Các chuyên gia dù đến từ lĩnh vực điện ảnh, biểu diễn, mỹ thuật hay sáng tạo, tại Hội thảo khoa học “Phát triển thị trường nghệ thuật Việt Nam: thực trạng và giải pháp” do Viện Văn hóa, nghệ thuật, thể thao và du lịch” (Bộ Văn hóa – Thể thao – Du lịch) tổ chức, đều thống nhất rằng vai trò chủ đạo của Nhà nước trong giai đoạn hiện nay là: xây dựng thể chế, khung pháp lý và hạ tầng chính sách cho thị trường nghệ thuật. Rất cần một “hệ sinh thái chính sách” cho công nghiệp văn hóa.
(VOV5) - Sau gần bốn thập niên kể từ cột mốc Đổi mới 1986, điện ảnh Việt Nam đã đi qua những khúc quanh đầy biến động để bước vào một giai đoạn tăng trưởng mạnh mẽ, năng động bậc nhất trong các ngành công nghiệp văn hóa.
Nhà nước giữ vai trò kiến tạo và dẫn dắt
TS. Đỗ Quốc Việt, Phó Cục Trưởng, Cục Điện Ảnh, Bộ VHTTDL cho rằng, chính sách điện ảnh Việt Nam đã có bước đột phá lớn với Luật Điện ảnh 2022, khi chuyển từ “tiền kiểm” sang “hậu kiểm” trong phổ biến phim trực tuyến, phản ánh sự thay đổi mạnh mẽ trong tư duy quản lý, góp phần cắt giảm thủ tục, khơi thông nguồn lực xã hội, thúc đẩy thị trường phát triển minh bạch, bền vững.”
Nói về giải pháp cơ sở hạ tầng và nguồn nhân lực, TS Đỗ Quốc Việt cho rằng: "Trong thời gian qua thị trường cũng đã có phát triển, phát triển bùng nổ, nhưng ngược lại có những sự chưa bền vững. Những nội dung về cơ sở hạ tầng và nguồn nhân lực bao giờ cũng là vấn đề bất cập, đặc biệt trong công tác quản lý. Trong thời gian tới, chúng tôi cho rằng cần đào tạo nguồn nhân lực và công tác nhân lực liên quan tới công tác quản lý. Vì tất cả những chính sách bao giờ cũng bắt nguồn từ những cơ quan quản lý để xây dựng và trình lên cấp cao có thẩm quyền."
 Chương trình V-concert "Rạng rỡ Việt Nam" - đại nhạc hội do Đài Truyền hình Việt Nam (VTV) tổ chức tại Đông Anh, Hà Nội, kết hợp âm nhạc hiện đại với các giá trị văn hóa truyền thống |
Các chuyên gia, nhà nghiên cứu nhấn mạnh về tư duy chuyển đổi chính sách từ quản lý sang kiến tạo, giảm can thiệp hành chính, tăng tự chủ cho các chủ thể sáng tạo. Hợp tác giữa Nhà nước, doanh nghiệp, nghệ sĩ, xã hội là hướng đi tất yếu để hình thành “hệ sinh thái” thị trường nghệ thuật. Liên kết công – tư là chìa khóa để phát triển thị trường
Ông Đỗ Quang Minh Phó Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Trung tâm Hội chợ Triển lãm Việt Nam, từ góc độ tổ chức triển lãm và sự kiện, đề nghị: Nhà nước cần coi các trung tâm hội chợ, triển lãm và sự kiện văn hóa như một mắt xích của chuỗi giá trị văn hóa quốc gia, đầu tư theo cơ chế đối tác công – tư, thay vì bao cấp hay bỏ mặc hoàn toàn. "Nghệ thuật không chỉ là tinh thần, đây sẽ là một nguồn lực kinh tế chiến lược mà trong thời gian tới sẽ được Đảng và Nhà nước quan tâm nhiều hơn. Và sự bền vững tài chính của một thị trường chính là điều kiện tiên quyết để thị trường đấy có thể phát triển minh bạch, tự chủ và hội nhập."
