(VOV5) - Nhà văn Hašek đã viết một tác phẩm vô cùng sống động không phụ thuộc không gian, thời gian
Nghe âm thanh bài viết tại đây qua giọng đọc PTV:
"Văn học hiện đại Séc nửa đầu thế kỷ XX có nhiều nhà văn nổi tiếng, nhưng nổi trội là bộ ba vĩ đại: Jaroslav Hašek, Franz Kafka và Karel Čapek. Franz Kafka và Karel Čapek là hai tác giả đã rất quen thuộc với độc giả Việt Nam nhưng Hašek thì vẫn còn là một ẩn số xa lạ. Trong khi đó bộ tiểu thuyết Vận mệnh người lính tốt Švejk trong Đại chiến Thế giới của ông lại là tác phẩm văn học kinh điển Séc được dịch ra tiếng nước ngoài nhiều nhất, tính đến nay đã được dịch sang 62 ngôn ngữ khác nhau."
 Bà Khúc Thị Hoa Phượng, Giám đốc, Tổng biên tập NXB Phụ nữ phát biểu tại tọa đàm. |
Ở Việt Nam, khi Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam phát hành 4 tập sách Vận mệnh người lính tốt Švejk trong Đại chiến Thế giới (gộp lại thành hai cuốn), bộ sách đồ sộ được nhiều độc giả bình chọn là bộ sách hay nhất trong năm của Nhà xuất bản.
Bà Khúc Thị Hoa Phượng, Giám đốc, Tổng biên tập NXB Phụ nữ cho biết: "Bạn đọc Việt Nam cũng yêu quý Anh lính tốt Švejk nhiều như ở quê hương anh và nhiều nước trên thế giới, đúng như kỳ vọng của ngài Đại sứ. Thậm chí "anh lính tốt" còn được bạn đọc phân tích kỹ: tác phẩm rất hài hước, hồn nhiên, lạc quan yêu đời như là một phẩm chất của người dân Séc khi đương đầu với khó khăn, nghịch cảnh. Nhiều bạn đọc thích chất giễu nhại của tác phẩm và so sánh điều đó với một số nhân vật trong văn học dân gian của Việt Nam. Số khác thích tác phẩm vì nó còn nguyên giá trị đến hôm nay.
Tác phẩm cất lên tiếng nói phản chiến mạnh mẽ và là một trong các tác phẩm viết về chiến tranh hay nhất dưới góc nhìn hài hước. Những bạn đọc thích chiêm nghiệm thì cho rằng câu chuyện của cá nhân Švejk cũng là bài học về cách ứng xử lựa chọn sinh tồn của một quốc gia. Một số bạn đọc Việt Nam thì mê mẩn tác phẩm viết về anh Švejk vì tác phẩm mang lại nhiều hiểu biết về văn hóa Séc với những địa danh lịch sử thú vị đến nỗi khi đọc sách bạn đọc có hẳn một hội nhóm hẹn hò nhau đi du lịch Séc để thăm những nơi anh Švejk đã sống, nhất là thăm quán Cái ly ở Praha, quán yêu thích của Švejk.." - Bà Hoa Phượng khẳng định.
Anh lính Svejk từng xuất hiện tại Việt Nam với một góc chân dung – tập 2 với tên Những cuộc phiêu lưu mới của Xvêch, anh lính chân thực được dịch giả Nguyễn Văn Sĩ dịch qua bản tiếng Pháp, NXB Văn học ấn hành 1992.
Nhưng sau đúng 100 năm xuất bản lần đầu tiên tại Séc (1921), bộ tiểu thuyết đồ sộ Vận mệnh người lính tốt Švejk trong Đại chiến Thế giới mới được giới thiệu đầy đủ và công phu tại Việt Nam qua bản dịch tiếng Việt trau chuốt, mượt mà của dịch giả Bình Slavická do NXB Phụ nữ Việt Nam ấn hành với sự tài trợ xuất bản của Bộ Văn hóa Cộng hòa Séc và Đại sứ quán Séc tại Việt Nam.
