Nghe âm thanh bài tại đây:

Nghệ thuật sân khấu Dù kê là món ăn tinh thần không thể thiếu trong cộng đồng người Khmer Nam Bộ và các tuồng tích, nhân vật trong nghệ thuật sân khấu Dù kê từ lâu đã ăn sâu vào tiềm thức của cộng đồng.

Trong đó, tuồng cổ trong sân khấu Dù kê luôn có một nhân vật đặc biệt, xuất hiện với vẻ mặt đặc biệt và vũ đạo cũng rất đặc biệt nhưng cũng khiến nhiều người thích thú và cũng không ít người sợ hãi, đó chính là nhân vật Chằn.

Hình tượng chằn trong nghệ thuật sân khấu Dù kê của người Khmer. Ảnh: VOV

Trong nghệ thuật sân khấu Dù kê nhân vật chằn là vai phản diện. Chằn là nhân vật không có thật, có sức mạnh phù phép có thể hóa thân thành người hoặc các loài vật khác. Chằn không phải là kẻ bần tiện, đói khát, mà là những kẻ lắm mưu nhiều kế, quỷ quyệt và háo sắc. Sở trường của Chằn là sử dụng ma thuật gây chiến tranh, xung đột.

Trong nghệ thuật sân khấu Dù kê, từ lâu các tình tiết liên quan đến việc diệt Chằn cứu người đã quá phổ biến và dần trở nên quen thuộc với khán giả. Qua những tình tiết ấy, ẩn chứa triết lý về cái ác luôn tồn tại bên cạnh cái thiện và cái thiện chiến thắng cái ác là kết thúc có hậu mà khán giả xem tuồng hằng mong ước.

Thạc sĩ Danh Mến, Trường Bổ túc Văn hoá Pali Trung cấp Nam Bộ, Thành phố Cần Thơ, cho hay: "Tôi cho rằng hình ảnh Chằn trong văn học hay trong các tuồng tích Ba Sak thường có nguồn gốc từ các câu chuyện cổ của người Khmer hay từ sử thi Ramayana có nguồn gốc từ Ấn Độ. Có thể nói, hình ảnh Chằn trong các tuồng cổ thường có nguồn gốc từ sử thi của Ấn Độ và nằm trong các tác phẩm văn học cổ, còn văn học dân gian hay văn học hiện đại của người Khmer thì không."

Vai chằn phản diện biểu trưng cho cái ác nên các động tác múa của vai chằn được cường điệu, trông rất dữ tợn. Ảnh: VOV

Trong các tuồng Dù kê, mỗi nhân vật có một cách thể hiện riêng của mình, trong đó vai Chằn có thể nói là một trong những vai diễn có hình thức thể hiện cầu kì nhất. Bởi vì ngoài việc gây ấn tượng bởi trang phục, động tác, thì những nghệ sĩ đảm nhận vai Chằn còn phải nắm kĩ cách phối màu để vẽ mặt làm sao đó thể hiện được tính hung dữ, huyền bí và sức mạnh của nhân vật này. Vì là vai phản diện, biểu trưng cho cái ác, nên các động tác múa của vai Chằn được cường điệu, trông rất dữ tợn.

Chằn luôn dùng động tác võ lực nhằm áp đảo đối phương, ít sử dụng ngôn từ mà chủ yếu chỉ bằng những âm thanh phát ra như gầm thét lên. Chính vì thế, để có thể diễn trọn vai Chằn đòi hỏi các nghệ sĩ phải trải qua năm tháng tập luyện bài bản, kỹ càng từng chi tiết nhỏ.

 Anh Lâm Thanh Hùng, Đoàn nghệ thuật Khmer Thành phố Cần Thơ, chia sẻ: Hình tượng chằn trên sân khấu Dù kê gần giống như kép núi trong tuồng tích của Hát Bội và Hồ Quảng, với cặp nanh cong và dài, lúc ngậm vào lúc lồi ra hai bên mép, làm tăng thêm tính hung ác và quyền lực đen tối…

Để có thể diễn trọn vai chằn đòi hỏi các nghệ sĩ phải trải qua thời gian tập luyện bài bản, kỹ càng từng chi tiết nhỏ. Ảnh: VOV

"Tôi vào đoàn cũng được các vị tiền bối đi trước chỉ bảo về cách đóng vai chằn, các động tác vũ đạo bao gồm vũ đạo tay không và vũ đạo côn pháp chằn, đến việc vẽ mặt làm sao cho hung tợn, gian ác với cách phối màu trắng đen chủ đạo và đôi lúc có thêm cả xanh, đỏ để thể hiện rõ vẽ mặt tức giận gian ác của chằn. Ban đầu, học cũng khó lắm do chưa quen nên khi học hát hoặc nói theo phong cách vai chằn mình hay bị đau họng, khô họng nhưng từ từ tập rồi mình cũng quen dần và làm mãi cho đến hôm nay." - Nghệ sĩ Lâm Thanh Hùng nói.

Chằn trên sân khấu Dù kê, không chỉ đơn giản là mang tính ma thuật hư cấu mà phản chiếu cái xấu, các ác tồn tại xung quanh đời sống của chúng ta. Từ những con người gian xảo, độc ác, lừa lọc đến những người đe dọa đến cuộc sống, tính mạng của con người trong đời sống hiện thực. Thạc sĩ Danh Mến cho biết thêm:"Trong sân khấu Dù kê, hình tượng Chằn không chỉ là biểu tượng cho cái ác mà còn là phản chiếu các hiện tượng tiêu cực trong xã hội như: thứ nhất, là sự tham lam, quyền lực thái quá, vì chằn thường là vua chằn hoặc lãnh chằn, tượng trưng cho người có quyền nhưng lạm dụng chức quyền; thứ 2, là bạo lực, xâm lăng làm hại người khác."