เตาไฟในบ้านคือสัญลักษณ์ของเทพแห่งไฟและการฟื้นคืนชีพ(Photo: Internet)

เตาไฟในชีวิตของครอบครัวชนกลุ่มน้อยต่างๆในเขตเขามีบทบาทสำคัญยิ่งต่อชีวิตทั้งด้านวัตถุและจิตใจ โดยชาวบ้านเชื่อว่า ทุกสิ่งทุกอย่างต่างมีวิญญาณและมีเทพดูแลไม่ว่าจะเป็นเทพแห่งเตาไฟหรือเทพแห่งครัว ดังนั้นแม้จะตั้งอยู่ในที่ที่แตกต่างกันในแต่ละครอบครัวแต่ล้วนปฏิบัติตามกฎระเบียบและข้อห้ามที่เคร่งครัด เช่นสำหรับชนเผ่าม้ง เตาไฟคือเทพแห่งชีวิตที่คอยปกป้องดูแลครอบครัว นายวีวันอาน นักวิจัยวัฒนธรรมพื้นเมืองจากพิพิธภัณฑ์ชาติพันธุ์เวียดนามเผยว่า “ในครอบครัวของชาวม้ง การสร้างเตาไฟเป็นภารกิจที่สำคัญมาก โดยหลังจากสร้างบ้านเสร็จก็จะมีการเชิญผู้ที่มีประสบการณ์มาตั้งเตาไฟแล้ววางกะทะบนเตา โดยห้ามให้คนอื่นมายืมกะทะ แต่ถ้าจำเป็นต้องให้ยืมจะต้องวางก้อนหินกลางเตาไฟแทน”

ในครอบครัวของชาวม้งมักจะมีเตาไฟสองที่ คือเตาใหญ่และเตาเล็ก  โดยเตาใหญ่ตั้งอยู่ห้องกลางของบ้านเพื่อเป็นที่รักษาความอบอุ่นและหุงหาอาหารทุกวัน ซึ่งก็เป็นส่วนที่มีความศักดิ์สิทธิ์ที่สุดเพราะเป็นที่บูชาเทพของครอบครัว ดังนั้นคนนอกบ้านเมื่อเข้าไปในส่วนนี้จะต้องได้รับอนุญาตจากเจ้าของบ้านก่อน  ส่วนเตาขนาดเล็กก็ยังแบ่งเป็นสองเตาใหญ่เล็กที่ตั้งอยู่ห้องหลังบ้าน โดยเตาที่เล็กกว่าจะใช้ต้มแหม่นแม้น ซึ่งเป็นอาหารพื้นเมืองของชาวม้ง ส่วนเตาที่ใหญ่กว่าใช้ต้มอาหารหมูและเหล้าสำหรับดื่มในครอบครัว ซึ่งในส่วนครัวนี้ก็มีข้อห้ามที่ต้องจำคือห้ามนั่งหรือเหยียบที่เตา หรือห้ามไม่ใช้ไม้เคาะบนเตาเพราะจะทำให้สัตว์เลี้ยงป่วยเป็นโรคได้

มีข้อห้ามที่ต้องจำคือห้ามนั่งหรือเหยียบที่เตา หรือห้ามไม่ใช้ไม้เคาะบนเตาเพราะจะทำให้สัตว์เลี้ยงป่วยเป็นโรคได้(Photo: internet)

สำหรับชนเผ่าเคอมู้ที่จังหวัดเหงะอาน เตาไฟในบ้านคือสัญลักษณ์ของเทพแห่งไฟและการฟื้นคืนชีพ ดังนั้นแม้จะเป็นบ้านใหญ่หรือบ้านเล็กภายในบ้านต้องมีเตา3ที่ โดยเตาที่ตั้งในส่วนหน้าของบ้านใช้ทำอาหารประจำวันและเป็นที่รับแขก เตาแห่งที่สองตั้งอยู่ใต้เสาหลักกลางบ้านซึ่งเป็นที่บูชาบรรพชนของชาวเคอมู้ ส่วนเตาแห่งที่สามตั้งอยู่ในห้องท้ายสุดใช้นึ่งข้าวเหนียวเท่านั้น ซึ่งเตาอยู่ตรงกลางของบ้านถือว่าสำคัญที่สุดและมีความหมายทางจิตวิญญาณมากที่สุดในชีวิตของชุมชนชาวเคอมู้ โดยงานที่สำคัญๆของครอบครัวต่างถูกจัดขึ้นในห้องนี้ นายวีวันอาน นักวิจัยวัฒนธรรมพื้นเมืองจากพิพิธภัณฑ์ชาติพันธุ์เวียดนามกล่าวว่า “เอกลักษณ์ในด้านความเลื่อมไสของชาวเคอมู้ที่เกี่ยวข้องกับเตาไฟในบ้านคือถ้าเป็นอาหารสำหรับเซ่นไหว้บรรพบุรุษจะต้องหุงบนเตาเฉพาะไม่ใช้รวมกับเตาที่ทำอาหารของครอบครัว แม้แต่งานใหญ่ที่ต้องฆ่าวัวฆ่าควายเพื่อทำอาหารก็ใช่แต่เตานี้เพียงที่เดียว”

สำหรับชนเผ่าห่าญี่ ประเพณีการบูชาเทพแห่งครัวยังคงได้รับการรักษาจนถึงทุกวันนี้ โดยที่ส่วนครัวหลักของบ้านจะมีการตั้งก้อนหินหนึ่งก้อนเพื่อเป็นตัวแทนให้แก่เทพแห่งเตาเพื่อดูแลชีวิตของครอบครัว โดยเฉพาะในช่วงวันขึ้นปีใหม่ การจุดและรักษาให้เตาไฟไม่ดับก็ถือเป็นการแสดงความขอบคุณต่อบรรดาเทพเจ้าทั้งหลายโดยเฉพาะเทพแห่งเตาและบรรพบุรุษ

ส่วนในชีวิตจิตใจของชนเผ่าต่างๆในเขตที่ราบสูงเตยเงวียนเช่นชนเผ่าเอเด บานา เมอนง ไฟกับเตาก็มีบทบาทสำคัญเช่นเดียวกัน โดยเฉพาะในงานสำคัญๆของครอบครัวและชุมชนเช่นงานบุญข้าวใหม่ งานปีใหม่หรืองานมงคลต่างๆจะต้องมีการตั้งกองไฟใหญ่เพื่อให้ทุกคนมาร่วมร้องรำทำเพลงรอบกองไฟ ส่วนผู้ใหญ่บ้านก็นั่งเล่าเรื่องประวัติความเป็นมาและขับเสภาเตยเงวียนข้างเตาไฟในบ้านโรงเพื่อให้เด็กๆได้เข้าใจในเรื่องราวของชีวิต เพื่อให้ชนรุ่นหลังได้สืบสานและพัฒนาคุณค่าวัฒนธรรมของชนเผ่าตนให้คงอยู่ต่อไป.