະຕູຍັງມີແຖວໜັງສື “ສະໄໝໃດກໍ່ມີຜູ້ເກັ່ງກ້າສາມາດ”. ປະຕູໂຂງຕັ້ງຢູ່ທ່າມກາງທິວທັດທຳມະຊາດ, ດ້ວຍສີຂຽວຂອງທົ່ງນາ, ຄຽງຂ້າງນັ້ນແມ່ນສະນ້ຳ ແລະ ຕົ້ນໄຮກົກໃຫຍ່. ຍ້ອນເຫດນັ້ນ, ປະຕູໂຂງຂອງໝູ່ບ້ານ ເດື່ອງເລິມ ຈຶ່ງແມ່ນໜຶ່ງໃນບັນດາປະຕູງາມກວ່າໝູ່. ອ້າຍ ຫງວຽນຈິ໋ງ, ນັກສິລະປະຖ່າຍຮູບ, ບ້ານເກີດຢູ່ໝູ່ບ້ານ ເດື່ອງເລິມ, ເວົ້າວ່າ:
“ຜ່ານການຜັນແປມາເປັນເວລາຫຼາຍປີ, ແຕ່ປະຈຸບັນເມື່ອກັບເມືອບ້ານ, ຂ້າພະເຈົ້າຍັງຄົງຮູ້ສຶກໄດ້ຮູບເດີມຂອງມັນຢູ່. ສິ່ງດັ່ງກ່າວແມ່ນເລີ່ມມາຈາກວົງຄະນາຍາດຊາວກະສິກອນປູກເຂົ້ານາທາມຢູ່ເຂດທົ່ງພຽງພາກເໜືອ. ຍ້ອນເຫດນັ້ນມັນຈຶ່ງຮັກສາບັນດາອະນຸສອນ, ມໍລະດົກຕ່າງໆໄວ້ຈົນເຖິງປະຈຸບັນ”.
(ພາບປະກອບ)
ສາລາ ໂມງຟູ້ ແມ່ນກິດຈະກຳຂະໜາດໃຫຍ່ທີ່ຖືກກໍ່ສ້າງເມື່ອປີ 1684, ໃນເຂດພື້ນທີ່ສູງຢູ່ໃຈກາງບ້ານ, ຕາມສະຖາປັດຕະຍະກຳເຮືອນຮ້ານຂອງ ຫວຽດ - ເມື່ອງ (ຊາວຫວຽດບູຮານ), ສ່ວນເດີ່ນສາລາມີພື້ນທີ່ຕ່ຳກວ່າເຂດອ້ອມ, ດັ່ງນັ້ນເມື່ອຝົນຕົກ, ນ້ຳໄຫຼເຂົ້າເດີນສາລາ ແລ້ວຈຶ່ງລະບາຍອອກຕາມຮ່ອງຢູ່ 2 ຂ້າງ , ສ້າງເປັນຮູບໜວດມັງກອນ. ໃນສາລາບ້ານ, ຍັງມີວັດຖຸບູຮານອັນລ້ຳຄ່າຫຼາຍຢ່າງ, ເຊິ່ງໄດ້ຮັບການຮັກສາໄວ້ຜ່ານຫຼາຍລຸ້ນຄົນ. ໝູ່ບ້ານ ເດື່ອງເລິມ ຍັງມີຊື່ສຽງດ້ວຍບັນດາຫໍບູຊາ, ສຸສານ, ວິຫານ. ຊາວບ້ານ ເດື່ອງເລິມ ມີຄວາມເອກອ້າງທະນົງໃຈທີ່ໄດ້ດຳລົງຊີວິດໃນເຂດດິນທີ່ມີເຈົ້າຊີວິດສອງອົງ, ນັ້ນແມ່ນ ໂງກວ່ຽນ ແລະ ຟຸ່ງຮຶງ ວິຫານບູຊາເຈົ້າຊີວິດ ໂງກວ່ຽນ ໄດ້ຮັບການບູລະນະຫຼາຍເທື່ອແລ້ວ ແລະ ຄັ້ງ (1848-1883). ໂງກວ່ຽນແມ່ນຜູ້ທີ່ມີຊື່ສຽງດ້ວຍບັ້ນຮົບໃນແມ່ນ້ຳແບກດັ່ງ, ເຊິ່ງໄດ້ເຮັດໃຫ້ເຮືອຮົບທັງໝົດຂອງທະຫານ ໜາມຄານ ຖືກຈົມນ້ຳ. ບັ້ນຮົບປະຫວັດສາດນັ້ນໄດ້ປະກອບສ່ວນຢຸດຕິ 1000 ປີ ແຫ່ງການປົກຄອງຂອງສັກດີນາຈີນ. ສ່ວນວິຫານເຈົ້າຊີວິດ ຟຸ່ງຮຶງ ຖືກກໍ່ສ້າງຢູ່ບ້ານ ກາມເລິມ, ນີ້ແມ່ນແຫ່ງທີ່ເຈົ້າຊີວິດ ຟຸ່ງຮຶງ ເກນທະຫານ, ແກວ່ງທຸງລຸກຮື້ຂຶ້ນ ເມື່ອປີ 791 ເພື່ອຕ້ານແອກປົກຄອງສະໄໝລາຊະວົງ ຖາງ.
