Bài học về chủ quyền lãnh thổ từ cách dạy sử của người xưa
Phương Thúy -
(VOV5) - Ngay từ thời phong kiến, ông cha đã luôn quan tâm giáo dục ý thức coi trọng chủ quyền lãnh thổ Việt Nam cho các thế hệ con cháu. Các cuốn sách dạy lịch sử bằng chữ Hán Nôm cho thấy những bài học về chủ quyền dân tộc luôn được đặt lên hàng đầu.
Nghe nội dung chi tiết tại đây:
Trong những cuốn sách dạy lịch sử như "Bùi gia huấn hài" - Sách dạy trẻ em của họ Bùi (ra đời cuối thế kỉ 18); "Sơ học vấn tân”- Sách dạy những điều cơ bản nhất bằng những câu hỏi đáp hay; “Tiểu học Quốc sử lược biên”- Sách dạy Quốc sử sơ lược (ra đời cuối thế kỉ 19) đều có một nội dung quan trọng đề cập vấn đề biên giới lãnh thổ Việt Nam. Đặc biệt, cuốn “Tiểu học quốc sử lược biên” đã trình bày về quốc sử, quốc hiệu, quốc dân, quốc giới, sự thay đổi cương giới, địa danh hành chính từ các đời Hùng Vương đến đời Nguyễn. Hay như cuốn "Cải lương mông học Quốc sử giáo khoa thư" - Sách giáo khoa về lịch sử cho lớp vỡ lòng được dùng trong trường Đông Kinh Nghĩa Thục cũng nhắc đến vấn đề cương vực Việt Nam từ thời hồng hoang, 15 bộ thời đại Hùng Vương và những lời bàn liên quan đến việc triều đình phong kiến đòi lại những phần đất biên giới đã bị nhà Thanh xâm chiếm. Nhà nghiên cứu Hán Nôm Trần Quang Đức cho biết: “Không chỉ những sách dạy lịch sử Việt Nam cho trẻ em mà những sách như "Bang giao chí" của Phan Huy Chú hay quan niệm của vua, quan Việt Nam trong suốt thời đại Lý, Trần, Lê, Nguyễn đối với vấn đề biên giới lãnh thổ thì có thể khẳng định trong tâm thức của người Việt nói chung rất coi trọng vấn đề đất đai bờ cõi. Ngay bản thân vua Lê Thánh Tông cũng từng nói: một thước đất, một tấc đất của ta cũng không thể bỏ mất. Hay cũng có thể thấy thời Lý đã chủ động nhiều lần đánh Tống để đòi lại đất khi biện pháp ngoại giao không thực hiện được. Đó là tư tưởng nhất quán của vua quan triều đình phong kiến”.
 |
| "Sơ học vấn tân" (Nguồn: Thư viện Quốc gia Việt Nam) |
Không chỉ vấn đề biên giới, khi nhà Nguyễn lên nắm quyền, tư tưởng và tâm thế về biển đảo ngày càng rõ ràng hơn. Trong các sách dạy lịch sử cho học sinh bằng chữ Hán và chữ Nôm đã có những nội dung ghi chép về chủ quyền lãnh hải Việt Nam, đặc biệt đối với hai quần đảo Trường Sa và Hoàng Sa, như sách: “Khải đồng thuyết ước”- tóm tắt những điều dễ hiểu nhất cho trẻ con, khắc in năm Tự Đức Tân Tỵ (1881). Đây là cuốn sách giáo khoa, viết theo thể 4 chữ, dạy các em kiến thức về xã hội (nhân sự, niên hiệu nước Việt Nam qua các đời), về thiên văn, địa lý. Điểm đặc biệt trong cuốn “Khải đồng thuyết ước” là ngoài việc trình bày sơ lược về cương giới Việt Nam, còn có thêm mục bản đồ ở quyển thượng. Trong tấm bản đồ này, tác giả ngoài việc vẽ lại các vùng đất trong lục địa, còn có ghi chú rõ ràng cả cương giới ở vùng biển Việt Nam bao gồm Hồng Đàm (tên gọi của một số đảo thuộc Vịnh Bắc Bộ) và Hoàng Sa chử (nghĩa là bãi Hoàng Sa hay còn gọi là Quần đảo Hoàng Sa). Phó giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Tá Nhí, Viện nghiên cứu Hán Nôm lý giải thêm: “Khải đồng thuyết ước là tóm tắt những điều ngắn gọn nhất để gợi mở cho trẻ con. Không chỉ người lớn, ngay cả các cháu nhỏ cũng phải có ý thức về chủ quyền lãnh thổ. Sách này do một học giả đất Kim Giang (Hà Nội) biên soạn từ năm 1881. Cũng thời điểm này, ở những sách đồng ấu dạy ở Trung Quốc, người ta chỉ có bản đồ giới hạn địa giới Trung Quốc chỉ đến đảo Hải Nam”.
Lịch sử hình thành và phát triển của sách dạy lịch sử Việt Nam viết bằng chữ Hán Nôm qua các tư liệu hiện còn có thể được tính từ những năm cuối thế kỉ 18 (với sự ra đời của cuốn sách “Bùi gia huấn hài”- Sách dạy trẻ em của họ Bùi) đến hết nửa đầu thế kỉ 20 (với sự có mặt của cuốn “Khóa nhi tiểu giản tứ tự quốc âm thế”- sách dạy quốc âm tiếng Việt cho trẻ em bằng thể văn vần 4 chữ). Chương trình học có sự phân cấp rõ ràng với 3 bậc ấu học, tiểu học, trung học, phần lớn dùng thể văn xuôi, văn vần, dễ học, dễ nhớ. Qua đó, người học có được những kiến thức vắn tắt và đầy đủ về chủ quyền lãnh thổ Việt Nam.
 |
| "Khải đồng thuyết ước" (Nguồn: Thư viện Quốc gia Việt Nam) |
Không chỉ góp phần cung cấp kiến thức lịch sử Việt Nam, những cuốn sách dạy lịch sử viết bằng chữ Hán Nôm còn có giá trị tư liệu, phản ánh chân thực những cứ liệu lịch sử về chủ quyền lãnh thổ quốc gia qua từng thời kì. Đây là những bằng chứng phủ định quan điểm của Trung Quốc cho rằng tư liệu về chủ quyền biển, đảo của họ có từ hơn 2000 năm, đồng thời là tư liệu để đối chiếu với các sách dạy lịch sử của Trung Quốc cùng thời kỳ. Phó giáo sư, Tiến sĩ Trịnh Khắc Mạnh, nguyên Viện trưởng Viện nghiên cứu Hán Nôm, khẳng định: "Những tư liệu bản đồ của Trung Quốc in thời cận đại, đầu thế kỉ 20 thì biên giới của Trung Quốc chỉ đến đảo Hải Nam. Tôi cũng có một tư liệu là sách giáo khoa dậy bậc tiểu học Trung Quốc in năm 1912 (Trung Hoa dân quốc) với mục địa đồ, dạy cho trẻ nhỏ cho thấy biên giới của Trung Quốc chỉ đến đảo Hải Nam”.
Cho đến nay, những tư liệu Hán Nôm cũng là một minh chứng để khẳng định chủ quyền, lãnh thổ của Việt Nam. Cùng với các tập bản đồ, các văn bản hành chính (trong đó có Châu bản triều Nguyễn), các tập át lát địa lý cổ, tác phẩm văn, thơ… đã được công bố thì những cuốn sách dạy lịch sử bằng chữ Hán Nôm góp phần làm sáng tỏ sự nhất quán trong tư tưởng, quan điểm của cha ông ta về chủ quyền dân tộc./.
Phương Thúy