Những năm tháng đầu tiên khi mới đến học tập tại CH Séc, ở những vùng quê có dày đặc những biểu tượng văn hóa từ nhân vật Švejk và tác phẩm, bà Bình Slavická đã tò mò khi nghe bạn bè nói về bộ sách này: "Những người bạn của tôi nói cuốn này hay lắm, Nhưng có người nói Švejk là nhộn lắm nhé. Vì thế tôi mới tò mò tại sao cuốn sách về phản chiến mà lại gọi là rất là nhộn, để xem như thế nào. Và thú thật là những năm đầu tiên thì tôi không thể có trình độ để đọc được. Và mãi đến cách đây khoảng độ hai chục năm tôi mới bắt đầu đọc."
Khi đã đủ vốn ngôn ngữ, càng đọc càng thấm thía, càng say mê, dịch giả Bình Slavická đã quyết định nhận lời mời dịch cuốn sách theo đề nghị của ông bà Đại sứ cộng hòa Séc tại Việt Nam.
 Dịch giả Bình Slavická |
Nhà nghiên cứu phê bình văn học Quyên Nguyễn, người đã bắc nhịp cầu gặp gỡ giữa dịch giả cuốn sách và Đại sứ quán CH Séc tại Việt Nam cũng như NXB Phụ nữ cho biết: "Năm 2019 tôi được bạn Bình của Tổ chim xanh mời tôi tham gia buổi talk về cuốn Những câu chuyện về khu phố nhỏ ven sông của Jan Neruda, khi đọc tác phẩm này qua bản dịch của chị Bình và ông Dương Tất Tử tôi cảm thấy đây là một bản dịch tuyệt vời. Vào thời điểm đấy người có khả năng dịch từ tiếng Séc sang tiếng Việt rất hiếm.
Cá nhân tôi đã đọc bản dịch tiếng Anh của cuốn Sveck và thấy đây là một tác phẩm kinh điển. Cho đến thời điểm đấy rất tiếc mới chỉ có bản dịch nhỏ do Nhà xuất bản Văn học xuất bản năm 1992. Tôi cảm thấy rất đáng tiếc khi tại sao một tác phẩm kinh điển lớn của thế giới như thế lại vẫn chưa có mặt trong tiếng Việt. Và khi gặp được chị Bình thì tôi chắc chắn rằng đây sẽ là người có khả năng giúp độc giả Việt Nam được đọc toàn bộ về anh lính Sveck trong tiếng Việt."
Ông Radim Kopáč – nhà phê bình văn học và nghệ thuật, nhân viên Bộ Văn hoá Séc cho biết có hai lý do để Bộ Văn hóa Séc là nhà tài trợ chính cho việc xuất bản tập sách tại Việt Nam: "Thứ nhất, Bộ văn hóa Séc có Quỹ đề tài trợ cho các bản dịch từ tiếng Séc sang tiếng nước ngoài. Thứ hai, cho đến thời điểm đó những tác phẩm được dịch trực tiếp từ tiếng Séc sang tiếng Việt không nhiều. Švejk là vốn quý của văn học Séc, và đã có hơn 60 thứ tiếng chuyển dịch, trong đó có những thứ tiếng dịch đi dịch lại nhiều lần, nên sẽ thật vô lý nếu chúng tôi không ủng hộ, không tài trợ đề nghị dịch từ tiếng Việt.
Nhà văn Hašek đã viết một tác phẩm vô cùng sống động không phụ thuộc không gian, thời gian. Cuốn tiểu thuyết mặc dù có liên quan đến thời Áo Hung, đến Séc, nhưng thực sự có thể cảm giác đó là không gian của bất cứ một xã hội nào. Cuốn sách chứa đựng những giá trị chung, chống lại những điều xấu xa của xã hội, chống lại những tín điều xuẩn ngốc của con người."
