សិប្បករអេដេច្រៀងចម្រៀងប្រជាប្រិយនៅតំបន់ទេសចរណ៍ ក្នុងខេត្តដាក់ឡាក់ (រូបថត៖ H'Zawut/VOV-Tây Nguyên)

គឺត គឺជាទម្រង់នៃការច្រៀងសំណេះសំណាល ដែលហៅថាការនិទានរឿងខ្លួនឯង។ ប្រសិនបើការច្រៀង Eirei មានភាពរស់រវើក និងអ៊ូអរ ឬនៅពេលសម្តែងវីរកថា  ត្រូវការកន្លែង ពេលវេលា និងសិល្បករដែលមានចំណេះដឹង ប៉ុន្តែចង្វាក់ច្រៀងគឺត  អាចចូលដំណើរការបានកាន់តែងាយស្រួលដោយសារតែកម្រិតខ្ពស់នៃការច្នៃប្រឌិត និងសមត្ថភាពរបស់មនុស្សជាច្រើនក្នុងការច្រៀង។ នៅក្នុងអក្សរសិល្ប៍ ត្រូវបានគេហៅថា ការច្រៀងនិទានរឿង មានន័យថា ការនិយាយអំពីអារម្មណ៍របស់មនុស្សម្នាក់ដោយគ្មានលំនាំ មានតែបទភ្លេងប៉ុណ្ណោះ។ ដូចនៅក្នុងពិធីបុណ្យសពដែរ ការច្រៀង គឺត គឺដូចជាការសន្ទនាដ៏ស្មោះស្ម័គ្រជាមួយអ្នកស្លាប់ ឬក្នុងអំឡុងពេលពិធីបុណ្យដ៏រីករាយ ដូចជាការសន្ទនា ណែនាំអ្នកភូមិឱ្យរួបរួមគ្នា ធ្វើការជាមួយគ្នាក្នុងការផលិត ជំរុញឱ្យកុមាររស់នៅបានល្អ ឬច្រៀងអំពីស្នេហារវាងគូស្នេហ៍។

នៅពេលច្រៀងចម្រៀង គឺត ជារឿយៗ គឺមាន ding buôt (ហៅម្យ៉ាងទៀតថា ding kliă ឬ buôt čhôč) អមជាមួយអ្នកចម្រៀង ឬអ្នកចម្រៀងខ្លួនឯងផ្លុំខ្លុយបន្ទាប់ពីបទនីមួយៗ។ ទំនុកច្រៀង ចង្វាក់ភ្លេងនៅក្នុង បទចម្រៀង គឺត មានរូបភាពប្រៀបធៀបតែមួយគត់។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ មានភាពខុសគ្នារវាងការច្រៀងនិទានរឿង និងការច្រៀង គឺតក្នុងជីវភាពប្រចាំថ្ងៃ។ សិប្បករ Y-Đhin Niê មកពីភូមិ Triă ឃុំ Ea Tul ខេត្ត Dak Lak បាននិយាយថា៖ “ជាធម្មតា ការច្រៀង គឺត ត្រូវបាននិពន្ធឡើងក្នុងគ្រប់កាលៈទេសៈទាំងអស់ ដោយប្រើពាក្យប្រៀបធៀបអំពីបាតុភូត ដើមឈើ ផ្កា។ល។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ការនិទានរឿងមានពាក្យពេជន៍តាមចង្វាក់ជាក់ស្តែងមួយ។ មនុស្សម្នាក់មិនអាចចម្លងឃ្លាមួយ ហើយបិទភ្ជាប់ដាក់នៅកន្លែងផ្សេងបានទេ”។

ជនជាតិអេដេខិតខំថែរក្សាខ្លឹមសារនៃវប្បធម៌ជនជាតិរបស់ខ្លួន ក្នុងនោះមានបទភ្លេង គឺត ផងដែរ។ យោងតាមសិប្បករ Y-Ƀhĭ Ayun មកពីភូមិ Kna ឃុំ Čư̆ M’Gar ខេត្ត Dak Lak សិប្បករវ័យចំណាស់គឺជាអ្នកថែរក្សាព្រលឹង និងរចនាប័ទ្មពិសេសនៃបទចម្រៀងប្រជាប្រិយអេដេ។

“ពីអតីតកាល សិប្បករតែងតែច្រៀង គឺត អំឡុងពេលពិធីបុណ្យអបអរសាទរ។ សព្វថ្ងៃនេះ មានមនុស្សតិចណាស់ដែលដឹងពីរបៀបច្រៀង គឺត ហើយសូម្បីតែអ្នកដែលចេះច្រៀងក៏អាចមិនស្ទាត់ជំនាញ ដូចមនុស្សចាស់ដែរ។ ខ្ញុំសង្ឃឹមថា អ្នកចម្រៀងគឺតពូកែ  នឹងថតការសម្តែង  ហើយបង្រៀនកូនចៅដោយអត់ធ្មត់ ដើម្បីឱ្យពួកគេអាចរៀនបានបន្ថែមទៀត”។

ព្រឹត្តិការណ៍វប្បធម៌មួយនៅប៊ុយម៉ាធឿត ខេត្តដាក់ឡាក់ (រូបថត៖  H'Zawut/VOV-Tây Nguyên)

