Hàng năm cứ vào ngày 14 tháng 7 âm lịch, người Thái trắng lại tổ chức Tết xíp xí theo nét đặc trưng riêng của dân tộc. Bởi đây là thời điểm nông nhàn, lúa đang vào thời kỳ chắc hạt. Tết Xíp xí  được coi là Tết lớn nhất của người Thái trắng vùng Tây Bắc nên dịp này, con cháu đồng bào Thái trắng hướng về tổ tiên, là dịp người lớn dành sự quan tâm, chăm sóc đặc biệt đến thế hệ trẻ.

Nghe âm thanh bài tại đây: 

Đến các bản làng người Thái trắng ở Lai Châu vào dịp Tết, nhà ai nấy đều rộn ràng chuẩn bị đón Tết xíp xí. Các bà, các mẹ mỗi người mỗi việc tất bật gói bánh chưng, bánh nếp, còn đàn ông người trụ cột trong gia đình thì sẽ có nhiệm vụ mổ vịt chuẩn bị mâm lễ và dọn dẹp bàn thờ thắp hương tổ tiên.

Ngày xưa, Tết xíp xí của người Thái Trắng là dịp dâng lễ vật để tạ ơn thần linh, thổ địa đã chở che cho dân bản cuộc sống an lành, bảo vệ mùa màng bội thu và cũng là dịp để cho các hộ làm lễ cúng vía trâu. Trong lễ thầy cúng cho trâu ăn muối để nhớ đường về bản, đổ rượu lên đầu nhằm lấy may, cầu mong không bị thú dữ ăn thịt, không bị rơi xuống hố, ngã lăn vực sâu… Sau khi cúng xong thả trâu vào rừng nơi có bãi cỏ để trâu nghỉ ngơi lấy lại sức sau một mùa cày, bừa. Đối với các công cụ sản xuất được sửa sang cất gọn để vụ sau mới đem ra dùng.

Thi ẩm thực trong ngày Tết xíp xí của đồng bào Thái trắng xã Quang Huy (Phù Yên).

Bà Lò Thị Phái, 85 tuổi, người Thái trắng ở phường Đông Phong, thành phố Lai Châu, cho biết:" Ngày xưa, người Thái ăn xíp xí: làm mân cỗ cúng tổ tiên và làm lễ cúng vía trâu, cúng ruộng. Buổi sáng cả bản cùng nhau đóng góp mổ lợn làm lễ cúng vía trâu.

Buổi chiều nhà nào cũng đi cúng ruộng. Đồ lễ gồm có vịt, xôi, rượu, cây móc và cắt hình con cá, con cua và các con côn trùng treo lên cây móc. Lễ được làm ngay đầu bờ mương, nơi nước chảy vào ruộng với mong muốn không sâu bệnh hại lúa, mùa màng bội thu…

Ngày 14 tháng 7 được bà con người Thái trắng coi như một ngày tết ăn mừng thành quả lao động vất vả trong sáu tháng đầu của một năm, ai đi xa cũng về đoàn tụ, con cháu hướng về tổ tiên, biếu ông bà, cha mẹ những sản vật do chính mình làm ra, thể hiện truyền thống nhớ về cội nguồn của dân tộc. Theo quan niệm của người Thái trắng, con vịt mang điều không may mắn, điềm xấu, điềm gở trôi theo dòng nước.

Chủ gia đình dâng mâm lễ cúng tổ tiên tỏ lòng thành kính với những người đã khuất. Trước bàn thờ linh thiêng, các thành viên trong gia đình ngồi quây quần đông đủ lần lượt vái lễ cầu mong phù hộ con cháu ăn nên làm ra, cả nhà khỏe mạnh.

Ông Chu Văn Hạnh, ở bản tái định cư Bình Luông, thị trấn Tam Đường, huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu, chia sẻ: "Ngoài tết nguyên đán, trong một năm người Thái còn có ngày 3 tháng 3 là tết thanh minh, ngày 5 tháng 5 tháng năm tết Đoan Ngọ, 14 tháng 7 là tết xíp xí và tết 9 tháng 9 âm lịch. Trong những ngày tết đó nhà nào cũng mổ gà, vịt làm mâm cơm cúng tổ tiên và nấu những món ẩm thực đặc trưng của dân tộc, mời anh em họ hàng đến chung vui, chúc cho nhau những lời tốt đẹp… 

Bà con chuẩn bị cho Tết. -Ảnh VOV.VN

Tết xíp xí của đồng bào vùng Tây Bắc cũng là dịp để bà con mời anh em, bạn bè đến chung vui bữa cơm thân mật cùng gia đình và nhà nào mời được nhiều khách đến dự đông vui càng may mắn. Em Hoàng Thị Nhung ở thôn Bản Xa, xã Nghĩa Lợi, thị xã Nghĩa Lộ, chia sẻ, dịp này, em cùng gia đình gói bánh đôi và chuẩn bị các nhu yếu phẩm thiết yếu làm mâm cơm cúng thần linh, tổ tiên và đãi anh em, bạn bè đến nhà chơi. Tết Xíp xí có rất nhiều ý nghĩa vì Tết Xíp xí em được cùng mẹ và bà chuẩn bị mâm cỗ cúng tổ tiên. Tết mình cũng được nghe các câu chuyện ông bà kể về Tết Xíp xí của dân tộc.

Trong các món ăn ngon đãi khách dịp tết Xíp xí, không thể thiếu thịt vịt và bánh đôi, loại bánh truyền thống bắt buộc phải có trong ngày Tết Xíp xí. Bánh này làm giống bánh dợm với bột nếp, nhân đỗ, nhưng được gói thành một đôi dính liền nhau. bà Lường Thị Cháy ở thôn Đêu 2, xã Nghĩa An, thị xã Nghĩa Lộ, chia sẻ: "Ngày 14 tháng 7 thì gói bánh đôi thắp hương cho tổ tiên, rồi mổ con vịt cúng tổ tiên, cầu mong cho con cháu khỏe mạnh, mùa màng tươi tốt."

Tiếng trống hội, tiếng nói cười rộn rã khắp các bản làng, trên những sân thi đấu các trò chơi dân gian... Tết Xíp xí chính là dịp đặc biệt để du khách về với vùng cao Tây bắc, tìm hiểu những nét văn hóa đặc sắc của đồng bào Thái nơi đây.

Tết xíp xí được tổ chức theo từng gia đình, có nơi theo dòng họ và tùy từng hoàn cảnh gia đình mà tổ chức to, nhỏ khác nhau, là một nét đẹp văn hóa được người Thái Trắng Tây Bắc truyền từ đời này sang đời khác.