Vận mệnh người lính tốt Švejk trong Đại chiến Thế giới kể về một anh chàng làm nghề bán chó tên là Švejk ở Prague. Hay chuyện, tốt tính, nhưng nhiều lúc lại đần độn như thể có chủ ý, Švejk nhiệt tình tham gia vào cuộc chiến để phụng sự Hoàng đế Áo Hung. Cuốn tiểu thuyết theo chân Švejk trong những tình huống dở khóc dở cười phần lớn do chính Švejk gây nên.
Suốt 100 năm qua, anh Svejk ngây độn mà tinh quái ấy không chỉ nằm yên trên trang sách, mà anh còn bước sang sân khấu, điện ảnh, truyền hình và truyền thanh. Dịch giả Bình Slavická cho biết, chỉ riêng ở Séc, trong dữ liệu thư viện quốc gia, bộ tiểu thuyết đã được tái bản 43 lần với khoảng 3 triệu bản.
Tác giả Jaroslav Hašek với sức làm việc khủng khiếp trong cuộc đời ngắn ngủi của mình, đã viết khoảng 1200 truyện ngắn, và bộ trường thiên tiểu thuyết Vận mệnh người lính tốt Švejk trong Đại chiến Thế giới đã được viết trong những năm cuối đời ông: "Tác giả viếttập 1 (1921), tập 2 và tập 3 năm 1922, tập 4 năm 1923. Năm 1923 là năm xuất bản tập 4, vì tác giả đầu năm 1923 đã rất ốm và và đầu tháng 1 thì mất.. Như vậy là tốc độ viết của nhà văn cực kỳ nhanh. Ông không quên một cái gì hết. Và khi về đến Lipnice thì nhà văn còn bị bỏng tay không viết được nên phải tthuê một người để nhà văn đọc chính tả cho cậu ấy viết. Mà không bao giờ tác giả quên điều gì hết, tất cả mọi thứ chỉ ở trong đầu, chỉ đọc ra cho mọi người viết thôi. Hết sức đáng khâm phục."
Bộ tiểu thuyết đã ảnh hưởng tới nhiều tác phẩm nổi tiếng viết về chiến tranh như Phía Tây không có gì lạ của nhà văn người Đức Erich Maria Remarque. Một số cuốn tiểu thuyết phản chiến nổi tiếng được viết ở giai đoạn sau cũng lấy cảm hứng từ bộ tiểu thuyết này như Bẫy 22 của Joseph Heller hay Lò sát sinh số 5 của Kurt Vonnegut.
Cũng theo dịch giả Bình Slavická: “Cái dí dỏm khôi hài và châm biếm rất Séc của tác phẩm đồng thời cũng có mẫu số chung có thể chuyển tải sang tiếng Việt, bởi trào phúng là điều rất gần gũi trong văn hóa Việt. Bên cạnh những câu chuyện vui hài hước làm nền là nhiều trang viết sâu sắc về chiến tranh khiến độc giả trầm ngâm suy nghĩ. Nói cho cùng, nếu không có cái thông điệp chung như thế thì Vận mệnh người lính tốt Švejk trong Đại chiến Thế giới không thể được dịch ra bằng ấy ngoại ngữ trên thế giới.”
Ông bà Đại sứ đặc mệnh toàn quyền CH Séc tại Việt Nam đã rất tích cực tìm nguồn tài trợ cho bản dịch tiếng Việt của bộ tiểu thuyết được ra mắt tại Việt Nam. Đại sứ Vítezslav Grepl cho biết, những nỗ lực đó chính bởi tâm nguyện của vợ chồng Đại sứ muốn chia sẻ cuốn sách kinh điển ông bà rất yêu thích với bạn đọc Việt Nam, để qua việc thưởng thức một tác phẩm lẫy lừng của văn học Séc, bạn đọc Việt có thể hiểu hơn về văn hóa, con người đất nước CH Séc và cùng chia sẻ những giá trị tốt đẹp chung cuả nhân loại.