Tháng 5/1969, tốt nghiệp ĐH Bách khoa và được duyệt về công tác tại Cục Quân y nhưng sinh viên Vũ Đình Lưu một mực xin ra trận. Sau 5 năm chiến đấu ở chiến dịch ở Quảng Trị, Tây Nguyên và Lào, năm 1974 ông phải xuất ngũ do thương tật 2/4. Sau đó, ông Lưu đi học ở Liên Xô rồi học trường chính trị Nguyễn Ái Quốc.

Ông chuyển sang công tác tại Liên hiệp Nông - Công nghiệp rau quả Quảng Nam - Đà Nẵng. Làm được 9 năm, ông lên chức Giám đốc công ty Xuất nhập khẩu Nam Hà cho tới năm 2002 thì về hưu.

Ông Lưu bên những kỷ vật chiến tranh. Ảnh: Văn Định.

Năm 2007, ông cùng đồng đội vào thăm lại chiến trường xưa ở Quảng Trị. Chứng kiến đồng đội rưng rưng khóc khi hồi tưởng lại một thời bom đạn ác liệt, nhìn các kỷ vật mà những đồng đội đã hy sinh để lại, ông thấy lòng mình se lại.

"Chứng kiến cảnh nhiều kỷ vật bị nhặt bán phế liệu, hoặc hư hỏng theo thời gian, suốt dọc đường đi về tôi luôn trăn trở và muốn thực hiện cuộc tìm kiếm, lưu giữ những kỷ vật chiến tranh", ông Lưu nói và cho hay, ông đã thăm quan nhiều bảo tàng nhưng đa phần đều chung một đặc điểm là trưng bày những hiện vật có tầm vóc lớn, những vũ khí chiến đấu, còn những đồ vật bình dị gắn bó với cuộc sống, sinh hoạt nơi chiến trường của người lính chưa nhiều.

Từ ý tưởng đó, trước sự động viên của đồng đội, ông Lưu đã bước vào hành trình dài tìm kiếm kỷ vật chiến tranh. Trên chiếc xe máy cà tàng, người cựu binh bắt đầu rong ruổi khắp các tỉnh, thành từ miền Tây Bắc xa xôi đến dải đất miền Trung máu lửa. Ngày đi, đêm nghỉ nhờ nhà dân hay tá túc ở những ngôi chùa ven đường, nghe người dân nói ở đâu có kỷ vật chiến tranh ông đến tận nơi xin lại để tiện bảo tồn.

Ông tâm sự, mỗi chuyến đi đều gắn với một kỷ niệm khó quên. Nhớ lần vào huyện Con Cuông (Nghệ An), do không quen đường lại gặp hôm trời mưa nên ông bị mắc kẹt trong bản gần một tuần, phải ở nhờ nhà dân. Nhưng cũng vì thế, nhiều người dân hiểu và đã trao tặng ông nhiều kỷ vật của đồng đội. Điều này càng làm người lính già thêm quyết tâm.

Một góc bảo tàng kỷ vật chiến tranh của ông Lưu. Ảnh: Văn Định.

Hành trình đi tìm kỷ vật chiến tranh đã mang lại cho ông nhiều điều bất ngờ, có thêm nhiều người bạn tâm giao, và ngày càng thêm nhiều người cùng tham gia. Chỉ vào chiếc ba lô bằng vải ông nhớ lại: Vào một buổi trưa nắng nóng, khi đang cố vượt lên dốc Bò ở huyện Như Xuân (Thanh Hóa) thì xe bị thủng xăm, ông loay hoay không biết làm cách nào vì đây là bản nghèo thì một cán bộ địa phương đi qua giúp vá xe hộ.

"Biết tôi đi tìm kỷ vật chiến tranh, đồng chí ấy liền mời về nhà rồi tặng lại những kỷ vật thời cha ông để lại. Cũng từ đó, cán bộ này trở thành một người tiếp nhận kỷ vật, sau đó gọi tôi vào để lấy", ông Lưu kể.

