(VOV5) Cũng như nhiều làng quê đất Kinh Bắc xưa, trải hàng nghìn đời người, làng tôi đã tạo dựng được một bề dày truyền thống văn hoá cổ lấp lánh hư ảo huyền thoại.

Cổng làng Dục Tú

Người làng tôi thời cổ xưa quy hoạch làng còn để nguyên dải sống đất bề ngang chừng hai thước, chạy dọc dải đất làng như cái cột sống, không ai dám xâm phạm. Từ cái sống đất thiêng ấy, hai phần ba hộ dân trong làng quay mặt làm nhà hướng Nam, trông ra ba cánh ruộng trũng thuộc diện đẳng điền thường chuyên cấy lúa nếp hoa vàng; một phần ba số hộ làm nhà quay mặt hướng Bắc trông xuống bến sông Hoàng giang khởi từ chân thành Ốc xuôi về vùng Kinh Bắc. Đấy là luật bất thành văn, bất kể giầu nghèo sang hèn không ai dám trại lệ. Người làng tôi thời nay phàn nàn: nền đất miếu cổ thời hợp tác hoá - bao cấp hoá dựng nhà hộ sinh xã để chị em “có chỗ sinh nở” hàng chục năm trời, còn sống đất làng bị chiếm dụng hết, có gia đình cơi nới sân, có hộ làm công trình phụ nên đất làng mất thiêng!. Đó là chưa tính đến “sự thật buồn”: hai dãy ao làng chạy xuôi theo thế đất, chạy dài hàng cây số có “luỹ tre muôn thủa vẫn  xanh rì” như lá phổi xanh của làng bao nhiêu thế kỷ, qua thời mạnh ai nấy lấp bỗng chốc chỉ còn vài ba rãnh nước dơ uế và chân đê sông Ngũ Huyện thời kinh tế thị trường mọc lên vài ba chục lò luyện thép thủ công như lò bát quái, đêm ngày xả khói bụi độc hại.


Có phải cảnh quan tự nhiên của làng quê bị phá vỡ, môi sinh ô nhiễm nặng nề là mặt trái của tấm huân chương thời kinh tế mở cửa bung ra, thời đến quá nửa người làng tôi hàng ngàn hộ dân, hàng vạn nhân khẩu được sống trong cảnh áo ấm cơm no, nhà cao cửa rộng, tiện nghi sinh hoạt hiện đại đắt tiền nhưng nơm nớp lo âu bệnh tật. Không ai đo đếm được lượng độc tố xâm hại cơ thể con người trong cuộc mưu sinh còn nhiều vất vả lam lũ trong các lò luyện thép thủ công “tiền tư bản” và trên cánh đồng dầu dãi mưa nắng mà dưới nước vắng cá trên trời vắng chim. Có phải thế chăng mà bao nhiều năm qua long mạch, văn mạch làng tôi như bị tắc nghẽn, không thấy xuất hiện người hiền tài có danh có phận với dân với nước. Có cụ già trầm tư: thời xưa họ nào cũng có người đỗ đạt, nhiều người được vời vào Kinh, danh giá lắm. Sinh thời cụ Đản thân phụ anh bạn đồng môn của tôi, tiến sĩ ngữ văn Đỗ Huy Quang, kể: thân sinh cụ Đồ Vân nổi tiếng hay chữ làng mình không đỗ đạt gì nhưng viết chữ Hán vào hàng nhất nhì thiên hạ, được vua vời vào Kinh đô Huế chép sách sử, dân làng trọng vọng gọi là cụ Kinh. Cụ đặt thờ kinh đô làm con hạc thờ đứng trên bệ rùa mang về cung tiến đình làng. Sinh thời Giáo sư sử học-văn hoá học tài danh Trần Quốc Vượng “rất có ấn tượng” với con hạc thờ mang dấu ấn nghệ thuật triều Nguyễn khi ông về thăm làng tôi. Bao giờ làng tôi trở lại… ngày xưa, người hiền tài đời nào cũng có…