(VOV5) - Nghệ thuật sân khấu cải lương Việt, đã từng có rất nhiều vở diễn đề tài chiến tranh cách mạng đi vào lòng người mộ điệu.
Nghe âm thanh bài tại đây qua giọng đọc PTV Hải Yến:
Nói tiếp câu chuyện về nghệ thuật biểu diễn, chiến tranh cách mạng và những ký ức về nó, luôn là một đề tài hấp dẫn trên sàn diễn sân khấu Việt Nam. Với nghệ thuật sân khấu cải lương Việt, đã từng có rất nhiều vở diễn đề tài này đi vào lòng người mộ điệu. Và trong đời sống hôm nay, để nói về chiến tranh cách mạng, thì tái hiện trên sâu khấu cải lương không chỉ là những sự kiện lịch sử, mà còn cần đi sâu vào những vấn đề mang tính thời đại, những suy tư, trăn trở, những phận đời phận người trước bối cảnh lịch sử ấy.
Điểm lại những vở cải lương phản ánh lịch sử cách mạng và những người anh hùng thời kỳ kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ, phải kể đến vở diễn “Người công dân số một” năm 1976. Giai đoạn sau này có các vở “Đêm trắng”, “Người con gái đất đỏ” của Nhà hát cải lương Trần Hữu Trang. Và mới đây là những “Hừng đông”, “Nợ nước non”, “Từ Việt Bắc về Hà Nội” của Nhà hát Cải lương Việt Nam… Đặc biệt ở tác phẩm “Tổ quốc nơi cuối con đường”, đạo diễn Lê Nguyên Đạt đã sử dụng chất liệu lịch sử xuất sắc. Hình ảnh vị lãnh tụ Hồ Chí Minh được thể hiện từ nhiều góc độ, khi một mình đối đầu với chính quyền Hồng Kông, bị giam cầm vẫn ngày đêm nghĩ về độc lập tự do của dân tộc; cho đến những khoảnh khắc đời thường mà rung động…
 Phiên tòa xét xử nhân vật Tống Văn Sơ được đạo diễn - NSƯT Lê Nguyên Đạt dàn dựng ấn tượng trong vở diễn “Tổ quốc nơi cuối con đường”. - Ảnh: Ngọc Tuyết/ Báo Phụ nữ TP Hồ Chí Minh |
Tác phẩm cũng là một thách thức với đạo diễn Lê Nguyên Đạt: "Nói về chính trị, nói về lịch sử, về tấm gương Nguyễn Ái Quốc, Hồ Chí Minh, tôi nghĩ không làm để cho khán giả, người xem cảm thấy bị hô hào khẩu hiệu, bị thần thánh hóa những nhân vật anh hùng lịch sử của đất nước mình, mà tôi đi vào tâm lý, tình cảm, đi vào tình người. Nhân vật rất dung dị như tất cả những người thanh niên khác, nhưng ở đó nêu bật lên lòng yêu nước."
Dựng vở cải lương đề tài chiến tranh cách mạng luôn là áp lực đối với ê-kíp thực hiện, bởi việc tái hiện lại không khí chiến tranh, những trận đánh ác liệt, những hy sinh mất mát qua lời ca không phải là điều dễ dàng. Đòi hỏi phải có sự sáng tạo, đầu tư công phu về âm thanh, ánh sáng, trang phục, diễn xuất để tạo ra những hiệu ứng chân thực, sống động, lay động lòng người. Trong số đó, vở “Hừng đông” phản ánh hình tượng người chiến sỹ cách mạng tiền bối Phan Đăng Lưu đã gây tiếng vang lớn ở trong Nam ngoài Bắc, được ghi hình và phát sóng rộng rãi trên các đài truyền hình. Vở diễn này lại mang tới sự mượt mà, sâu lắng trong cảm nhận của người xem về phần ca diễn của nghệ sĩ.
NSND Triệu Trung Kiên, đạo diễn vở “Hừng đông” chia sẻ:" Tôi còn nhớ là anh Kỷ (Nguyễn Thế Kỷ - tác giả kịch bản) và tôi đứng ở cuối khán phòng. Lúc đầu mình có ghế ngồi, sau đó thì mình lại nhường cho khán giả, cố giữ một cái ghế cuối cùng để cho anh Kỷ ngồi. Cuối cùng lại có khán giả và anh Kỷ lại đứng lên để mời khán giả. Niềm vui nữa là khán giả xem cho đến tận phút cuối cùng. Hình ảnh của 5 người chiến sĩ cách mạng ấy đứng trước cuộc xử tử, và những tiếng súng vang lên. Cả khán phòng lặng phắc đi. Và rồi kết vở diễn mà khán giả còn nấn ná, còn ở lại với thêm với diễn viên, chia sẻ với diễn viên."