Ông Phan Vũ Tuấn (Văn phòng Luật sư Phan Law) bổ sung ở góc độ bản quyền: “Cơ chế hợp tác công – tư phải được thể hiện rõ trong bảo hộ quyền tác giả. Các doanh nghiệp công nghệ và nền tảng phân phối nội dung cần trở thành đối tác quản lý bản quyền chứ không chỉ là người trung gian kinh doanh.” "Tại sao khoảng thời gian gần đây chúng ta nói nhiều về hạ tầng công nghệ? Vì sau khi Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị ra đời, bộ tứ nghị quyết bao gồm nghị quyết 57, nghị quyết 59, nghị quyết 66 và nghị quyết 68 trở thành nền tảng để phát triển công nghệ văn hóa, để ứng dụng công nghệ thông tin vào trong đời sống và dùng công nghệ thông tin như là mũi nhọn để phát triển kinh tế." - Ông Phan Vũ Tuấn khẳng định.
Nhiều chuyên gia cùng chung nhân định: chính sách không thể chỉ là văn bản pháp lý, mà phải được vận hành trong cơ chế thị trường đa trung tâm, có sự chia sẻ rủi ro, lợi ích và trách nhiệm giữa Nhà nước và tư nhân.
Tuy nhiên, vấn đề cốt lõi là cần hoàn thiện khung pháp lý và cơ chế bản quyền từ điện ảnh đến âm nhạc, từ mỹ thuật đến sáng tạo số, quyền tác giả và quyền liên quan, là chủ đề được các nhà nghiên cứu, chuyên gia, nhà quản lý chính sách đề cập.
Bà Nguyễn Thị Ngọc Hà, Phó Phòng Quản lý và Hợp tác quốc tế về quyền tác giả, quyền liên quan, Cục Bản quyền tác giả, Bộ VHTTDL nhận định: “Chính sách phát triển thị trường nghệ thuật chỉ có thể thực thi khi khung pháp luật về quyền tác giả được củng cố và có công cụ cưỡng chế đủ mạnh. Không có niềm tin vào bảo hộ quyền, không thể có đầu tư sáng tạo.”
"Về lâu dài chúng tôi vẫn hướng tới việc xây dựng Luật về bản quyền độc lập. Và về nhận thức và đào tạo, chúng tôi cũng mong muốn ở các trường về nghệ thuật có những chương trình đào tạo, bồi dưỡng, tập huấn chuyên sâu cho các nội dung về bản quyền." - Bà Nguyễn Thị Ngọc Hà nói.
Luật sư Phan Vũ Tuấn nêu rõ: “Tình trạng sao chép, xâm phạm quyền vẫn phổ biến trong âm nhạc, phim ảnh, mỹ thuật. Cần có cơ quan độc lập, có thẩm quyền xử lý bản quyền, gắn với cơ chế chia sẻ lợi nhuận minh bạch trên các nền tảng số.” Như vậy, vấn đề pháp lý về bản quyền phải là nền tảng để hình thành thị trường, nghĩa là chỉ khi quyền sở hữu trí tuệ được tôn trọng, nghệ thuật mới trở thành tài sản giao dịch hợp pháp.
 Sân khấu "Mây lang thang" tại Đà Lạt, một điểm đến hội tụ nghệ thuật và kết nối cộng đồng tại Đà Lạt. |
Chuyển đổi số và công nghệ là động lực chính sách mới
Một điểm tương đồng trong nghiên cứu của các chuyên gia, là sự nhìn nhận công nghệ như một công cụ chính sách, chứ không chỉ là phương tiện kỹ thuật. TS Đỗ Quốc Việt xem phổ biến phim trực tuyến là “mô hình quản trị mới – nơi công nghệ giúp cân bằng tự do sáng tạo và trách nhiệm xã hội”. Những tham luận của TS Đỗ Quang Minh và ông Vũ Tuấn Anh (Công ty đấu giá Chọn) cùng đề xuất mô hình sàn giao dịch số hóa tác phẩm nghệ thuật, sử dụng blockchain để đảm bảo tính minh bạch và truy xuất nguồn gốc. Cả hai hướng này đều gợi mở một chiến lược chính sách mới: Nhà nước cần khuyến khích sáng tạo công nghệ và tạo cơ chế thử nghiệm chính sách (“sandbox”) cho mô hình văn hóa – tài chính – công nghệ.