ຈຸດພົ້ນເດັ່ນທີ່ສຸດຢູ່ບ້ານ ເດື່ອງເລິມ, ນັ້ນແມ່ນບັນດາເຮືອນບູຮານ. ປະຈຸບັນ, ໃນໝູ່ບ້ານມີເຮືອນເກົ່າ 956 ຫຼັງ, ເຊິ່ງສຸມໃສ່ຫຼາຍກວ່າໝູ່ຢູ່ບັນດາບ້ານ ດົງຊ່າງ, ໂມ້ງຟູ້ ແລະ ກາມທິ້ງ.ມີເຮືອນຫຼາຍຫຼັງໄດ້ຮັບການກໍ່ສ້າງແຕ່ປີ 1649, 1703, 1850… ເຮືອນເຫຼົ່ານັ້ນລ້ວນແຕ່ມີປະຕູໂຂງ, ຮົ້ວຢູ່ອ້ອມຖືກກໍ່ສ້າງ ດ້ວຍຫີນນຳນໍ່. ເຮືອນບູຮານສ່ວນຫຼາຍແມ່ນປຸກສ້າງດ້ວຍໄມ້ມີ້, ໄມ້ແດງ ແລະ ໄດ້ຮັບການແກະສະຫຼັກຢ່າງລະອຽດລະອໍ. ທ່ານ ກ່ຽວວັນທົງ ຢູ່ຄຸ້ມ 3, ບ້ານ ດົງຊ່າງ, ຕາແສງ ເດື່ອງເລິມ, ໃຫ້ຮູ້ວ່າ:
“ເຮືອນຂອງຂ້າພະເຈົ້າເຮັດດ້ວຍໄມ້ເທິງພື້ນຫີນນຳນໍ່, ເຮືອນມີ 5 ຫ້ອງ, ພ້ອມກັບ 2 ຫ້ອງສຳຮອງ, ຫ້ອງໃຈກາງໃຊ້ເພື່ອບູຊາ, ໃນນັ້ນມີແທ່ນບູຊາ, ມີໂຕະຕັ່ງ, ຕຽງໄມ້ແດງ. ບັນດາຮູບແກະສະຫຼັກຍັງຄົງຮັກສາຮູບເດີມ, ສະແດງໃຫ້ເຫັນວິຖີຊີວິດຂອງປູຍ່າຕາຍາຍໃນເມື່ອກ່ອນ. ຢູ່ເດີ່ນສວນຍັງມີນຳ້ສ້າງບູຮານທີ່ກໍ່ສ້າງດ້ວຍຫີນນຳນໍ່. ນັ້ນແມ່ນຊັບສິນໂດຍປູ່ຍ່າຕາຍາຍປະໄວ້, ດັ່ງນັ້ນຕ້ອງອະນຸລັກຮັກສາໄວ້ເພື່ອບໍ່ໃຫ້ມັນເສື່ອມຫາຍໄປ“.
(ພາບປະກອບ)
ເດື່ອງເລິມ ກາຍເປັນໝູ່ບ້ານບູຮານທຳອິດຂອງ ຫວຽດນາມ ທີ່ໄດ້ຮັບການຮັບຮອງຈາກລັດວ່າເປັນປູຊະນີຍະສະຖານປະຫວັດສາດ ວັດທະນະທຳລະດັບຊາດ ເມື່ອວັນທີ 19/5/2006. ພ້ອມກັບບັນດາປູຊະນີຍະສະຖານປະຫວັດສາດ, ບັນດາຮີດຄອງປະເພນີຂອງປະຊາຊົນແລ້ວ, ໝູ່ບ້ານບູຮານ ເດື່ອງເລິມ ແມ່ນສະຖານທີ່ລືຊື່ທີ່ໄດ້ດຶງດູດແຂກທ່ອງທ່ຽວຈາກທຸກສາລະທິດມາຢ້ຽມຢາມ ເພື່ອມີຄວາມເຂົ້າໃຈຕື່ມອີກກ່ຽວກັບປະຫວັດສາດ, ວັດທະນະທຳທີ່ເປັນເອກະລັກສະເພາະຂອງບັນດາໝູ່ບ້ານຫວຽດນາມ.