(VOV5)- Kim Dung luôn tìm tòi sáng tạo đưa âm hưởng các làn điệu dân ca cổ truyền vào từng câu thơ, làm cho nghệ thuật ngâm thơ có thêm những sắc điệu mới, gây được ấn tượng mạnh mẽ hơn cho người nghe.

Nghe âm thanh bài viết tại đây:

NSUT Vũ Kim Dung

Tôi còn nhớ lần đầu tiên gặp nghệ sĩ Vũ Kim Dung khi bà đến ngâm thơ cho sinh viên Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội trong một buổi giới thiệu sách văn học. Nghệ sĩ xuất hiện vừa lộng lẫy, vừa dịu hiền và gần gũi khiến các sinh viên thực sự bị cuốn hút. Đặc biệt, các bài thơ mà nghệ sĩ ngâm minh họa cho diễn giả nói chuyện đều rất truyền cảm, thể hiện sự tinh tế và chiều sâu cảm thụ văn học. Tôi nghe danh nghệ sĩ đã lâu với những bài thơ, kịch thơ phát trên làn sóng Đài Tiếng Nói Việt Nam, song lần đầu xem biểu diễn tôi vô cùng ấn tượng với cách diễn xuất vừa có “duyên sân khấu”, vừa chân phương, gần gũi với khán giả của nghệ sĩ . Khi các sinh viên hoan hô và hét: “cô ngâm lại đi!”, nghệ sĩ mỉm cười hồn hậu chỉ tay vào cổ nói khẽ “đau họng”, nhưng vẫn chiều lòng các bạn trẻ ngâm lại đoạn thơ hay…

Sinh ra trong một gia đình thị dân đông con ở Nam Định, từ nhỏ, cô bé Kim Dung đã yêu ca hát, có thể tự dàn dựng những tiểu phẩm nhỏ cùng trẻ con xóm phố biểu diễn nơi công cộng, nhưng không được cha mẹ đồng tình bởi định kiến “xướng ca vô loài”.  Dù thế, nhưng với niềm đam mê ca hát, cô vẫn nung nấu một ngày nào đó được đứng trên sân khấu lớn biểu diễn. Năm 16 tuổi khi Đoàn cải lương Trung Ương đi lưu diễn và tuyển người tại Nam Định, cô đã giấu cha mẹ dự tuyển và được chọn vào đoàn. Từ năm 1968, nghệ sĩ Kim Dung bắt đầu cộng tác với buổi Tiếng Thơ của Đài Tiếng Nói Việt Nam, trở thành một giọng ngâm thơ bản sắc bên cạnh giọng ngâm Trần Thị Tuyết, Châu Loan, Linh Nhâm, Kim Cúc.

Nghệ sĩ Kim Dung chính thức biên chế về Ban Văn Nghệ Đài Tiếng Nói Việt Nam từ tháng 11.1972. Cùng với việc phục vụ làn sóng phát thanh và biểu diễn cho khán giả khắp mọi miền đất nước, nghệ sĩ Kim Dung còn góp phần đào tạo nhiều thế hệ học trò. Chị Kim Liên, cán bộ Phòng nghệ thuật Cung Văn hóa lao động hữu nghị Việt Xô Hà Nội, một trong những học trò ngâm thơ của nghệ sĩ Kim Dung chia sẻ: “Tôi rất tâm huyết và kính trọng bà và đặc biệt nhất là kiến thức nghệ thuật ngâm thơ và ca trù, tôi đã học ở bà rất nhiều . Tôi nhớ lại tất cả những lần tôi đã đi diễn , trong tôi bồi hồi một cảm xúc tình yêu quê hương đất nước thyeo dòng lịch sử, nhất là cuộc kháng chiến chống Mỹ, giọng ngâm của bà Vũ Kim Dung đã làm lay động bao nhiêu tâm hồn và lớp lớp những thanh niên lên đường ra trận”

Những năm tháng dưới khói bom của giặc Mỹ, như những đồng nghiệp của mình, nghệ sĩ Kim Dung đã nhiều lần thu thanh các tác phẩm thơ trong tình trạng luôn bị ngắt quãng: còi báo động thì xuống hầm trú ẩn, còi báo yên lại lên phòng thu diễn tiếp và phải lên xuống nhiều lần mới hoàn thành tác phẩm.

Kim Dung không rập  khuôn  theo cách ngâm thơ của lớp đàn chị đi trước, mà luôn tìm tòi sáng tạo đưa âm hưởng các làn điệu dân ca cổ truyền vào từng câu thơ, làm cho nghệ thuật ngâm thơ có thêm những sắc điệu mới, gây được ấn tượng mạnh mẽ hơn cho người nghe. Bà đã dành nhiều tâm huyết  nghiên cứu  và  tìm được những làn điệu đặc trưng, phù hợp để áp dụng vào ngâm thơ, song không áp dụng máy móc mà bám sát nội dung của mỗi bài thơ để lột tả được hết ý nghĩa của mỗi câu thơ chuyển tải tới công chúng.

Ví dụ như Truyện Kiều của đại thi hào Nguyễn Du, phần lớn mọi người ngâm “Kiều Xuân” (tức là điệu lẩy Kiều giọng tươi vui), riêng nghệ sĩ Kim Dung đã áp dụng ngâm “Kiều Oán”( tức là điệu lẩy Kiều giọng ai oán) cho đoạn Thúy Kiều trao duyên cho Thúy Vân…đã gây xúc động mạnh đối với người nghe. Giáo sư Đặng Thanh Lê rất  tâm đắc, đã  mời nghệ sĩ Kim Dung đến Khoa Văn Trường Đại học Sư phạm để minh họa trích giảng “Truyện Kiều” và cùng Giáo Sư đi nói chuyện, minh họa Truyện Kiều ở nhiều nơi.

