โรงไฟฟ้านิวเคลียร์บูเชห์รของอิหร่าน (REUTERS/IRNA/Mohammad Babaie)

นาย ซายิด บัดร์ อัลบูไซดี รัฐมนตรีต่างประเทศโอมานได้เป็นตัวแทนส่งข้อเสนอใหม่ของสหรัฐถึงอิหร่านเมื่อวันที่ 31 พฤษภาคม ในขณะที่เมื่อวันที่ 1 มิถุนายน สื่อสหรัฐรายงานว่า ทำเนียบขาวได้ออกคำสั่งให้ระงับการคว่ำบาตรอิหร่านเป็นการชั่วคราวเพื่อส่งเสริมการเจรจา

วิธีการเข้าถึงใหม่

ตามข้อเสนอใหม่ที่สหรัฐส่งถึงอิหร่าน ฝ่ายสหรัฐยอมรับการเสริมสมรรถภาพยูเรเนียมของอิหร่านที่โรงงานบนดินเพื่อสนับสนุนการผลิตพลังงานนิวเคลียร์สำหรับพลเรือน โดยมีขีดจำกัดความเข้มข้นที่ร้อยละ 3 ตามการแนะนำของสำนักงานพลังงานปรมาณูระหว่างประเทศหรือ IAEA แต่อย่างไรก็ตาม สหรัฐได้เสนอให้อิหร่านไม่ดำเนินการเสริมสมรรถภาพในโรงงานใต้ดินในช่วงที่ทำการเจรจา หยุดการวิจัยและพัฒนาเทคโนโลยีเครื่องหมุนเหวี่ยงใหม่ และขนส่งยูเรเนียมที่เสริมสมรรถภาพทั้งหมดไปยังต่างประเทศ อีกทั้งเสนอกลไกการติดตามและตรวจสอบอย่างเข้มงวด รวมถึงการใช้พิธีสารเพิ่มเติมของ IAEA โดยอัตโนมัติ ซึ่งการผ่อนปรนการคว่ำบาตรอิหร่านจะเกิดขึ้นหลังจากที่เตหะรานพิสูจน์ให้ทั้งสหรัฐและ IAEA เห็นว่า ได้ปฏิบัติตามข้อเสนอ

ข้อเสนอดังกล่าวมีขึ้นภายหลังการเจรจารอบที่ 5 ระหว่างสหรัฐกับอิหร่าน ณ กรุงโรม ประเทศอิตาลีโดยโอมานเป็นคนกลาง นอกจากข้อเสนอใหม่นี้ ทางการสหรัฐยังมีท่าทีที่น่าจับตามองคือเมื่อวันที่ 1 มิถุนายน หนังสือพิมพ์ชั้นนำหลายฉบับในสหรัฐได้รายงานว่า ทำเนียบขาวได้ส่งคำสั่งถึงกระทรวงการต่างประเทศ กระทรวงการคลัง และสภาความมั่นคงแห่งชาติ โดยเสนอให้ยุติการคว่ำบาตรใหม่ทั้งหมดต่ออิหร่านเป็นการชั่วคราว

ตามความเห็นของบรรดาผู้สังเกตการณ์ ข้อมูลดังกล่าวได้แสดงให้เห็นว่า ทางการสหรัฐกำลังเปลี่ยนวิธีการเข้าถึงปัญหาของอิหร่าน เนื่องจากการยอมรับการเสริมสมรรถภาพยูเรเนียม แม้จะอยู่ในระดับต่ำของอิหร่านก็มีความแตกต่างอย่างมากจากนโยบาย “สร้างแรงกดดันสูงสุด” และคำประกาศก่อนหน้านั้นของเจ้าหน้าที่ระดับสูงของสหรัฐหลายคน รวมถึงนาย มาร์โก รูบิโอ รัฐมนตรีต่างประเทศที่ระบุว่า วอชิงตันจะไม่ยอมรับการเสริมสมรรถภาพยูเรเนียมใดๆ ของอิหร่าน ข้อเสนอดังกล่าวยังเป็นก้าวเดินแรกอย่างเป็นทางการของทางการประธานาธิบดี โดนัลด์ ทรัมป์ เพื่อมุ่งสู่การเจรจาโดยตรงกับอิหร่าน

ในการประกาศเมื่อวันที่ 2 มิถุนายน นาย เอสมาอิล บาเกอี โฆษกกระทรวงต่างประเทศอิหร่านกล่าวว่า เตหะรานยังไม่เห็นพ้องกับข้อเสนอของสหรัฐเนื่องจากไม่มีการค้ำประกันที่ชัดเจนเกี่ยวกับการยกเลิกมาตรการคว่ำบาตร แต่อย่างไรก็ตาม บรรดาผู้สังเกตการณ์แสดงความเห็นว่า การที่สหรัฐยอมรับการเสริมสมรรถภาพยูเรเนียมในระดับต่ำของอิหร่านอาจช่วยค้ำประกันคำกล่าวของนาย โมฮัมหมัด เอสลามี หัวหน้าองค์การพลังงานปรมาณูแห่งอิหร่านหรือ AEOI ที่ระบุเมื่อวันที่ 1 มิถุนายนว่า โครงการเสริมสมรรถภาพยูเรเนียมเป็นพื้นฐานของอุตสาหกรรมนิวเคลียร์ของอิหร่าน และอิหร่านมีสิทธิ์ในการสร้างอุตสาหกรรมนิวเคลียร์ด้านพลเรือน

