(VOV5) - Nằm bên dòng sông Hồng hiền hòa, làng nghề Báo Đáp (phường Hồng Quang, tỉnh Ninh Bình) từ lâu đã được biết đến với nghề truyền thống làm đèn ông sao ở miền Bắc.
Nghe âm thanh tại đây:
Mỗi năm, cứ vào dịp Trung thu, hàng triệu chiếc đèn ông sao rực rỡ sắc màu từ làng nghề này lại tỏa đi khắp mọi miền đất nước.
Làng Báo Đáp có lịch sử làm đèn hơn 500 năm, bắt nguồn từ những người thợ thủ công lành nghề truyền lại bí quyết qua nhiều thế hệ. Theo các bậc cao niên trong làng, ban đầu, nghề làm đèn chỉ đơn giản là để phục vụ nhu cầu sinh hoạt và các dịp lễ hội trong vùng. Nhưng với sự phát triển của xã hội, đèn Báo Đáp dần khẳng định thương hiệu riêng.
 Những chiếc đèn ông sao đang được lên khung và trang trí với đủ các loại kích cỡ khác nhau. Ảnh: Kim Liễu/VOV5 |
Anh Đinh Văn Tùng, người kế thừa và tiếp nối nghề truyền thống trong gia đình có 4 đời làm đèn tại thôn Báo Đáp, phường Hồng Quang, tỉnh Ninh Bình, chia sẻ: "Chiếc đèn ông sao tượng trưng cho những vì sao sáng trên trời, luôn luôn lấp lánh. Đèn ông sao có giá trị tinh thần rất lớn, không chỉ là món đồ vui chơi cho trẻ em quan trọng nhất đó là gửi gắm về tinh thần. Tất cả biểu tượng văn hóa quý báu của dân tộc, mình sẽ in lên món đồ chơi như lời nhắc nhở các em luôn luôn ghi nhớ truyền thống, giá trị của dân tộc và quan trọng nhất chiếc đèn ông sao thể hiện rất nhiều ước mơ của tất cả các em nhỏ."
Tới làng Báo Đáp vào những ngày này, từng con đường, lối ngõ đều ngập tràn sắc màu giấy bóng kính, bó đay nhuộm hồng được phơi; tiếng chẻ nan, không khí làm việc hối hả vang lên suốt cả ngày. Tất cả là để có những chiếc đèn ông sao năm cánh rực rỡ sắc màu phục vụ thiếu nhi vui hội trăng rằm.
 Người dân làng Báo Đáp sử dụng một loại hồ dán tự làm từ bột gạo nếp để dán giấy bóng kính lên khung đèn. Ảnh: Kim Liễu/VOV5 |
Ông Nguyễn Văn Hoạt, người có hơn 50 năm gắn bó với nghề làm đèn ông sao, chia sẻ: "Nghề làm đèn ông sao này thì ông bà làm, rồi đến đời chúng tôi. Gia đình đã làm lâu rồi. Bắt đầu sang tháng Giêng là mình đã phải ngồi làm suốt rồi đến rằm tháng Tám xong. Bao giờ không còn người mua nữa mới thôi làm đèn."
Đèn ông sao làng Báo Đáp được làm hoàn toàn theo phương pháp thủ công. Nguyên vật liệu khá đơn giản, gồm có tre nứa, giấy bóng kính màu, keo dán, dây thép, cây đay làm cán. Trước Tết Trung Thu vài tháng, thậm chí ngay từ sau Tết Nguyên đán, người dân nơi đây đã chuẩn bị dần các nguyên vật liệu. Người làng Báo Đáp mua nứa, luồng ở Thanh Hóa từ tháng Giêng, sau đó bổ, chia thành các đoạn rồi ngâm dưới ao để đảm bảo độ dẻo, nhẹ, khi uốn chiếc đèn căng phồng mà không bị gãy. Những thân cây đay để làm cán đèn cũng được nhuộm màu, phơi qua nhiều nắng, vừa chắc vừa nhẹ. Giấy bóng trang trí và các nguyên liệu khác cũng được người dân nhập dần về.
