(VOV5) - Dân ca H’re là loại hình nghệ thuật diễn xướng được nhiều người yêu thích, trong đó phải kể đến các làn điệu H'chôi (Ka choi) và Tă têu (Ka lêu) đặc trưng của người H’re. Trong các sinh hoạt văn hóa thường ngày, người H’re có thể hát dân ca ở mọi nơi, mọi lúc, sau ngày nghỉ lao động hay trong các cuộc vui, lễ hội…
Nghe âm thanh bài viết tại đây:
Cũng như các dân tộc anh em khác ở khu vực Trường Sơn - Tây Nguyên, người H’re có nền văn hóa, âm nhạc dân gian đa dạng và đặc sắc. Người H’re có nhiều truyện cổ, thích sáng tác thơ ca và ham mê ca hát. Người H’re có nhiều loại nhạc cụ làm bằng tre nứa, vỏ bầu như: đàn brook, ống tiêu talía, đàn môi pơpel, nhị rađang, "chiêng tre" ching kala. Điều đặc biệt là hầu hết các nhạc cụ này đều được sử dụng để đệm cho hát dân ca. Các bài dân ca và cách hát dân ca của người H’re rất độc đáo và mang bản sắc riêng của người H’re. Ông Vi Tấn Bảo, nhà sưu tầm, nghiên cứu âm nhạc dân gian, cho biết: "Trong các dịp lễ tết, đám cưới hay trong dịp sinh hoạt vui chơi, ngồi bên ché rượu cần, người H’re thường hát cho nhau theo làn điệu dân ca Ka choi , Ka lêu…Các bài dân ca thường được diễn xướng trên nền nhạc cồng chiêng theo nhịp điệu gọi là chinh tốc hoặc bài hát được phụ họa bởi các loại nhạc cụ đặc sắc của người H’re nên khi nghe các bài hát thể hiện được chất trữ tình. Nội dung những bài dân ca thường là ca ngợi quê hương, ca ngợi cuộc sống lao động, đặc biệt là tình yêu đôi lứa. Người H’re hát dân ca như một cách để chia sẻ tâm tư tình cảm trong đời sống và sản xuất".
Trong nền âm nhạc dân gian của người H’re, thì hai làn điệu Kalêu, Kachoi (hát đối đáp nam nữ) là những di sản đặc sắc của riêng người H’re. Ka choi là làn điệu dân ca có bài bản, có nhịp điệu và có nhiều bài phổ biến nhất, trong khi Ka lêu chỉ có một lối hát. Làn điệu Ka choi về giai điệu âm nhạc thì luôn có sẵn, còn phần lời thì người hát tự ứng tác tại chỗ theo nội dung sinh hoạt. Làn điệu Ka choi không có bài bản cụ thể, nên có thể hát nhiều nội dung khác nhau và các cặp đôi có thể hát với nhau mà không có đoạn kết. Trong các dịp Tết, cúng, đám cưới, hay sinh hoạt vui chơi, giải trí... ngồi bên ché rượu cần, khi có chút men rượu người H’re thường rủ nhau hát làn điệu Ka lêu, Ka choi để giao lưu, tâm sự, chia sẻ tâm tư tình cảm của mình, hoặc để thể hiện khả năng tài nghệ hát Ka choi( hát đối đáp) với mọi người. Có những cặp hát với nhau suốt cả đêm làm cho không khí ngày xuân, lễ hội thêm rộn rã, đầm ấm, và mang nhiều ý nghĩa..
Về nội dung, người H’re thường hát dân ca để tỏ tình giao duyên, kết bạn, tâm tình hoặc để trao đổi một công việc nào đó mà không tiện nói với nhau bằng lời nói cụ thể. Thông qua cách hát đối đáp, thể hiện bằng âm nhạc, lời thơ, dùng những từ ngữ ví von sâu xa, có vần, điệu để diễn tả tình cảm của mình. Cứ thế cuộc "hát, nói" giữa hai người, giữa hai bên diễn ra suốt cả đêm mà không có đoạn kết. Đặc biệt, nếu hai người đều biết thổi Rangoiq (kèn môi), kết hợp vừa hát một đoạn, thổi một đoạn thì cuộc hát càng trở nên hấp dẫn, độc đáo hơn.
Trải qua thời gian, các hình thức sinh hoạt văn hóa, lễ hội, nhạc cụ truyền thống của dân tộc H’re đang dần bị mai một. Số nghệ nhân người H’re biết trình diễn và am hiểu sâu sắc về nhạc cụ, về các làn điệu dân ca cũng thưa vắng dần. Tuy nhiên, trong cộng đồng người H’re vẫn có nghệ nhân dân gian Đinh Ngọc Su quê ở huyện Sơn Hà, ở tỉnh Quảng Ngãi rất nổi tiếng. Ông là người có khả năng vừa tự chế tác, trình tấu các loại nhạc cụ độc đáo vừa hát dân ca H’re. Bằng cách học truyền miệng từ cha mẹ từ khi còn nhỏ, ông cũng là người nhớ thuộc, sưu tầm được nhiều bài hát dân ca cổ xưa. Bởi vậy, những người nghệ nhân như ông Đinh Ngọc Su được các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian đánh giá như một viên ngọc quý. Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Đinh Ngọc Vũ, nhận xét: "Nghệ nhân Đinh Ngọc Su chính là người giữ hồn cho dân tộc H’re. Ông có tài ứng xử, hát đối đáp rất hay trong dân ca H’re. Điều đặc biệt ông còn chế tác rất nhiều nhạc cụ của người H’re. Ngành văn hóa đang phối hợp cùng ông để mở các lớp dạy trao truyền những kiến thức về chế tác và cách sử dụng các nhạc cụ và biết hát các làn điệu dân ca".
Trong các cuộc liên hoan dân ca toàn quốc những năm gần đây, các làn điệu dân ca và âm thanh của nhạc cụ của người H’re đã chinh phục đông đảo khán giả trong và ngoài nước. Nghệ nhân Đinh Ngọc Su đã được mời tham gia biểu diễn hát dân ca và trình tấu nhạc cụ của người H’re tại Hàn Quốc và được khán, thính giả các nước đánh giá cao. Việc bảo tồn, phát huy và phát triển bản sắc văn hóa truyền thống tốt đẹp của người H’re có ý nghĩa rất quan trọng. Những nỗ lực của ngành văn hóa và nghệ nhân Đinh Ngọc Su cũng góp phần xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.