Qua Lộc Hà - Mai Lâm quê nhà văn “Tắt Đèn” Ngô Tất Tố là tới  Đông Trù-Đông Hội nên ngày xưa đất kinh bắc với quê tôi cùng huyện Từ Sơn, xem như láng giềng. Đã quá lâu tôi không có duyên may nào để  ghé qua vùng này. 

Lượn xe máy qua những cung đường quen thuộc đất cát đạn ngày xưa nay toàn ...tòng bê tông, thấy đâu đâu cũng thị trường hóa thành phố thị, cũng đủ loại hàng quán, cũng  tầng thấp tầng cao, cũng xe siêu trường siêu trọng  xe sang xe hèn  lao qua lao lại  rối mắt người cao tuổi... Tự dưng thấy màu quê, “bức tranh quê” xưa nơi nào cũng phai nhạt như nhau.

Trong cái tâm thế  hoài cổ ... cổ cổ ấy của người sắp qua sáu con giáp tuổi, vừa chạy xe hết con ngõ nhỏ, bước chân vào khuôn viên nhà ông bạn cựu chiến binh mới biết nhau gần đây ở làng Đông Trù, thấy ngay mảnh vườn  xanh dăm bảy luống đất mát mắt đủ loại  rau , có hai giàn bầu treo trĩu quả,  có mặt ao thả cá lạnh lẽo nước ... trong veo gợn sóng, có hàng cây cảnh hoa lá trên hiên, ai cũng vui lây với chủ nhà này đang hưởng  cảnh điền viên đúng nghĩa.

Thấy “khách xa gặp lúc mùa xuân chin” như câu thơ tả tình tuyệt vời của Hàn Mặc Tử, là tôi đây, cứ loanh quanh với chậu cúc mốc, ông chủ cười cười “cái anh cúc mốc này chơi lá thôi”. Màu lá mốc trắng chả lấy gì ... sang trọng, mỹ miều mà tự dưng cứ  thấy quen quen, thích ngắm thế thôi.

Cây cúc mốc khi đã được người chơi tạo dạng thế - Ảnh: nguoiduatin.vn

À mà phải rồi, cái màu mốc rất quê, vô cùng thân thuộc với mắt người kia là cái màu hiện về từ vô thức, từ thủa còn thơ với tôi, với không ít người trời sinh đa cảm, mẫn cảm, bố mẹ  là nông dân, sinh ra từ làng quê vùng châu thổ sông Hồng. Đấy là màu váy áo của bà nội bà ngoại, của mẹ, của chị ta, của cô, dì, thím, mợ, của bà con hàng xóm láng giềng, cái màu của vải nâu đã phai bạc bởi nắng mưa dầu dãi tháng năm. Thấy màu cây cúc cảnh mà như thấy ... người muôn năm cũ ! Tôi một tay cắp chiếu một tay túm váy bà nội lon xon chạy  theo chân bà tóc trắng như mây lên chùa Chợ Vòng trên đê sông Ngũ Huyện Khê ngày xưa có thời trên bến dưới thuyền.      

Nói không quá lời, cái màu mốc của vải nâu bạc nắng bạc gió trên đồng đất, trong chợ búa, trong những khuôn viên nghèo cả làng cả nước tưởng đâu đâu cũng như nhau, toàn một cảnh mái rạ sân đất lam lũ mưu sinh thường nhật quanh vườn quanh ao quanh bếp đậm màu thời xưa trung cổ... cái màu trắng mốc ấy nhìn từ góc độ văn hóa nhân sinh có thể coi như là biểu tượng không lời của nét xưa làng quê Việt suốt trường kỳ lịch sử mấy ngàn năm con trâu đi trước cái cày theo sau kéo nền văn minh lúa nước vùng châu thổ sông Hồng đi lên. Tưởng tượng mà xem, hàng triệu triệu người mẹ Việt, người phụ nữ Việt trong suốt trường kỳ lịch sử phong kiến trung cổ đã mặc áo nâu, mặc váy nâu bạc màu giống như màu cúc mốc trên cánh đồng, trong xóm làng Việt cổ cho tới mãi cuối thế kỷ 20. Giờ đây màu vải mốc ấy mới phai dần dần.