Nhiều kỷ vật phải rất vất vả ông mới tìm lại được, như lần đi tìm cái ca dùng để uống nước. Khi đến nhà để xin lại thì chủ nhà bảo vừa vứt ra xe rác chiều hôm qua. Ông vội vã đến công ty môi trường hỏi người nhặt rác đoạn đường đó, rồi tìm người nhặt rác hỏi người lái xe chở rác. Lăn lộn trong bãi rác 2 ngày ông Lưu mới tìm lại được chiếc ca.

Ban đầu, những kỷ vật được ông xếp vào cái tủ rồi dần dần xếp vào tận bếp, để kín căn phòng trên tầng 3. Hàng xóm chuyển nhà đi, ông mua lại mảnh đất xây lên một căn nhà rộng khoảng 40 m2. Bảo tàng tư nhân về kỷ vật chiến tranh ra đời ngày 22/12/2007. Khi đó ông đã có trên 400 kỷ vật được trưng bày.

Mỗi kỷ vật được đưa về, ông đều nhớ và lại ghi rõ ràng, từ mảnh áo đến chiếc mũ đều được làm tới 3 bộ hồ sơ, một do bảo tàng giữ, một nộp sở VH - TT & DL Nam Định, một gửi Cục Di sản.

NHững trang nhật ký đấm nước mắt của người lính. Ảnh: Văn Định.

Hơn 5 năm đi thu thập kỷ vật chiến tranh, bảo tàng của ông đã có trên 1.000 kỷ vật, trong đó được phân chia làm 3 thời kỳ là thời kỳ kháng chiến chống Pháp, kháng chiến chống Mỹ và thời kỳ bao cấp. Và mỗi kỷ vật gắn đều với những câu chuyện hết sức cảm động.

Chỉ vào chiếc hũ sành đựng hạt đỗ của mẹ Việt Nam Anh hùng Tạ Thị Uôn ở Nam Định, ông kể: Mẹ có 3 người con trai, sau khi 2 người anh hy sinh, người con út đã xung phong lên đường để trả nợ nước, thù nhà. Từ ngày anh lên đường, mỗi ngày mẹ bỏ vào hũ sành một hạt đậu xanh để vơi đi niềm thương nhớ con và cầu mong con chiến thắng trở về. Nhưng khi chiến tranh kết thúc cũng là lúc mẹ nhận được tờ giấy báo tử thứ 3. Từ đó mẹ luôn nâng niu chiếc hũ sành cho đến khi nó được đưa vào bảo tàng của ông thì mẹ yên tâm nhắm mắt.

"Những hạt đỗ đó không bảo quản được nên tôi bỏ những ngôi sao hy vọng như ước nguyện của mẹ lúc còn sống", ông Lưu cho hay.

Biết được việc làm đầy ý nghĩa của ông Lưu, nhiều người đã mang kỷ vật tới tận nhà trao tặng khiến căn phòng 40 m2 dường như bị quá tải. Các kỷ vật được xếp tầng tầng, lớp lớp với hàng trăm thứ: Quần áo, mũ, giày, dép, đồ dùng sinh hoạt cá nhân, tem, tranh, ảnh… Nhiều kỷ vật có người hỏi mua nhưng chủ không bán, mà tìm đến tận nhà gửi tặng ông Lưu, có người đã tặng hàng chục kỷ vật đáng giá.

Khi đã gần bước sang tuổi 70 mặc dù thương tật do chiến tranh để lại đôi lúc đau nhức nhưng hằng ngày ông Lưu vẫn trên chiếc xe máy cũ, một mình kiên trì, bền bỉ trên hành trình dài tìm kiếm những kỷ vật chiến tranh để nâng niu, gìn giữ.

"Ngày nào còn sức khỏe là ngày ấy tôi còn đi kiếm tìm những kỷ vật của đồng đội, để mọi người thấy được giá trị đáng quý mà cha ông trước đó đã hy sinh, bảo vệ dân tộc, xây dựng bảo tàng ngày một hoàn thiện hơn", vị cựu binh già chia sẻ.