ผ้าเปียวมีความสำคัญด้านจิตใจสำหรับผู้หญิงเผ่าไทดำ

วัฒนธรรมดั้งเดิมของชาวเผ่าไทดำจะถือว่า ผ้าเปียวเป็นตัวชี้วัดความเป็นกุลสตรีของผู้หญิง ผ้าเปียวเป็นส่วนหนึ่งของเครื่องแต่งตัวที่ช่วยเสริมความงามให้ชาวไทดำภาคตะวันตกเฉียงเหนือ ในด้านจิตใจ ผ้าเปียวเป็นของที่ระลึก ของแทนใจที่ผู้หญิงมอบให้คนรักเพื่อบอกความรักความในใจของเธอ ส่วนด้านความเชื่อผ้าเปียวใช้เป็นของไหว้ในพิธีขอบคุณ พิธีบวงสรวงผีบ้านฝ่ายแม่ ใช้ประกอบพิธีเซ่นปันแพะ พิธีเซ่นบ้านเซ่นเมือง และที่น่าสนใจคือใช้ในพิธีศพ นางหว่าง ถิ มาย อายุ 71 ปี เป็นช่างฝีมือของเผ่าไทแห่งบ้านบ๊อ แขวงเชียงอัน เมืองเซิน ลา เล่าว่าผ้าเปียวมีความสำคัญมากต่อชีวิตคนเผ่าไท ผู้หญิงก่อนออกเรือนต้องทอผ้าเปียวได้อย่างน้อย 30 ผืน เพื่อมอบให้พ่อแม่และญาติฝ่ายสามี ผ้าเปียวไม่เพียงแต่เสริมแต่งความสวยให้ผู้หญิง แต่ยังมีความหมายยิ่งในด้านจิตใจ หากคนใดคนหนึ่งในคู่สามีภรรยาเสียชีวิตไป จะใช้ครึ่งหนึ่งของผืนผ้าเปียวคลุมหน้าคนตาย คนเป็นต้องเก็บรักษาอีกครึ่งเอาไว้ให้ดี เพื่อต่อไปเมื่อตายจะใช้คลุมหน้าเช่นกัน เพื่อให้ทั้งสองคนได้พบเจอกันบนสวรรค์

ด้วยความสำคัญดังกล่าวของผ้าเปียว หญิงสาวเผ่าไทดำจะเรียนวิธีทำผ้าเปียวตั้งแต่อายุยังน้อยจากแม่ ทั้งการทอ ปัก และจัดเลือกสีให้ลงตัว ลวดลายบนผืนผ้าเปียวแสดงถึงฝีมือของผู้หญิงคนนั้นรวมทั้งความขยันและความเป็นแม่ศรีเรือน การทอผ้าเปียวต้องผ่านกระบวนการหลายขั้นตอนที่ซับซ้อน โดยต้องเป็นผ้าสีขาวทอมือ ยาวประมาณหนึ่งวา เมื่อได้ผ้าขาวที่พอใจแล้วจะถึงขั้นตอนการย้อมสีโดยใช้ใบ “จ่าม” ย้อมให้เป็นผ้าดำ นอกจากย้อมผ้าแล้วก็ต้องย้อมด้ายที่จะใช้ปัก ด้วยสีธรรมชาติที่ได้จากดอกไม้หรือใบไม้ ผ้าเปียวของเผ่าไทจะไม่ปักลายทั้งผืนแต่ปักเฉพาะส่วนปลาย ความพิเศษของการปักผ้าเปียวอยู่ที่ว่าเวลาปักจะปักด้านในแต่ลายจะปรากฏออกมาด้านนอก เพราะฉะนั้น การจะทอผ้าเปียวได้อย่างสวยงามตามแบบดั้งเดิมนั้น ผู้หญิงเผ่าไทต้องแม่นในการนับเส้นด้ายเพื่อปักลายได้หลากหลาย เช่น ลายเรขาคณิต ลายต้นไม้ดอกไม้ ปักเสร็จแล้วจะใช้ด้ายแดงทำแถบหุ้มริมผ้า และประดับด้วยผ้าสีแดงม้วนที่ เรียกว่ากูดเปียว (เพราะเหมือนผักกูดซึ่งเป็นเฟิร์นชนิดหนึ่ง) เวลาม้วนผ้าต้องให้เหมือนกับยอดกูด ปกติผ้าเปียวของผู้หญิงเผ่าไทดำเป็นผ้าติดช่อสามกูด แต่เมื่อทำผ้ามอบให้ผู้ใหญ่และผู้อันเป็นที่รักจะติดช่อห้ากูด นางลู ถิ ชุม ที่บ้านฮิบ ตำบลเชียงเงิน เมืองเซิน ลา เล่าว่า “ก่อนปักผ้าเปียว ต้องเอาผ้าทอมือไปย้อมสีดำก่อน เตรียมด้ายสีให้ครบ ลายปักต้องมีความละเอียดสวยงาม กูดเปียวใช้ผ้าสีแดงขนาด 1 เซนติเมตรมาม้วน ใส่ด้ายเป็นไส้ แล้วกูดเปียวจะถูกติดไว้ที่ชายผ้า แม่ดิฉันเคยสอนให้ฉันปักผ้าเปียว เดี๋ยวนี้ฉันก็อยากสอนให้ลูกหลานเพื่อสืบทอดวัฒนธรรมที่เป็นเอกลักษณ์ของชนเผ่าเราไม่ให้สูญหายไป”

