Văn hóa dân gian dân các tộc Tày Nùng phong phú về nội dung, đa dạng về thể loại. Trong kho tàng ấy, dân ca, với các thể hát giao duyên trữ tình là hồn cốt chính. Đặc biệt, những câu ca mượt mà đằm thắm trong hát Làng ới đã vun đắp tình yêu và sự trưởng thành cho bao thế hệ đồng bào Tày, Nùng.

 Nghe âm thanh bài viết tại đây:

Bảo Lạc là huyện biên viễn của tỉnh Cao Bằng. Đây là nơi tập trung sinh sống của đông đảo đồng bào dân tộc thiểu số trong đó tỷ lệ đồng bào Tày và Nùng chiếm khá lớn. Hát Làng ới, là một trong những thể loại hay nhất trong kho tàng dân ca các dân tộc sinh sống ở bảo Lạc.

Nam, nữ dân tộc Tày hát giao duyên Làng Ới- Ảnh Báo ảnh dân tộc miền núi

Hát Làng ới về cơ bản là một hình thức hát giao duyên truyền thống, là màn đối đối đáp giữa nam và nữ hoặc giữa chủ với khách trong một cuộc gặp gỡ chuyện trò. Những cuộc hát thường kéo dài từ tối đến tờ mờ sáng hôm sau, cũng có  thể  kéo dài sang đêm thứ 2, 3 hoặc lâu hơn. Từ những buổi hát giao duyên như vậy mà nhiều đôi hát trở thành bạn hoặc đi đến kết duyên.

Anh Ma Văn Giấu, xã Thượng Hà, huyện Bảo Lạc, tỉnh Cao Bằng, chia sẻ: "Hát Làng ới của dân tộc Nùng có rất nhiều dịp trong năm. Thứ nhất là vào tháng Giêng là hát nhiều nhất, thứ 2 là vào ngày cưới, ngày sinh nhật, chúc thọ mừng thọ, vào nhà mới cũng đều có bài hát của nó. Hồi xưa có cả việc trai gái từ làng này sang làng kia cùng hát. Bên nào biết hát nhiều thì hát cả tối đến sáng luôn."

Tục trao tín vật tình yêu của người Nùng - Ảnh: dangcongsan.vn

Cũng như các loại hát dân ca khác trong vùng, nội dung của hát Làng ới thường theo các trình tự, phần mở đầu gồm các bài lượn chào mời thăm hỏi gồm những câu hát thông báo cho đối phương biết và xin phép thưởng công cùng gia chủ cho con cháu được hát giao duyên. Phần thứ 2 là hát mừng, ca ngợi bạn làng quê hương, bày tỏ tình cảm yêu thương sau khi được đối phương đồng ý, cuộc hát lượn có đoạn tâm tình, tìm hiểu thăm dò nhau. Phần cuối là các bài tiễn biệt, thề nguyền. nếu có điều kiện và mong muốn được tiếp tục họ có thể mời nhau tiếp tục hát đêm thứ 2 thậm chí là đêm thứ 3.

Chị Lê Thị Tâm, cán bộ văn hóa huyện Bảo Lạc, cho biết: "Các chàng trai cô gái chỉ quen nhau, gặp nhau ở chợ thôi. Cũng không biết chữ nên họ bột phát ra những câu hát bằng suy nghĩ của mình để đối đáp với nhau, thau bằng lời viết thư. Nếu muốn gặp lại nhau thì chờ đến phiên chợ đó vào năm sau để được gặp lại nhau. Khi mà làm quen thì họ quen nhau bằng những câu hát. Những câu hát đó họ châm chọc nhau đến nỗi khi hát xong rồi người ta không chịu nổi nữa bắt buộc phải lấy nhau."

Các làn điệu giao duyên trữ tình ngọt ngào vừa là lời bộc bạch tâm sự sâu lắng dành cho đối phương, vừa thể hiện sự nhớ thương, chờ mong người yêu. Qua mỗi lần gặp mặt, hát giao duyên với nhau là thêm 1 lần tình cảm sâu lắng hơn. Vì thế các điệu lượn được xem là cầu nối cho  tình yêu đôi lứa, giúp bồi đắp thêm cảm xúc luôn chứa đầy sự ngất ngây và ngọt ngào.

Trước kia đồng bào hát giao duyên  quanh năm nhất là vào mùa xuân và những khi nông nhàn. Người ta có thể hát Làng ới trong nhiều hoàn cảnh khác nhau như trên đường đi chợ, đi lên rừng hay đi hội. Các  câu hát được họ ứng tác tại chỗ rất linh hoạt. Nhưng dù thế nào câu hát cũng phải theo đúng quy tắc của điệu làng ới để lời hát nghe êm ái và xuôi tai.

Đặc biệt trong những ngày đi chơi hội các chàng trai cô gái gặp nhau trao nhau đôi lời hát, họ còn tặng nhau những món đồ kỷ niệm như một cách bày tỏ lòng mình với đối phương. Thường thì các chàng trai sẽ mua tặng cho cô gái mà mình để ý và hẹn hò từ phiên chợ hội trước những miếng bánh nướng hoặc chiếc khăn vuông đội đầu. Còn các cô gái sẽ tặng cho người con trai mà họ thương những đôi giầy vải hay những chiếc áo, chiếc túi tự khâu.

Chị Hứa Thị Quýnh, xã Cốc Pàng, huyện Bảo Lạc, chia sẻ: "Chúng tôi quen nhau với bạn trai ấy và quyết định đến mùa hội sau thì sẽ tặng 1 túi nào đó. Túi đó mình phải tự tay làm những thứ đó và thêu ngày kỷ niệm. Sau đó thì mình quyết định đeo đi tặng, đưa cho chàng trai đó giữ làm kỷ niệm lâu đời. Bạn bè sẽ không quên nhau được và giữ túi này rất lâu để nhớ thời xưa, giống thời của bố mẹ mình, qua đó không quên được những truyền thống của dân tộc mình.

 Cùng với những kỷ vật tình yêu, những điệu hát Làng ới đã vun đắp tình yêu và sự trưởng thành cho bao thế hệ các dân tộc Tày, Nùng trên đất Cao Bằng.