Nghệ sĩ Kim Dung đã tự tổ chức thu âm để ghi lại giọng ngâm của mình thể hiện toàn bộ tác phẩm Truyện Kiều, lưu giữ tới bây giờ để trao tặng lại cho Đài TNVN nhân dịp kỷ niệm 70 năm. Nghệ sĩ Kim Dung chia sẻ: “Sở dĩ tôi muốn lưu giữ những hình ảnh cungc như những lời thơ tiếng hát của nghệ thuật truyền thống là để làm như thế nào sau này các em nó nối tiếp, hiểu được truyền thống của cha ông ta, vì văn hóa nghệ thuật nó bất tử , tôi nghĩ mọi thứ đều mai một , nhưng di sản văn hóa thì nó còn mãi mãi.”

Nghệ sĩ Kim Dung cũng đã sớm “cảm” nghệ thuật ca trù, quyết tâm học cho thành tài với loại hình nghệ thuật mang tính bác học này, dù biết đó là con đường nhọc nhằn, chông gai. Bà đã dành 10 năm dùi mài đèn sách, tập luyện nghệ thuật ca trù từ hai người thầy hàng đầu là Nghệ sĩ nhân dân Quách Thị Hồ và Nghệ sĩ ưu tú Nguyễn Thị Phúc. Bà đã giành được hai Huy Chương Vàng trong Hội diễn ca múa nhạc toàn quốc năm 1985  cho tiết mục: Ngâm thơ bài “ Tre Việt Nam” của Nguyễn Duy” và Hát ca trù bài “Xuân không tuổi” của Xuân Thủy.  Trên làn sóng Đài Tiếng Nói Việt Nam, Đài phát thanh và truyền hình Hà Nội, Đài Truyền hình Việt Nam, nhiều tác phẩm thơ, ca trù, kịch thơ mà nghệ sĩ ưu tú Vũ Kim Dung thể hiện đã thực sự đi vào lòng khán thính giả.

Về hưu năm 2000, song 15 năm qua nghệ sĩ ưu tú Vũ Kim Dung vẫn không ngừng hoạt động nghệ thuật, từ việc giúp các chị em phụ nữ phường, quận nơi nghệ sĩ cư trú luyện tập cho các hội diễn đến việc tổ chức các chuyến đi biểu diễn từ thiện trong nước. Nghệ sĩ ưu tú Vũ Kim Dung cũng cùng Công ty biểu diễn Hương Sơn tại Cộng hoà Séc xây dựng nhiều chương trình phục vụ cộng đồng người Việt tại các nước Đông Âu, Tây Âu, tham gia các chương trình nghệ thuật do Đại sứ quán Việt Nam tại các nước tổ chức. Nhưng dù đi đâu, ở đâu nghệ sĩ ưu tú Vũ Kim Dung vẫn luôn hướng lòng mình về thủ đô yêu dấu, nơi có Đài Tiếng Nói Việt Nam- ngôi nhà thứ hai nuôi dưỡng tình yêu nghệ thuật, cũng là mảnh đất để nghệ sĩ cống hiến và thể hiện lòng đam mê đối với môn nghệ thuật dân tộc.

Dịp kỷ niệm Nghìn năm Thăng Long năm 2010, nghệ sĩ ưu tú Vũ Kim Dung đã thu thanh thành công bài ca trù “ Mừng Thăng Long ngàn tuổi” phát trên Chương trình phát thanh Văn hóa và đời sống, Hệ Văn hóa đời sống và khoa giáo VOV2. Cũng trong thời gian này, nghệ sĩ Kim Dung thực hiện một vệt chương trình dạy ngâm thơ trên sóng của chương trình“Câu lạc bộ dành cho người cao tuổi”, được đông đảo khán giả yêu thơ và yêu ngâm thơ theo dõi. Mấy năm gần đây, tại Cộng hòa Séc, nghệ sĩ tham gia tổ chức biểu diễn và đào tạo cho lớp trẻ người Việt ở nước ngoài cả về tiếng Việt, cả về nghệ thuật dân tộc, trong đó ca trù , chầu văn, quan họ…, khẳng định bản sắc dân tộc Việt Nam của cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài.

Năm 2014, bà Hà Thị Khiết, Trưởng Ban Dân vân Trung ương sang Cộng hòa Séc đã trao cho nghệ sĩ ưu tú  Vũ Kim Dung Huy chương vì sự nghiệp dân vận. Năm nay, nghệ sĩ ưu tú Vũ Kim Dung có một niềm vui nữa là đã ra được cuốn sách “ Con đường đến với nghệ thuật ngâm thơ và ca trù” do NXB Hà Nội vừa ấn hành. Cuốn sách gói trọn tình yêu nghệ thuật dân tộc của bà trên chặng đường hơn nửa thế kỷ và những kiến thức, kinh nghiệm muốn chia sẻ với đồng nghiệp cà các khán thính giả. Nhà báo Trần Thu Hằng, Phó Tổng biên tập phụ trách Báo Phụ nữ thủ đô chia sẻ: “ Tôi thật sự trân trọng bà bởi suốt cuộc đời nghệ thuật của mình bà không chỉ đã cống hiến cho nghệ thuật biểu diễn mà bà còn truyền nghề cho rất nhiều thế hệ , đến hôm nay bà lại viết một cuốn sách gửi gắm rất nhiều tâm tư tình cảm vào nghệ thuật ngâm thơ , ca trù, một nghệ thuật bác học. Năm này bà 70 tuổi, tôi thấy bà rất xứng đáng để thế hệ chúng tôi, những người làm báo viết về bà gửi tới bà lời cảm ơn sâu sắc về sự yêu mến, hy sinh cho nghệ thuật của bà.”