ผู้หญิงไทดำที่ยังคงปักผ้าเปียวเป็นกิจวัตรในชีวิตประจำวัน

สังคมพัฒนาไปตามกาลเวลา คนไทดำรุ่นใหม่หลายคนปักผ้าเปียวไม่เป็นแล้ว ในช่วงปีที่ผ่านมา เพื่ออนุรักษ์คุณค่าของผ้าเปียวในวิถีชีวิตเผ่าไทดำ หลายพื้นที่ในภาคตะวันตกเฉียงเหนือได้ลงทุนจัดตั้งหมู่บ้านหัตถกรรม สร้างอาชีพ เช่นผลิตด้าย ทอผ้า ปักผ้าเปียว ทำผ้าพื้นเมือง จัดการประกวดปักเปียว เป็นต้นซึ่งเป็นกิจกรรมสำคัญของงานเทศกาลในชุมชน นางกว่าง ถิ วิน นายกสมาคมสตรีเมืองเซิน ลา เผยว่า

เพื่ออนุรักษ์และสืบสานวัฒนธรรมอันเป็นเอกลักษณ์ของเผ่าไทดำ สมาคมสตรีได้รับมอบหมายให้จัดการประกวดปักผ้าเปียวเป็นประจำทุกปีในฤดูดอกชงโคบาน ซึ่งเป็นโอกาสให้หญิงไทดำมาพบปะ แลกเปลี่ยนเรียนรู้ประสบการณ์และวิธีการสร้างสรรค์ลายปัก ที่สำคัญคืองานประกวดแบบนี้จะเป็นโอกาสให้คนรุ่นหลังได้สืบทอดวัฒนธรรมอันสวยงามของบรรพบุรุษเผ่าไทดำในภาคตะวันตกเฉียงเหนือ

เมื่อสังคมเปลี่ยนไป เครื่องแต่งกายของผู้คนมีความทันสมัย หลากหลาย และสะดวกสบายกว่าเดิมมากซึ่งส่งผลต่อการอนุรักษ์ชุดไทดำพื้นเมือง แต่อย่างไรก็ตาม ผ้าเปียวยังคงมีความสำคัญ และขาดไม่ได้ในชีวิตจิตใจของเผ่าไทดำ โดยเฉพาะผู้หญิงไทดำที่ยังคงปักผ้าเปียวเป็นกิจวัตรในชีวิตประจำวัน.