ការរស់ឡើងវិញនៃចំណង់ចំណូលចិត្ត និងការលើកទឹកចិត្តដល់កូនចៅជំនាន់ក្រោយឲ្យចេះរៀនបទភ្លេងប្រជាប្រិយ ខ្លឹមសារនៃវប្បធម៌ជាតិ និងថែរក្សាប្រពៃណីដ៏ស្រស់ស្អាតទាំងនេះកំពុងកើតឡើងនៅគ្រប់ភូមិ។ ខេត្ត Dak Lak បច្ចុប្បន្នមានសិប្បករជាង ៣០០ នាក់ដែលនៅតែដឹងពីរបៀបសូត្រ និងច្រៀងបទចម្រៀងប្រជាប្រិយ។ ដើម្បីថែរក្សាបទភ្លេងប្រជាប្រិយសម្រាប់មនុស្សជំនាន់ក្រោយ វិស័យវប្បធម៌ក្នុងស្រុកបានខិតខំប្រឹងប្រែងយ៉ាងខ្លាំងក្នុងប៉ុន្មានឆ្នាំថ្មីៗនេះ ដើម្បីបង្រៀនបទភ្លេងទាំងនោះនៅតាមសាលារៀន និងថ្នាក់រៀនដែលបើកនៅតាមភូមិ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ការងារនេះទាមទារឲ្យមានអំណត់ព្យាយាម។  លោក អ៊ី ម៉ាង អនុប្រធានមជ្ឈមណ្ឌលផ្សព្វផ្សាយ-វប្បធម៌-កីឡា នៃឃុំក្វាងភូ ខេត្តដាក់ឡាក់ បានឲ្យដឹងថា៖  “សម្រាប់វិស័យគ្រប់គ្រងវប្បធម៌ យើងត្រូវតែមានសកម្មភាពជាច្រើនដែលទាក់ទងនឹងការងារអភិរក្ស រួមទាំងការថែរក្សាបទចម្រៀងប្រជាប្រិយអេដេ និងរៀបចំសកម្មភាពជាច្រើនជារៀងរាល់ឆ្នាំ ដើម្បីបន្តទៅយុវជនជំនាន់ក្រោយ”។ 

យោងតាមលោកស្រី លីញ ង៉ា នី ក្តាម អ្នកស្រាវជ្រាវវប្បធម៌ប្រជាប្រិយតំបន់ Tay Nguyen បរិយាកាសសម្រាប់សម្តែងបទចម្រៀងប្រជាប្រិយកំពុងតែមានការលំបាកកាន់តែខ្លាំងឡើង ហើយមានមនុស្សតិចជាងមុនដែលបង្រៀន។ ការបញ្ជូន និងការបន្តបទចម្រៀងប្រជាប្រិយអេដេ រួមទាំង បទចម្រៀងគឺត ត្រូវការការយកចិត្តទុកដាក់បន្ថែមទៀត ពីព្រោះមានតែអ្នកដែលមានទេពកោសល្យតន្ត្រីពីកំណើតប៉ុណ្ណោះ ទើបអាចច្រៀងចម្រៀង គឺតដោយខ្លួនឯងបាន។ 

“កាលពីមុន មនុស្សតែងតែជួបជុំគ្នាច្រៀងចម្រៀង Kưt និង Eirei ជាញឹកញាប់។     យុវជនបានស្រូបយកនូវចង្វាក់ច្រៀងដោយមិនចាំបាច់មានអ្នកបង្រៀន។ ពួកគេគ្រាន់តែមើល ស្តាប់ និងត្រាប់តាម។ ប្រសិនបើយ៉ាង (ព្រះ) បានប្រទានដល់អ្នក  គឺអ្នកអាចធ្វើបាន។ ប្រសិនបើអ្នកមិនចេះ មានន័យថា យ៉ាង មិនបានប្រទានដល់អ្នកទេ។ គ្មាននរណាម្នាក់បង្រៀនពីរបៀបច្រៀង Kưt ឬ Eirei ទេ។ អក្សរសាសន៍ផ្ទាល់មាត់ ច្រើនក្នុងអំឡុងពេលជួបជុំគ្នា ហើយពួកគេបានច្រៀង Kưt។ អក្សរសិល្ប៍ផ្ទាល់មាត់ត្រូវបានស្រូបយកយ៉ាងទូលំទូលាយ។ ឥឡូវនេះ សកម្មភាពទាំងនោះលែងមានទៀតហើយ ពិបាកណាស់សម្រាប់យុវជនក្នុងការច្រៀង។ ដូច្នេះ នៅក្នុងកម្មវិធីសិក្សាតន្ត្រីសាលាបឋមសិក្សា ខ្ញុំបានស្នើឱ្យបង្រៀនបទចម្រៀង Buôn Dur Kmăn ដើម្បីថែរក្សាបទចម្រៀងនេះ”។ 

បទភ្លេង Kưt គឺជាអាហារបំប៉នខាងវិញ្ញាណដែលមិនអាចខ្វះបាននៅក្នុងជីវភាពរបស់ប្រជាជន Êđê ទេ។ ក្នុងជីវភាពរស់នៅសម័យទំនើប រួមជាមួយនឹងការគាំទ្រពីរដ្ឋចំពោះការអភិរក្ស នៅពេលអភិវឌ្ឍគោលដៅទេសចរណ៍សហគមន៍ ជនជាតិអេដេក៏កំពុងស្តារ និងថែរក្សារចង្វាក់ បទចម្រៀងប្រជាប្រិយនេះបន្តិចម្តងៗ ដោយលើកកម្ពស់អត្តសញ្ញាណវប្បធម៌របស់ក្រុមជនជាតិខ្លួន៕