“Lắng tiếng quê hương”-Bài hát đầu tiên về Đài Tiếng nói Việt Nam
Nhạc sĩ Dân Huyền -
(VOV5) - Bài hát “Lắng tiếng quê hương” đã nói hộ nỗi lòng của chúng tôi và chắc là của cả chúng ta khi xa đất nước.
 |
| Nhạc sĩ Dân Huyền |
Tháng 8/1999 tôi được Đài Tiếng nói Việt Nam cho đi tham quan thành phố Côn Minh (Trung Quốc). Vì bận việc riêng mà “đành lòng vậy, cầm lòng vậy”. Mặc dù không đi, nhưng nỗi nhớ và hình ảnh Côn Minh cứ vương vấn trong tôi, bởi ở đó không chỉ là thành phố bốn mùa xuân (Côn Minh còn có tên là Xuân Thành), mà còn là tình người Phát Thanh ấm cúng trong hai năm (1973 - 1974) vẫn luôn lưu dấu. Ở đó trên núi Ngũ Hoa, trong căn nhà hai tầng - nơi chúng tôi làm việc - tên gọi của bạn là Đoàn 731, còn tên gọi của ta là Đoàn 59. Nơi ăn nghỉ trong một khu nhà 3 tầng nhìn xuống Thuý Hồ, cạnh Bảo Sơn phố cổ.
Với hơn 100 người già trẻ trai gái, do ông Lê Quý làm Trưởng đoàn, ông Thái Bảo làm phó. Ban phụ trách còn có các ông Thu, Đồi, Đạm, Thọ; các bà Oanh, Lý. Phiên dịch chính là chàng trai chưa vợ Đỗ Trường Sơn.
Đã 42 năm trôi qua, mà những kỷ niệm một thời vẫn sống động. Sau những trận B52 cuối tháng 12/1972 vẫn còn dư âm, sáng sớm ngày 21/1/1973 cả đoàn có mặt tại 58 Quán Sứ, chúng tôi hành quân bằng 3 chiếc xe (2 xe ca, 1 xe con). Được biết với nhau là “Đi sơ tán, để bảo đảm tiếng nói thông suốt” như lời ông Thê -Trưởng Phòng Tổ chức của Đài phổ biến ngắn gọn chắc nịch và bí mật. Buổi chiều đến Lào Cai và ngủ lại, hôm sau qua cầu sang Hà Khẩu, được phát mỗi người một cái áo bông to đùng. Đến lúc đó thì chúng tôi mới hay rằng mình tạm biệt đôi bờ sông Nậm Thi của đất Việt để đi sâu vào Châu Hồng Hà của bạn.
Từ đây chúng tôi lên tàu hoả vượt 466 km (qua Khai Viễn, Mông Tự, Cá Cựu, Kiến Thuỷ, Nghi Lương, Chỉ Thôn ...) chui qua hàng chục căn hầm xuyên núi, để đến với Côn Minh, nơi có độ cao 1.500m so với mặt biển, rất nhiều cây Sa Mu, nhiệt độ hàng ngày từ 16 - 18 độ, hôm nào cao lắm cũng chỉ hơn 20 độC. Đây là Thủ phủ của tỉnh Vân Nam, một tỉnh có hơn 30 triệu dân, với 25 dân tộc sinh sống, nơi được mệnh danh là vương quốc của Tam Thất, của Trà, của Thuốc lá ở phía tây nam Trung Quốc.
Hàng ngày chúng tôi làm việc vui vẻ, đoàn kết, tôn trọng lẫn nhau, có lý có tình. Sự ấm cúng như được nhân lên bởi sự liên hệ thường xuyên từng giờ giữa 59 của chúng tôi với 58 Quán Sứ và 39 Bà Triệu ở Hà Nội. Một phong cách làm việc khá nghiêm túc trong công việc và giờ giấc giữa các biên tập viên, phát thanh viên, kỹ thuật viên và cả cán bộ nhân viên trong đoàn. Điều đó càng thể hiện trách nhiệm “đảm bảo tiếng nói thông suốt” phục vụ đồng bào đồng chí ở cả hai miền Nam Bắc Tổ Quốc của chính những người con đang ở xa quê hương.
Các chương trình văn nghệ (bao gồm Ca nhac mới, Dân ca, Sân Khấu, Văn Thơ ...) chỉ có 2 người: Cô gái xinh đẹp Đỗ Kim Tĩnh và người viết bài này. Sống ở Côn Minh - nơi mà lượng ôxy trong không khí rất thấp, số lượng hồng huyết cầu được tăng lên để làm nhiệm vụ chuyên chở ôxy, hoạt động hô hấp được tăng cường, tuần hoàn được xúc tiến tích cực hơn. Phải luôn luôn hoạt động là điều quan trọng nhất và là động lực chính của sự bù đắp trong cơ thể để thích nghi với thời tiết.
