(VOV5) - Là một học giả có đóng góp lớn trên nhiều lĩnh vực, Phạm Thận Duật cũng là người khởi thảo chiếu Cần vương để vua Hàm Nghi phát động kháng chiến, kêu gọi sĩ phu cả nước chống ngoại xâm.
Sáng 4/11, Ủy ban nhân dân tỉnh Ninh Bình phối hợp với Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam tổ chức Hội thảo khoa học quốc tế “Danh nhân Phạm Thận Duật - Giá trị di sản và giải pháp bảo tồn, phát huy” nhân kỉ niệm 200 năm sinh của ông.
 Toàn cảnh hội thảo. |
Danh nhân Phạm Thận Duật, tự Quan Thành, hiệu là Vọng Sơn, người làng Yên Mô Thượng, tổng Yên Mô, tỉnh Ninh Bình - nay thuộc xã Yên Mạc, tỉnh Ninh Bình. Ông sinh ngày 24 tháng 9 năm Ất Dậu (1825), là hậu duệ đời thứ 10 dòng họ Phạm Nhàn Ngu làng Yên Mô Thượng. Ông đã được triều đình cử nắm giữ nhiều vị trí quan trong trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, ngoại giao. Phạm Thận Duật là một nhà Nho yêu nước, thủ lĩnh phong trào Cần Vương, một nhân sĩ, trí thức có tư tưởng cải cách và khát vọng độc lập, canh tân đất nước.
Phát biểu khai mạc hội thảo, ông Trần Song Tùng, Phó Chủ tịch Thường trực Ủy ban nhân dân tỉnh Ninh Bình khẳng định: Trong bối cảnh xã hội Việt Nam nửa cuối thế kỉ XIX đầy biến động, đối mặt với nhiều khó khăn, thử thách, đặc biệt là với cuộc xâm lược của chủ nghĩa thực dân phương Tây, Phạm Thận Duật đã khẳng định bản lĩnh, trí tuệ và tâm huyết của một bậc sĩ phu hết lòng vì dân, vì nước. Phạm Thận Duật luôn hiện diện ở những thời điểm nóng bỏng nhất, luôn thể hiện bản lĩnh chính trị và quyết tâm bảo vệ Tổ quốc. Phát huy di sản danh nhân Phạm Thận Duật không chỉ là tri ân quá khứ, mà còn là hành động hiện thực hóa khát vọng vươn mình: xây dựng Ninh Bình trở thành trung tâm di sản và tri thức, nơi văn hóa, con người và lịch sử cùng hòa quyện để kiến tạo tương lai; thúc đẩy trách nhiệm bảo tồn, phát huy truyền thống lịch sử - văn hóa.
Tại hội thảo, các nhà nghiên cứu đã nhìn lại toàn bộ những đóng góp của danh nhân Phạm Thận Duật, đáng lưu ý trong giai đoạn hơn 30 năm ông làm quan triều Nguyễn (từ 1851-1885), khẳng định: Phạm Thận Duật là nhân vật lịch sử ghi đậm dấu ấn thời đại, là tấm gương sáng về đạo đức và nhân cách cao đẹp, là mẫu mực của tài năng và tri thức, là sự kết hợp hiếm có giữa trách nhiệm và tình cảm trong công việc.
Đáng lưu ý, khi trở lại Huế và đảm nhận những vị trí quan trọng trong triều đình, Phạm Thận Duật trở thành một gương mặt chính trị nổi bật. Khi đất nước đối diện với âm mưu xâm lược của Thực dân Pháp, ông kiên quyết đứng về phe chủ chiến, cùng với Tôn Thất Thuyết và một số quan lại đưa vua Hàm Nghi xuất bôn ra căn cứ Sơn Phòng, Quảng Trị rồi lên căn cứ Tân Sở. Chính Phạm Thận Duật là người khởi thảo chiếu Cần vương để vua Hàm Nghi phát động phong trào kháng chiến, kêu gọi sĩ phu cả nước đứng lên chống ngoại xâm.
Phạm Thận Duật là một nhà văn hóa, một học giả có đóng góp lớn trên nhiều lĩnh vực khác nhau như giáo dục, sử học, văn học, nhân học, ngôn ngữ học… Không chỉ là một vị quan, ông còn là một học giả thực địa đầu tiên của triều Nguyễn. Từ năm 1855 khi lên vùng Tuần Giáo- Điện Biên, Lai Châu, ông khởi đầu hành trình khảo cứu dân tộc học mà lịch sử Việt Nam trước đó chưa từng ghi nhận. Một trong những trước tác - di sản quan trọng nhất của Phạm Thận Duật là tác phẩm Hưng Hóa ký lược.
TS Trần Trí Dõi (nguyên Trưởng khoa Ngôn ngữ học, trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn) tiếp cận tác phẩm từ góc độ ngôn ngữ học, chỉ ra những đóng góp quan trọng của Phạm Thận Duật trong việc ghi lại chữ viết và tiếng nói của cộng đồng người Thái vào thế kỷ XIX ở ba vùng tiếng Thái thuộc Tây Bắc Việt Nam. Những “ghi chép” này, theo tác giả bài viết, là “có giá trị bảo tồn di sản văn hóa dân tộc trong lịch sử”, và công việc đó cần “phải được ghi nhận và vinh danh xứng đáng”.
Bên cạnh đó, Phạm Thận Duật còn để lại nhiều tác phẩm có giá trị cao về văn học, sử học, dân tộc học, trong đó đáng lưu ý là những đề xuất về biện pháp hộ đê đúng đắn của ông được tập hợp trong hai cuốn “Hà đê tấu tập” và “Hà đê tấu tư tập”.
Ông từng giữ nhiều chức vụ quan trọng, trong đó đáng lưu ý là hai lần làm Phó Tổng tài Quốc sử quán triều Nguyễn, cơ quan tối cao phụ trách biên soạn và kiểm duyệt Quốc sử, thẩm định bộ Quốc sử “Khâm định Việt sử thông giám cương mục”.
Ngày nay, ông được tưởng nhớ và tôn vinh qua Giải thưởng Phạm Thận Duật, giải thưởng dành cho các luận án tiến sĩ sử học xuất sắc tại Việt Nam, tôn vinh và khích lệ những cố gắng nghiên cứu lịch sử, thúc đẩy nền sử học đương đại của nước nhà.
Nhà sử học Dương Trung Quốc khẳng định: “Dù cho lịch sử trải qua rất nhiều biến động, con người kiên định, con người có những phẩm chất cao quý thì mãi mãi không bao giờ bị lãng quên”