 Một cảnh trong vở diễn Hừng đông của đạo diễn Triệu Trung Kiên - Ảnh: Ngọc Ngà |
Không tạo cảm giác đề tài lịch sử, cách mạng thì “khô khan, nặng tính tuyên truyền”, nhiều vở cải lương đã được đổi mới cách kể, đưa nhiều ngôn ngữ nghệ thuật đương đại để khán giả hôm nay đễ tiếp cận. Có thể thấy, ở những tác phẩm như “Đôi dòng sữa mẹ”; “Người con gái đất đỏ”, “Người ven đô”… mang trọn vẹn những đặc trưng ở cải lương truyền thống: vẫn hấp dẫn ở lời ca, câu thoại, nét diễn mùi mẫn, lấy nước mắt khán giả nhưng bi kịch và bi hùng kịch đã mang tới những trải nghiệm khác nhau: "Đa số những vở diễn của chúng tôi về đề tài chiến tranh cách mạng, đều cho thấy tác động rất mạnh mẽ đến cảm xúc của người xem. Bởi vì đa số trong các câu chuyện đó đều là sự hy sinh, đều là mất mát. Có những con người hy sinh cả cuộc đời của mình, hy sinh ngay cả mạng sống của mình. Đến mức chúng tôi tự nhủ, nếu đặt mình vào địa vị của những người làm cách mạng ấy, tại sao lúc đó họ lại có thể dám bỏ tất cả, dám hy sinh tất cả để lao vào cống hiến, lao vào hoạt động như thế? Và chúng tôi phải giải mã được điều đó. Chúng tôi phải nghiên cứu lịch sử, chúng tôi nghiên cứu đời sống xã hội lúc đó."
Người chiến sỹ cách mạng mang theo lý tưởng vì đồng bào, vì Tổ quốc, đã trở thành tượng đài trong lòng nhân dân, luôn là thách thức to lớn với đạo diễn và diễn viên cải lương. Điển hình như ở vở "Khách sạn Hào Hoa" kể về câu chuyện của Hiếu, một nữ chiến sĩ biệt động, được giao nhiệm vụ đặt bom tại một khách sạn lớn ở Sài Gòn. Vở diễn không chỉ là một câu chuyện kịch tính mà còn là một bản hùng ca về lòng yêu nước và sự hy sinh của những người chiến sĩ cách mạng. Vở diễn kết hợp ca, diễn và nhạc, với tiết tấu nhanh và hiện đại, đạo diễn xử lý chuyển cảnh hợp lý cảm xúc kết nối liên tục cho người xem.
Hay như ở vở “Từ Việt Bắc về Hà Nội”, NSƯT Quang Khải vào vai Đại tướng Võ Nguyên Giáp, dẫu lớp diễn không nhiều nhưng anh đã dành nhiều thời gian nghiên cứu kỹ kịch bản, đọc sách, tìm hiểu về thân thế, sự nghiệp của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, thậm chí thăm lại những chiến trường đã làm lên tên tuổi Đại tướng để cảm nhận rõ hơn về hoàn cảnh, cuộc đời và tinh thần của nhân vật: "Rất áp lực khi nhận vai Bác Giáp. Chiến thắng huy hoàng của dân tộc Việt Nam trong quá trình phát triển của đất nước trong thời đại Hồ Chí Minh. Một trọng trách rất lớn đối với mình. Và áp lực, nhưng áp lực đó cũng tạo cho tôi động lực và sự tự hào khi được vào vai hình tượng Bác Võ Nguyên Giáp."
Đề tài chiến tranh cách mạng luôn là thách thức lớn trong nghệ thuật cải lương, nhưng đó cùng là mảnh đất ẩn chứa những viên ngọc lấp lánh chờ đợi được khai thác. Bởi nếu tìm đúng chìa khóa, những vở diễn này sẽ bùng nổ trên sân khấu, khi khơi gợi sự đồng cảm từ khán giả lòng yêu nước, thương nòi, sự biết ơn sâu sắc với tiền nhân.