Những trò chơi dân gian được xuất phát từ lao động sản xuất có  giá trị lịch sử, cội nguồn văn hóa và được lưu truyền qua phương thức trao, truyền. Trong đó, nhiều trò chơi đã được đưa vào trình diễn thi đấu trong ngày hội văn hóa của các dân tộc thiểu số. Có thể kể đến trò chơi đánh lông gà của đồng bào Mông ở tỉnh Sơn La.

Nếu như các trò chơi ném pao, ném còn, đánh tù nu… thường diễn ra vào ban ngày thì khi màn đêm buông xuống thì đánh lông gà được các đôi trai gái tụ lại chơi ở nhà với nhau. Trò chơi này khá giống với môn chơi cầu lông nhưng vật dụng và cách chơi lại khác nhau.

Những chiếc vợt gỗ trong trò chơi đánh lông gà của đồng bào dân tộc Mông. Ảnh baosonla.online

Anh Giàng A Hòa, xã Lóng Luông, huyện Vân Hồ, cho biết về cách thức làm quả cầu và vợt:  "Trước tiên quả cầu làm bằng lông gà, lấy ở phần cánh của con gà. Thường thì khi cắt tiết gà xong thì sẽ nhổ phần lông gà ở phần cánh của con gà, đó là phần lông đẹp nhất. Lông phải được nhổ trước khi con gà nhúng vào nước sôi, thì quả cầu mới quay đều. Còn phần đế cầu được làm từ 1 đốt trúc ngắn, từ 3-5cm. Sẽ cắm từ 3 đến 5 chiếc lông gà để cho cầu quay đều. Để cho quả cầu đẹp nhất thì long gà phải được chọn từ cánh của con gà trống. Khi đánh lên không trung thì nó có thể bay xa để phù hợp với người chơi. Còn chiếc vợt của người Mông thì được làm bằng gỗ mềm rộng 20cm, dài 25m, được bào nhẵn. tay vợt thì dài khoảng 10cm, tròn như cán dao vừa đủ để cầm, nắm."

Trò chơi đánh  lông gà thường được tổ chức trên khu đất rộng hay nhà văn hóa rộng. Khi đánh  ngoài trời thì quả cầu hay bay theo chiều gió cho nên hay tổ chức trong nhà nhiều hơn. Theo các cụ kể lại thì trước đây đánh lông gà là trò chơi dân gian chủ yếu dành cho nữ, các cô gái chưa có chồng. Anh Giàng A Hòa cho biết: "Trò chơi đánh lông gà chủ yếu có 2 hình thức, đó là chơi đôi hoặc chơi tập thể. Đánh đôi thì thường là 1 nam 1 nữa. Còn đánh tập thể là nhiều cặp. Khi chơi sẽ chia thành 2 đội , 1 bên nam 1 bên là nữ. Trong khi chơi họ sẽ giao ước với nhau về số lần đánh trúng, nếu bên nào thua thì họ phải hát 1 bài hoặc phải thực hiện 1 điều gì đó mà 2 bên đã quy định. Nếu đánh lông gà giao duyên thì trai gái người Mông thường đem theo quả cầu và vợt để tự đánh với nhau. Qua việc đánh lông gà, nếu thấy hợp họ sẽ tìm hiểu và xây dựng cuộc sống vợ chồng".

Nhưng về sau, đối với người Mông, trò chơi đánh lông gà không chỉ là trò chơi dân gian mà còn là 1 hình thức tìm hiểu của các chàng trai cô gái. Trong các cuộc vui, nếu các chàng trai và cô gái để ý đến 1 người nào đó thì họ sẽ khéo léo thể hiện tình cảm của mình bằng ánh mắt và nụ cười, rồi họ có thể tách riêng ra đánh với nhau, vừa đánh vừa trao duyên. Những cuộc đánh trao duyên này thường kéo dài thâu đêm suốt sáng.

Anh Giàng A Sang, bản Hua Tạt, huyện vân Hồ, tỉnh Sơn La, cho biết: "Dân tộc Mông của chúng tôi cứ đến ngày lễ, Tết là lại chơi trò đánh lông gà. Trong khi vui chơi chúng tôi thổi sáo, thổi kèn, kéo đàn nhị. Từ ngày xưa đến giờ trò chơi này vẫn được duy trì và hiện nay còn tổ chức rất chu đáo vui vẻ. Khi chơi thì người con trai sẽ tìm 1 cô gái ưng ý để hỏi cùng hát bài tỏ tình yêu thương. Anh ưng em rồi và giờ muốn hỏi thăm xem em có yêu anh không."

Khi người con trai hát bài này thì người con gái sẽ hát đáp lại rằng Nếu anh đã yêu rồi nếu anh đã nhiệt tình yêu nhau rồi thì anh và em đi ra ngoài vừa đánh lông gà vừa hát. Khi đã đồng ý đánh long gà rồi hát giao duyên với nhau là đôi trai gái đã bày tỏ tình ý của mình, để rồi sau này sẽ chính thức tìm hiểu nhau.

Với đồng bào Mông, dù cuộc sống có gặp nhiều khó khăn, quanh năm vất vả làm ăn nhưng cứ đến dịp tết, ngày lễ htif các thôn bản đều tổ chức các trò chơi này, nó cũng thể hiện nét đẹp văn hóa truyền thống của người Mông.