Đồng bào dân tộc Dao ở tỉnh Điện Biên có hơn 6.000 người, tập trung chủ yếu ở các huyện Mường Nhé, Nậm Pồ, Tủa Chùa với các nhóm như: Dao Ðỏ, Dao Quần chẹt, Dao Khâu... Trong vòng đời người Dao có nhiều lễ và hội, nhưng một trong những nghi lễ mang tính bản sắc văn hóa đặc trưng là Lễ nhảy lửa. Người Dao đỏ ở bản Huổi Sâu, xã Pa Tần, huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên, hiện nay vẫn còn lưu giữ được nghi lễ này.

 Nghe âm thanh bài viết tại đây:

Bản Huổi Sâu có số 95 hộ, hơn 430 nhân khẩu, với 100% dân tộc Dao đỏ mang dòng họ Chảo. Mỗi năm, cộng đồng Dao đỏ ở Huổi Sâu lựa chọn 1 ngày tốt trong năm để tổ chức Lễ Nhảy lửa.

Dân tộc Dao đỏ ở Điện Biên có khoảng 6 nghìn người-Ảnh VOV

Ngay từ sáng sớm, khi con gà rừng cất tiếng gáy đầu tiên, cũng là lúc các ngôi nhà trong bản sáng đèn. Phụ nữ tất bật giúp nhau diện trang phục truyền thống còn đàn ông trong nhà có nhiệm vụ chuẩn bị đồ cúng mang đến lễ. Trước kia, Lễ Nhảy lửa mang tính chất trong dòng họ nên chỉ diễn ra tại nhà trưởng họ. Song ngày nay đã được mở rộng, mang tính cố kết cộng đồng hơn, nên bà con thường lựa chọn địa điểm tổ chức tại trung tâm của bản để mọi người cùng chung vui.

Ông Chảo Siêng Tá, Già làng uy tín ở bản Huổi Sâu, xã Pa Tần, huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên, cho biết:" Làm để mời các sư phụ và binh mã của mình, thần linh, tổ tiên xuống phù hộ cho bà con làm ăn, mùa màng bội thu và trừ tà ma, bệnh tật, ủng hộ con cháu học hành tiến bộ.

Để chuẩn bị cho nghi lễ này mâm lễ phải có đủ: Một cái đầu lợn (hoặc lợn con); bát hương; nước trắng; rượu và năm cái chén; giấy dó tượng trưng vàng bạc âm phủ; quẻ âm dương (bằng một đoạn tre bổ đôi); 2 hào bạc; gạo đã được gói trong túm vải.... Khi lễ vật đã chuẩn bị đầy đủ, giờ tốt đến, dưới sự chủ trì của thầy cúng chính trong bộ trang phục truyền thống của dân tộc sẽ thực hiện các nghi thức cúng lễ trước bàn thờ tổ tiên và mâm lễ. Trong suốt quá trình này, trống, chiêng là nhạc cụ quan trọng không thể thiếu, tiếng nhạc được xem như cầu nối, giúp các vị thần linh về chung vui với dân bản. Nghi lễ cúng rất quan trọng, vì thế sẽ được thực hiện nhiều lần, với nhiều nghi thức.

Thầy cúng chuẩn bị cho Lễ nhảy lửa

Trước khi buổi lễ bắt đầu, một đống củi lớn đã được đốt lên ở khoảng sân rộng; cho đến khi nghi lễ cầu may, cầu phúc của thầy cúng xong, cũng là lúc củi cháy thành đống than hồng rực đỏ. Những người muốn được nhảy lửa ngồi hầu lễ phía sau thầy cúng, sau khi thầy cúng xin quẻ âm dương được thần lửa đồng ý, các chàng trai người Dao như được phù phép, trong phút thăng hoa xuất thần họ nhảy bật lên bằng cả hai chân và lao vào nhảy giữa đống than hồng rừng rực. Họ nhảy bằng chân trần trên than hồng, nhưng không bị ảnh hưởng gì đến thân thể, và họ coi đó là cánh cửa chạm đến thần linh. Cứ như vậy, người nọ nối tiếp người kia cho đến khi đống than hồng tắt lịm dưới những đôi chân trần đen nhẻm do than để lại.

Anh Chảo San Phin, một thành viên tham gia đội nhảy lửa, cho biết: "Chúng tôi như kiểu thần linh nhập vào chúng tôi, lúc đó thì tôi như người nằm mơ, mộng du ấy, sau đó chúng tôi run run người không biết gì bắt đầu nhảy lên bới lửa. Bới xong thấy người tỉnh táo hẳn, thoải mái và khỏe hơn.

Một đống củi lớn được đốt lên ở khoảng sân rộng

Sau khi nghi thức nhảy lửa là đến nghi thức trình diễn các điệu múa, đây cũng là một nghi thức rất quan trọng trong lễ nhảy lửa của người Dao đỏ. Trong Lễ nhảy lửa có hai thầy cúng đóng vai trò của người quán xuyến, một ông là chủ đám (Sliêu họ), một ông múa (Khoi tàn). Các điệu múa gồm có: “Tam nguyên an ham” hay còn gọi là múa “ra binh vào tướng”; điệu múa chính thức Nhìang Chầm đao; điệu Múa phát nương, múa điệu bắt ba ba; múa gà…

Đây là các điệu múa thể hiện sức mạnh của tướng quân âm binh, biểu dương tinh thần thượng võ và tái hiện lại đời sống sinh hoạt, lao động thường ngày của người dân. Nghi lễ cuối cùng là việc thầy cúng đốt tiền âm phủ biếu vàng mã để các cụ, ông bà, tổ tiên, các vị thần thánh trở về cõi tiên  và cầu khấn để phù hộ cho gia đình, dòng họ, dân bản mọi sự tốt lành, bảo vệ cuộc sống được thanh bình, yên vui.

Sau cùng là phần múa hát thể hiện niềm vui, niềm tin của bản làng qua nghi lễ. Ông Chảo Kiềm Phin, ông múa (Khoi tàn), cho biết: "Đối tượng tham gia nhảy lửa chỉ được 8 người, có sư phụ yểm trợ thì mới được. Những người tham gia nhảy lửa phải đảm bảo điều kiện có sức khỏe bình thường, kiêng không ăn thịt chó, không ngủ với phụ nữ trong những ngày chuẩn bị nhảy lửa)"

Lễ nhảy lửa thường được tổ chức vào cuối năm hoặc đầu xuân năm mới cầu thần Lửa mang lại sự ấm áp, mừng cho một vụ thu hoạch hoa màu vừa kết thúc và cầu thần linh phù hộ cho an khang thịnh vượng cũng như xua đuổi tà ma, bệnh tật. Đây là nét sinh hoạt văn hóa tinh thần hết sức phong phú và độc đáo của đồng bào Dao đỏ tại Điện Biên hiện nay.