Chúng tôi đến thăm nhà anh Trần Thanh Tùng, một người sưu tập đèn dầu ở phố Hào Nam, Hà Nội, để chiêm ngưỡng bộ sưu tập đèn dầu độc đáo của anh. Vừa bước chân lên tầng hai là phòng khách của ngôi nhà, trước mắt chúng tôi là những hàng đèn dầu xếp ngay ngắn cạnh ba bức tường. Trong hình dung của nhiều người, đèn dầu là những chiếc đèn be bé, xinh xinh, nhưng những chiếc đèn dầu của anh Trần Thanh Tùng thì đủ màu sắc, đủ hình dáng, cao thấp khác nhau, có chiếc cao đến hơn một mét, bằng nửa thân người.

Nghe âm thanh bài viết tại đây:

Giới chơi đèn dầu ở Việt Nam không nhiều, vì thế để có được bộ sưu tập gần 80 chiếc đèn dầu, anh Trần Thanh Tùng đã phải lặn lội khắp nơi: "Mình bắt đầu chơi đèn dầu từ năm 2010. Đèn dầu ít người chơi, kén người chơi vì thực ra để mua được một cái đèn dầu đẹp phải có mắt nhìn, phải biết ghép đồ để cây đèn dầu  trông hợp lý. Trước đây thì bạn bè mình ở nước ngoài thường mang về cho mình vì mình hay mua đèn từ các trang đấu giá ở nước ngoài."

Anh Trần Thanh Tùng và bộ sưu tập đèn dầu của mình

Theo anh Tùng, một người chơi đèn dầu sành sỏi cần phải xác định niên đại và trường phái của chiếc đèn để sắp xếp hợp lý vào bộ sưu tập của mình. "Chiếc đèn dầu thì trước tiên phải xác định thiết kế của nó theo phong cách quý tộc, của Anh hay của Pháp thời xưa, nó hợp với trang trí tòa lâu đài của những dòng họ gia đình danh giá, nó toát lên vẻ đẹp thực sự là cuốn hút. Có những chiếc đèn dầu làm rất cầu kỳ, từ vật liệu bằng đá, bằng thủy tinh hay pha lê, được người ta tráng vài lần, sau đó người ta mài ra như thế kia. Đá này khi về  Việt Nam người ta gọi là đá củ cải, khi người ta mới khai thác từ mỏ lên nó rất mềm nhưng qua thời gian thì nó ngày càng cứng. Và đi theo thời gian thì cái mầu này là cái mầu không thể làm giả được. Tất cả từ bầu đèn, lam đèn đều làm bằng tay cả. Đồ này rất dễ vỡ nhưng vẫn còn lại qua thời gian như thế này thì nó rất giá trị."

Điều thú vị nhất của người chơi đèn dầu là từ những bộ phận có sẵn, mỗi người lại có thể tách ra để phối ghép thành những chiếc đèn độc đáo riêng, không chiếc đèn nào giống chiếc đèn nào. Thông thường, họ có thể lấy đế của chiếc đèn này gắn sang bầu của đèn khác. Nói nôm na, nếu như dân chơi xe máy có thú độ xe thì giới chơi đèn cũng có thú độ đèn. Người càng tinh, càng sành, càng có mắt thẩm mỹ thì lại càng sở hữu những chiếc đèn độc, lạ, riêng biệt.

Ngày nay, khi những chiếc đèn diện và những thiết bị chiếu sáng vô cùng thông dụng trong đời sống hàng ngày, những chiếc đèn dầu trở thành của hiếm và dần biến mất khỏi đời sống thường nhật của các gia đình. Theo anh Trần Thanh Tùng, anh lặn lội kỳ công tìm kiếm được những chiếc đèn ưng ý bởi vì đèn dầu gắn với tuổi thơ khó khăn, sinh ra và lớn lên trong thời bao cấp của anh. "Ở những độ tuổi như mình, trải qua thời bao cấp, ngày xưa chỉ lấy ánh sáng của những chiếc đèn dầu, thậm chí là chỉ có những chiếc bấc đặt lên trên những cái đĩa có dầu. Thật ra những chiếc đèn dầu này, ngoài nét đẹp theo phong cách phương Tây thì cũng là mình cũng nhớ lại một thời tuổi thơ khó khăn của mình. Một thời đạn bom, một thời hòa bình, phải đi sơ tán, kể cả lúc học đại học mình cũng phải dùng đèn dầu."

Không chỉ có công dụng trang trí và thỏa mãn thú sưu tầm, những chiếc đèn dầu thực sự cũng có lợi cho sức khỏe. Anh Nguyễn Đăng Huy, người cũng sưu tập đèn dầu, chia sẻ:  "Trong nhà chúng ta, hoặc trong các không gian kín, thường có rất nhiều các ion dương, hay còn gọi là gốc tự do. Chúng bay lơ lửng trong không khí, tồn tại trong bụi, nấm mốc, vi khuẩn hay là virus, và thường có xu hướng liên kết với ion âm trong cơ thể chúng ta. Thì việc đốt cái đèn dầu này lên, sẽ sản sinh ra các ion âm để trung hòa với các ion dương để có tác động tốt đến cơ thể chúng ta."

Đối với những người sưu tập đồ cổ, làm thế nào để bảo quản tốt bộ sưu tập của mình là cả một vấn đề vì khí hậu Việt Nam vốn nóng, ẩm, đặc biệt là vào những mùa trời nồm ẩm ướt. Anh Đặng Đình Trung, chủ một cửa hàng bán đồ cổ trên phố Cao Bá Quát, cho biết cách bảo quản tốt những chiếc đèn dầu: " Muốn bảo quản tốt những chiếc đèn dầu này thì tốt nhất người chơi nên lựa chọn những sản phẩm tốt. Và để chúng ở những nơi khô ráo. Nếu có hiện tượng xuống cấp rồi thì chúng ta lấy dầu để ủ và vệ sinh thật sạch. Còn nếu có điều kiện, chúng ta bảo quản trong phòng điều hòa, có máy hút ẩm để độ ẩm không tác động xấu đến đồ vật của mình thì càng tốt."

Xã hội ngày càng hiện đại, chiếc đèn dầu ngày xưa không còn tác dụng thắp sáng như ngày xưa mà thể hiện nét văn hóa, kiến trúc, trình độ kỹ thuật chế tác của con người qua các thời kỳ. Đèn dầu, với những người sưu tập, còn là nơi lưu giữ một phần ký ức xa xưa.