 Những chiếc đèn ông sao được hoàn thiện để chuyển đi khắp các tỉnh thành trong cả nước đúng dịp Tết Trung thu. Ảnh: Kim Liễu/VOV5 |
Anh Đinh Văn Tùng, người dân làng Báo Đáp, cho biết: "Để làm nên một chiếc đèn ông sao hoàn chỉnh thì có rất nhiều công đoạn dựng khung đèn, dán giấy bóng kính, rán rèm, trang trí đèn ông sao, vào vòng lửa vào khung tròn, bước cuối cùng là dựng đèn ông sao. Tất cả những công đoạn này chúng ta làm thủ công bằng tay hết. Để dán được giấy bóng kính lên bề mặt thanh tre ta cần chất liệu bột mềm dẻo xay từ những hạt gạo nếp. Chất liệu gạo nếp rất là an toàn, có độ bền chặt rất lớn."
Để có được một chiếc đèn ông sao đẹp, ngoài sự kiên trì, tỉ mỉ, tâm huyết người thợ phải có con mắt thẩm mỹ và sự khéo léo. Đầu tiên, người thợ phải xác định được kích thước của đèn, sau đó lên sườn khung đèn, nhuộm màu giấy bóng kính và cắt thành hình các cánh sao và vẽ trang trí. Sau đó quệt hồ dán lên bộ khung tre thật cẩn thận rồi dán các cánh sao nhiều màu lên sao cho thật khớp, không bị bong hay xô lệch. Tiếp đến là quấn giấy tua rua màu rực rỡ vào một thanh nan tre mảnh dẻ rồi uốn tròn bao quanh ngôi sao. Khi dán xong viền cánh, người thợ dùng một thanh tre nhỏ chống căng mặt đèn rồi dựng ở sân phơi cho khô.
Theo bà Ninh Thị Lượt, một nghệ nhân của làng, để hoàn thiện một chiếc đèn ông sao phải mất khoảng trên 60 lần thao tác nhấc lên đặt xuống: "Chúng tôi làm cái đèn cũng cầu kỳ hơn nhiều, cái giấy bóng là phải tự nhuộm này, song giấy mà vê vòng lửa chúng tôi làm bằng giấy xong tự cắt, tức là thủ công hết. Tháng 6 thì cũng đã xuất đi rồi. Như nhà tôi thì làm 5 vạn. Đến những ngày này chúng tôi rất vui mà các bé vui bao nhiêu thì chúng tôi vui bấy nhiêu."
Việc làm đèn ông sao ở làng Báo Đáp nhộn nhịp nhất trong 4 tháng, từ tháng Năm đến tháng Tám âm lịch. Vào thời kỳ sản xuất thịnh vượng nhất, làng nghề Báo Đáp có 7 thôn với khoảng 1.000 hộ, thì có tới 300 gia đình làm đèn ông sao truyền thống. Mỗi năm những người làng Báo Đáp làm ra hàng triệu chiếc đèn ông sao đi khắp cả nước. Đó thực sự là niềm vui của người dân làng nghề:
"Các cháu không được rước đèn trung thu nó cũng buồn thì đang cố gắng làm để hôm rằm để các cháu rước đèn trung thu. Cái đèn này là bay khắp từ miền Nam ra khắp miền Bắc."
"Mỗi một năm khi Tết Trung thu đến, chúng tôi nhìn thấy các cháu rước đèn , nhiều đèn thấy rất vui vẻ và phấn khởi."
Làng Báo Đáp không chỉ là nơi sản xuất đèn lồng mà còn là một phần không thể thiếu trong văn hóa Việt Nam. Những ánh đèn lung linh tỏa sáng trong đêm Trung thu chính là minh chứng cho sự trường tồn của nghề thủ công này.