บ้านเรือนถูกทำลายภายหลังการโจมตีทางอากาศหลายครั้งของอิสราเอลที่เมือง Khan Younis ฉนวนกาซ่า เมื่อวันที่ 19 พฤษภาคม 2021 (THX)

ในการประชุมสุดท้ายในปี 2021 เกี่ยวกับสถานการณ์ในภูมิภาคตะวันออกกลางเมื่อวันที่ 21 ธันวาคม คณะมนตรีความมั่นคงแห่งสหประชาชาติได้ประเมินว่า สถานการณ์ในภูมิภาคนี้ยังคงมีความไร้เสถียรภาพ โดยการเคลื่อนไหวในดินแดนของชาวปาเลสไตน์ ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งที่สำคัญของกระบวนการสันติภาพในตะวันออกกลางยังคงมีความตึงเครียด “ความไร้เสถียรภาพ” และ “ความตึงเครียด” เป็นสองประโยคที่มักถูกกล่าวถึงเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออกกลางในปีที่ผ่านมาถึงแม้จะมีความพยายามมากมายจากประชาคมระหว่างประเทศ

มีจุดร้อนมากมาย

รายงานสถิติของสหประชาชาติแสดงให้เห็นว่า สถานการณ์ความรุนแรงยังคงเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่องในดินแดนของชาวปาเลสไตน์ โดยเฉพาะในเขตเวส์ตแบงค์ ทำให้จำนวนชาวปาเลสไตน์ที่เสียชีวิตในปี 2021เพิ่มขึ้น 3 เท่าเมื่อเทียบกับปี 2020 ซึ่งสถานการณ์ที่เป็นจริงนี้ได้แสดงให้เห็นว่า การปะทะระหว่างปาเลสไตน์กับอิสราเอล โดยเฉพาะกระบวนการสันติภาพในตะวันออกกลางยังคงมีความซับซ้อนเป็นอย่างมาก สันติภาพยังคงเป็นความฝันสำหรับทั้งชาวปาเลสไตน์และชาวอิสราเอลที่ยาวนานหลายทศวรรษที่ผ่านมา

แต่อย่างไรก็ตาม ไม่เพียงแต่กระบวนการปรองดองระหว่างปาเลสไตน์กับอิสราเอลที่ตกเข้าสู่ภาวะชะงักงันเท่านั้น หากจุดร้อนหลายจุดในตะวันออกกลาง เช่น สงครามกลางเมืองในซีเรีย สงครามในเยเมน ความไร้เสถียรภาพในอิรักและกระบวนการนิวเคลียร์ของอิหร่านยังคงไม่สามารถบรรลุความคืบหน้า โดยสงครามกลางเมืองในซีเรียกำลังจะเข้าสู่ปีที่ 11 แล้ว แต่ทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้องยังไม่สามารถบรรลุข้อตกลงหยุดยิงฉบับสุดท้ายได้ โดยเฉพาะ เมื่อปี 2021อิสราเอลได้เพิ่มการโจมตีซีเรีย ซึ่งทำให้สถานการณ์สงครามกลางเมืองในประเทศนี้มีความซับซ้อนมากยิ่งขึ้น ในขณะที่สงครามในประเทศยากจนเยเมนก็ยังไม่สามารถมองเห็นจุดสิ้นสุดเนื่องจากการต่อสู้ระหว่างกองกำลังของรัฐบาลที่ได้รับการสนับสนุนจากกลุ่มประเทศอาหรับกับกลุ่มกบฏมุสลิมอัลฮูธียังคงเกิดขึ้นอย่างต่อเนื่อง  ที่น่ากังวลกว่านั้นคือ การปะทะยังคงมีแนวโน้มเพิ่มขึ้นในช่วงปลายปี2021 และต้นปี 2022 โดยเมื่อวันที่ 11 มกราคมที่ผ่านมา กองกำลังพันธมิตรอาหรับนำโดยซาอุดิอาระเบียได้เปิดการโจมตีครั้งใหญ่ใส่กลุ่มอัลฮูธีในทุกแนวรบ