Bởi vậy mà ngoài giờ làm việc, tôi thường dạo phố, đi lùng mua tôm khô và rau cải cúc ở các chợ. Tự mình nấu bát canh tôm vừa tự cải thiện cho mình, vừa giúp cho những anh chị em đau ốm đang nằm ở nhà nghỉ hay đang nằm bệnh viện. Có lẽ vì hay đi “thị sát” như thế mà bà con trong đoàn luôn đùa vui với tôi “Chào Thị Trưởng Côn Minh !”. Hay lượn lờ như thế, nhưng vốn liếng giao tiếp với người Côn Minh chỉ vẻn vẹn vài chữ Tàu quá nghèo nàn trong đầu, đôi khi bí quá phải ra hiệu làm động tác minh hoạ. “Xing khủ” và “Xing phủ” là hai từ khác nhau (Gian khổ và Hạnh phúc), hoặc “Duya nán” và “Duyn nán” (Việt Nam và Vân Nam)... nếu phát âm chệch đi là sai nghĩa, sai tên ngay. Chữ Hán có tới 35 vạn mục. Chữ ít nhất là một nét mà cũng có tới 14 chữ khác nhau. Chữ nhiều nhất là 64 nét - Chữ “Xi ê” (có nghĩa là Ba Hoa). Chỉ riêng một âm i có tới 84 nghĩa khác nhau... Theo những người thông thạo cho biết, người Vân Nam nói giọng nặng về phương ngữ, khác hẳn người Bắc Kinh, Thượng Hải, nên không phải ai cũng nghe nhanh, dịch nhanh được.
Sống nơi đất khách quê người, giữa ngôn ngữ lạ ấy, tiếng Việt mẹ đẻ rất thiêng liêng. Mỗi lần đi dạo phố, chúng tôi thường đi qua nhà bà Pá Việt Kiều. Bà thường đặt một cái ghế ở trước nhà và gần như ngồi thường trực ở đó để chờ chúng tôi đi qua và chỉ cần chào bằng tiếng Việt là bà phấn khởi lắm lắm. Vì yêu cầu của công tác, nên chúng tôi chỉ được phép chào mà không thể vào nhà . Với bà cũng chỉ mong có thế, miễn là nghe được tiếng mẹ đẻ của quê hương. Từ bà Pá tôi nghĩ đến Bác Hồ kính yêu của chúng ta. Chắc Bác cũng có tâm trạng ấy khi Người hoạt động cách mạng ở đây trong những năm 1940 - 1945 để tìm cách trở về Tổ Quốc đánh Tây đuổi Nhật giành lại chính quyền.
Có lần cả đoàn đi công viên Thuý Hồ để dự buổi biểu diễn Văn Nghệ của Đoàn Ca Múa tỉnh Vân Nam. Tôi và ông Nguyễn Thơ (Phát thanh viên) ngồi cạnh nhau say sưa nghe nghệ sĩ giọng nữ cao Đỗ Lệ Hoa hát bài “Việt Nam Trung Hoa” của nhac sĩ Đỗ Nhuận bằng hai thứ tiếng (Nghệ sĩ Đỗ Lệ Hoa đã từng hát cho Bác Hồ nghe khi Người thăm Bắc Kinh. Sau đó chị trở về Vân Nam quê hương). Ông Thơ cứ nhắc đi nhắc lại và gợi ý cho tôi viết bài hát về Tình Hữu Nghị và về Tiếng Nói Việt Nam.
Sau bữa đó, tranh thủ những lúc đến Đài Phát Thanh và Truyền Hình Vân Nam để hướng dẫn tập hát mấy bài Dân ca Việt Nam cho Tổ văn nghệ của họ, lúc nghỉ lại ngồi vào đàn Piano của Đài cùng với Nhạc Sĩ Đường Thiên Nghiêu (người phụ trách Ca nhạc của Đài Vân Nam) tìm những nốt nhạc vui cho bài ca “Hát chung lời ca Hữu nghị”. Bài hát này được nữ phát thanh viên Kim Cúc (vốn là diễn viên văn công) tập và hát trong buổi liên hoan “chuyển sang nhà làm việc mới”.
Cũng từ đây tôi phác thảo những nốt nhạc đầu tiên cho bài “Lắng tiếng quê hương”. Ngoài ra còn một số bài khác viết về Đài như: Nhịp cầu âm thanh giao duyên, Ngày hội Phát thanh... cũng hình thành trong dịp đó. Cứ mỗi lần viết xong một bài, tôi đem hát cho ông Thơ, bà Phi Điểu (vợ nhạc sĩ Phan Nhân - lúc đó cũng là phát thanh viên) nghe.
Mỗi lần đi tham quan Thạch Lâm (rừng đá) hay đi Ôn Tuyền (suối nước nóng) tôi đều mang đi theo sửa chữa cho hoàn chỉnh và hát cho một số người cùng nghe để góp ý sửa chữa.