นาย ราฟาเอล กรอสซี ผู้อำนวยการใหญ่สำนักงานพลังงานปรมาณูระหว่างประเทศหรือ IAEA (REUTERS)

ความเสี่ยงยังคงอยู่ในระดับสูง

การเปลี่ยนแปลงวิธีการเข้าถึงของสหรัฐได้สร้างความคาดหวังเกี่ยวกับการบรรลุก้าวกระโดดในการเจรจาระหว่างอิหร่านกับสหรัฐในอีกไม่กี่วันข้างหน้า ตามความเห็นของบรรดาผู้สังเกตการณ์ ทั้งสหรัฐและอิหร่านต่างหวังว่า จะสามารถบรรลุข้อตกลงฉบับใหม่แทนข้อตกลงนิวเคลียร์อิหร่านปี 2015 หรือที่เรียกว่าข้อตกลง P5+1 ซึ่งถูกยกเลิกไปในช่วงที่นาย โดนัลด์ ทรัมป์ ดำรงตำแหน่งประธานาธิบดีสหรัฐวาระแรก สำหรับอิหร่าน การบรรลุข้อตกลงโดยเร็วจะช่วยลดความเสียหายทางเศรษฐกิจ ในขณะที่สำหรับฝ่ายสหรัฐ การเร่งแก้ไขปัญหาสำคัญระดับโลก เช่น การปะทะระหว่างรัสเซียกับยูเครน การปะทะในฉนวนกาซาและปัญหานิวเคลียร์ของอิหร่าน เป็นต้น เป็นเนื้อหาที่ได้รับความสนใจเป็นอันดับต้นๆในนโยบายต่างประเทศของประธานาธิบดี โดนัลด์ ทรัมป์ ในช่วงนี้ นาง ซานัม วาคิล ผู้อำนวยการโครงการตะวันออกกลางและแอฟริกาเหนือของสถาบัน Chatham House ประเทศอังกฤษแสดงความเห็นว่า

“สำหรับอิหร่าน สิ่งที่สำคัญคือต้องชะลอการคว่ำบาตรอีกครั้ง ซึ่งเป็นเรื่องที่กลุ่มประเทศยุโรปได้ระบุอย่างชัดเจนว่า จะดำเนินการถ้าหากการเจรจาไม่บรรลุความคืบหน้า ส่วนประธานาธิบดี โดนัลด์ ทรัมป์ต้องการบรรลุข้อตกลงในเชิงบวกโดยเร็วเพื่อแสดงให้เห็นว่า เขาเป็นนักเจรจาและเป็นผู้นำที่สามารถนำสันติภาพมาสู่ตะวันออกกลางได้ ดังนั้น จึงให้ความสนใจส่งเสริมความคืบหน้าของการเจรจา ”

บรรดาผู้เชี่ยวชาญยังแสดงความเห็นว่า ถึงแม้ทั้งสองฝ่าย โดยเฉพาะ ทางการสหรัฐต่างมีความประสงค์ที่จะบรรลุข้อตกลงโดยเร็ว แต่เวลาสำหรับการเจรจากลับมีไม่มากนัก ประธานาธิบดีสหรัฐ โดนัลด์ ทรัมป์ ได้ประกาศหลายครั้งว่า เขาไม่ต้องการใช้แผนการที่อิสราเอลและเจ้าหน้าที่ฝ่ายหัวรุนแรงบางคนในทางการสหรัฐเสนอ เช่น การโจมตีเพื่อทำลายโครงการนิวเคลียร์ของอิหร่าน แต่ก็เตือนว่า สหรัฐจะไม่ลังเลที่จะทำเรื่องนั้น ถ้าหากการเจรจาไม่ประสบผลสำเร็จ นาง ยาสซามีน มาเธอร์ นักวิจัยตะวันออกกลางจากมหาวิทยาลัยออกซ์ฟอร์ด ประเทศอังกฤษเผยว่า ไม่ควรเพิกเฉยคำเตือนนี้ในสภาวการณ์ที่เมื่อปลายสัปดาห์ที่แล้ว IAEA ได้เผยแพร่รายงานที่ระบุว่า อิหร่านยังคงเดินหน้าเสริมสมรรถภาพยูเรเนียมให้ถึงระดับอาวุธด้วยปริมาณที่เพิ่มมากขึ้น ส่วนอิหร่านได้ปฏิเสธรายงานดังกล่าว เมื่อวันที่ 2 มิถุนายน เจ้าหน้าที่ของ IAEA อิหร่านและอียิปต์ได้จัดการประชุมไตรภาคี ณ กรุงไคโร ประเทศอียิปต์เพื่อหารือเกี่ยวกับมาตรการคลี่คลายความตึงเครียดและส่งเสริมการเจรจา โดยนาย ราฟาเอล กรอสซี ผู้อำนวยการใหญ่ IAEA ได้เสนอให้เพิ่มบทบาทของ IAEA ในการเจรจา

คาดว่า หลังจากที่อิหร่านมีคำตอบอย่างเป็นทางการต่อข้อเสนอใหม่ของสหรัฐ ทั้งสองฝ่ายจะสามารถดำเนินการเจรจารอบต่อไปได้ในปลายสัปดาห์นี้.