ในขณะเดียวกัน กระบวนการเจรจาเพื่อฟื้นฟูข้อตกลงนิวเคลียร์อิหร่าน หรือแผนปฏิบัติการร่วมในทุกด้าน JCPOA ที่ลงนามเมื่อปี 2015 ระหว่างอิหร่านกับ 6 ประเทศมหาอำนาจยังไม่สามารถบรรลุผลงานที่เป็นก้าวกระโดดใดๆ ถึงแม้ได้มีการฟื้นฟูการเจรจาหลายรอบ ณ กรุงเวียนนา ประเทศออสเตรียตั้งแต่เดือนเมษายนปี 2021 ความขัดแย้งขั้นพื้นฐานระหว่างสหรัฐกับอิหร่านยังคงเป็นอุปสรรคที่ใหญ่ที่สุดที่ทำให้แต่ละฝ่ายไม่สามารถบรรลุข้อตกลงขั้นสุดท้ายได้ และในประเทศเพื่อนบ้านของอิหร่านคืออิรัก ความไร้เสถียรภาพยังคงเป็นความท้าทายที่ยิ่งใหญ่สำหรับกระบวนการฟื้นฟูประเทศเมื่อกลุ่มก่อการร้ายอิสลามหรือไอเอสทำการโจมตีใส่กองกำลังรักษาความมั่นคง เป้าหมายในต่างประเทศและสำนักงานภาครัฐของอิรักอย่างต่อเนื่องซึ่งสร้างความสูญเสียเป็นอย่างมาก ในขณะเดียวกัน  สถานการณ์ทางการเมืองในอิรักก็เผชิญกับมรสุมหลายครั้ง โดยเฉพาะหลังการเลือกตั้งทั่วไปที่สร้างความขัดแย้งเมื่อเดือนตุลาคมที่ผ่านมา

บรรดาผู้แทนเข้าร่วมการเจรจาเพื่อฟื้นฟูข้อตกลงนิวเคลียร์ของอิหร่านในกรุงเวียนนา ประเทศออสเตรีย เมื่อวันที่ 27 ธันวาคม (AFP)

 ความพยายามและความคาดหวัง

ตามความเห็นของบรรดานักวิเคราะห์ระดับภูมิภาคและนานาชาติ การขาดความคืบหน้าในความพยายามคลี่คลายจุดร้อนในตะวันออกกลางเมื่อปีที่ผ่านมามีหลายสาเหตุ โดยก่อนอื่นคือ สิ่งเหล่านี้เป็นปัญหาที่ซับซ้อน ยืดเยื้อ เกี่ยวข้องและมีการแทรกแซงของหลายฝ่าย การแสวงหาความเห็นพ้องเป็นเอกฉันท์เพื่อแก้ไขความขัดแย้งทำได้ยากมากขึ้น และการสนับสนุนจากนานาชาติเพื่อแก้ไขปัญหาได้ลดลงเป็นอย่างมากในสภาวการณ์ที่โลกต้องระดมพลังทุกแหล่งเพื่อรับมือการแพร่ระบาดของโรคโควิด-19 ในขณะเดียวกัน ประเทศมหาอำนาจที่มีอิทธิพลต่อภูมิภาคและโลกบางประเทศได้ให้ความสนใจปัญหายุทธศาสตร์อื่น ๆ เพื่อผลประโยชน์ของตน

ถึงกระนั้น การแก้ไขปัญหาในภูมิภาคตะวันออกกลางในปี 2021 ยังคงได้รับความสนใจและความพยายามอย่างต่อเนื่องจากประชาคมระหว่างประเทศ ตัวอย่างเช่น ปัญหาการปะทะระหว่างปาเลสไตน์กับอิสราเอล คณะมนตรีความมั่นคงแห่งสหประชาชาติและประเทศมหาอำนาจได้จัดการประชุมและหารือหลายครั้ง และเสนอมาตรการแก้ไข ซึ่งจิตใจแห่งการสนทนา การปรองดองและการไม่ใช้ความรุนแรงยังคงได้รับการให้ความสำคัญ ในทำนองเดียวกัน สำหรับกระบวนการเจรจานิวเคลียร์ของอิหร่าน ทั้งสหประชาชาติ สหภาพยุโรปหรืออียู ประเทศมหาอำนาจและประเทศที่เกี่ยวข้องหลายประเทศได้เข้าร่วมอย่างแข็งขัน ซึ่งแสดงให้เห็นถึงการจัดการเจรจา 8 รอบอย่างต่อเนื่องภายในเวลา 8  เดือน ในสภาวการณ์ดังกล่าว  อิสราเอลและ 3 ประเทศอาหรับ ได้แก่ สหรัฐอาหรับเอมิเรตส์หรือ UAE บาห์เรน และโมร็อกโก ได้ปฏิบัติตามข้อผูกพันในข้อตกลงสันติภาพที่ลงนามเมื่อปี 2020 อย่างเคร่งครัด ซึ่งช่วยขยายผลบรรยากาศการประนีประนอมในภูมิภาค

ดังนั้น ถึงแม้จะไม่สามารถกลายเป็นสีหลักในภาพรวมบรรยากาศของภูมิภาคตะวันออกกลางในปี 2021ได้ แต่จุดสว่างดังกล่าวก็ยังถือเป็นพื้นฐานที่สำคัญเพื่อให้ประชาคมระหว่างประเทศและทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้องตั้งความหวังและยืนหยัดพยายามเพื่ออนาคตของภูมิภาคตะวันออกกลางที่สดใสมากขึ้น.