Nhớ nhất là những lần cả đoàn tới thăm Tổng Lãnh Sự Quán Việt Nam tại Côn Minh. Cứ đến đây là “vui nổ trời”, được quyền nói năng thoải mái. Trẻ con chạy nhảy lung tung, hò hét ầm ỹ. Người lớn nét mặt rạng ngời, chuyện trò rôm rả, chẳng khác gì như được “về nhà”. Chính các anh ở Tổng Lãnh Sự đã góp nhiều ý hay cho bài hát của tôi, bởi các anh ở đây lâu, nên tâm trạng xa nhà, xa quê hương càng nặng lòng và quý trọng tiếng mẹ đẻ - Tiếng nói Việt Nam. Anh Từ, anh Chính ở đây đã nói trong cuộc họp có đông dủ bà con rằng: bài hát “Lắng tiếng quê hương” đã nói hộ nỗi lòng của chúng tôi và chắc là của cả chúng ta khi xa đất nước, rất mong sớm được nghe trên sóng của Đài từ Hà Nội truyền sang.
Sáng ngày 20/2/1975, trước khi vào họp giao ban, ông Trần Lâm Tổng Biên Tập lúc đó đã nói vui (và cũng là gợi ý) với ông Phạm Tuân (Trưởng Ban Văn Nghệ) và tôi : “Năm nay thành lập Đài ta chẵn 30 năm, giá mà có được một tiết mục văn nghệ nói về Đài ta mà không phải Đài ta, nói về đất nứơc ta mà lại là nói Đài ta thì hay biết mấy”. Vốn nhạy cảm, nhân có gợi ý này, tôi tự nhủ mình sẽ cố gắng chỉnh lý thêm những bài hát viết về Đài từ lúc ở Đoàn 59 để hoàn thành trước ngày kỷ niệm.
Quyết tâm đó đã mỉm cười với tôi. Miền Nam được giải phóng, bao công việc lớn hơn, bao đề tài khác cấp thiết hơn cứ cuốn hút như một dòng chảy, nên bài hát “Lắng Tiếng Quê Hương” đã viết xong vẫn chưa đưa duyệt được. Ngày 20/7/1975 tôi được cử vào Miền Nam cùng đi với một số anh chị em khác đến Sài Gòn, Đà Lạt, Quy Nhơn, Nha Trang rồi dừng lại ở Đài Phát Thanh và Truyền hình Huế. Đến cuối năm trở về Hà Nội, tôi mới có dịp dành thì giờ sửa chữa thêm cho tác phẩm đó.
Đầu năm 1976 bài hát “Lắng tiếng quê hương” được duyệt và cho thu thanh với giọng hát của nghệ sĩ Thu Hiền. Buổi ca nhạc 19h30 tối ngày 15/3/1976 đã truyền đi bài hát này. Sau đó nghệ sĩ Bích Vượng (vợ nghệ sĩ sáo trúc Mạnh Hùng) thu thanh thêm một băng và đến cuối năm 1976 lại được đội văn nghệ nghiệp dư của Trung tâm kỹ thuật âm thanh và Phòng Phát Thanh Viên phối hợp dàn dựng, mang đi tham gia hội diễn toàn thành phố Hà Nội tổ chức ở Cung văn hóa thiếu nhi thủ đô.
Sau đó tiết mục “Giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt” của buổi phát thanh văn hóa-xã hội, buổi “Tiếp chuyện bạn nghe Đài”, buổi “Dành cho đồng bào Việt Nam ở xa Tổ Quốc”, buổi ca nhạc theo thư yêu cầu của thính giả... đều đã sử dụng nhiều lần bài hát “Lắng tiếng quê hương”. Bài hát này cũng đã đăng trên Báo Văn hóa với lời ghi “Tặng các thính giả của Đài TNVN ở xa Thủ đô, ở xa Tổ Quốc”. Đoàn Ca nhạc Đài TNVN đã dàn dựng và biểu diễn những lần kỷ niệm ngày thành lập Đài (7/9) với giọng hát của các nghệ sĩ Tuyết Thanh, Thanh Hoa, Hồng Liên.
“Chốc đà mấy chục năm trời
Còn non còn nước còn người hôm nay”
Mới đó mà đã 42 năm của Đoàn 59, và cũng chừng ấy năm của những nốt nhạc đầu tiên trong chùm bài hát viết về Đài trên đất Côn Minh. Thời gian như được dừng lại trong những ngày này mà nghĩ về một thời để nhớ để thương. Nhớ đến tình người, tình đời, tình hữu nghị. Thương đến các anh các chị đã vì sự nghiệp Phát thanh mà vắng mặt trong những ngày này như: ông Thơ, ông Đạm, ông Định, ông Vang, ông Cương, ông Hưởng, Bà Tơ, ông Đồi ...
Nhạc sĩ Dân Huyền