Về hạ tầng và đầu tư công, ý kiến các chuyên gia cũng cung cấp các góc nhìn pháp lý và các giải pháp khác nhau, hoặc về hạ tầng. cơ sở vật chất như các trung tâm triển lãm, sân khấu, phim trường, bảo tàng tư nhân..; hoặc về yếu tố nguồn nhân lực, đào tạo và khán giả.
Về ưu tiên chính sách, Luật sư Phan Vũ Tuấn và bà Nguyễn Thị Ngọc Hà đặt trọng tâm vào bản quyền và tài sản trí tuệ, TS Đỗ Quốc Việt nhấn mạnh chuyển đổi số và cải cách hành chính; và cũng có những ý kiến tham luận hướng tới xây dựng hệ sinh thái văn hóa địa phương – lấy sáng tạo cộng đồng làm trung tâm. Như vậy, trong cùng mục tiêu phát triển thị trường nghệ thuật, mỗi ngành đòi hỏi một trục chính sách riêng, nhưng vẫn cần một chiến lược tổng hợp liên ngành.
(VOV5) - Thị trường mỹ thuật Việt Nam đang bước vào giai đoạn đối thoại giữa truyền thống và đương đại, giữa nhà nước và tư nhân, giữa văn hóa và kinh tế.
Những nghiên cứu của các tác giả đóng góp vào nghiên cứu trong Dự án Phát triển thị trường nghệ thuật Việt Nam của Viện văn hóa, nghệ thuật thể thao và du lịch Việt Nam, đều hướng tới “chính sách đa tầng” cho công nghiệp nghệ thuật Việt Nam. Ba tầng chính sách then chốt mà hầu hết các tác giả đều đề xuất, bao gồm: Thể chế pháp lý rõ ràng, đồng bộ – bao gồm luật bản quyền, luật điện ảnh, các nghị định về thị trường nghệ thuật, mô hình PPP trong hạ tầng văn hóa; Hạ tầng mềm và cứng song hành – vừa đầu tư trung tâm triển lãm, rạp chiếu, không gian sáng tạo; vừa đào tạo công chúng, quản lý, nghệ sĩ; Chính sách công nghệ mở – hỗ trợ sáng tạo số – như hậu kiểm điện ảnh, blockchain mỹ thuật, dữ liệu bản quyền, và sandbox văn hóa sáng tạo.
 PGS TS Đỗ Thị Thanh Thủy phát biểu tại Hội thảo khoa học “Phát triển thị trường nghệ thuật Việt Nam: thực trạng và giải pháp” |
PGS.TS. Đỗ Thị Thanh Thuỷ, chủ nhiệm đề tài nghiên cứu cấp quốc gia “Phát triển thị trường nghệ thuật ở Việt Nam” (Viện văn hóa, nghệ thuật, thể thao và du lịch Việt Nam) khẳng định: Những ý kiến này cho thấy rõ hơn tính phức tạp, đa tầng, sự năng động của thị trường nghệ thuật trong bối cảnh toàn cầu hoá, số hoá luôn vận động không ngừng. Bức tranh toàn cảnh của thị trường nghệ thuật Việt Nam đang có tính liên ngành, tích hợp, tính đặc thù rất cao của thị trường vừa mang giá trị kinh tế, vừa mang giá trị văn hoá, biểu tượng, lịch sử, thẩm mỹ.
Như mục tiêu của đề tài “Phát triển thị trường nghệ thuật ở Việt Nam”: hướng tới xây dựng thị trường nghệ thuật Việt Nam chuyên nghiệp, lành mạnh và bền vững, thúc đẩy sự liên thông trong chỗi chu trình sản xuất, nâng cao giá trị và sức lan tỏa của nghệ thuật Việt Nam trong bối cảnh kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế và kỷ nguyên kỹ thuật số.
PGS.TS. Đỗ Thị Thanh Thuỷ cho rằng, những ý kiến đóng góp đã "góp phần gợi mở những giải pháp trong việc hoàn thiện cơ chế chính sách và các giải pháp cụ thể để đáp ứng nhu cầu phát triển thị trường nghệ thuật Việt Nam một cách lành mạnh, bền vững, bản sắc và hội nhập trong thời gian tới."