(VOV5) - Hơn 100 năm qua, những người thợ tài hoa ở làng nghề dệt chiếu Cà Hom – Bến Bạ đã tạo ra sản phẩm chiếu khá độc đáo, bền đẹp.
Làng nghề dệt chiếu Cà Hom - Bến Bạ thuộc xã Hàm Tân, huyện Trà Cú với 80% dân số làm nghề là người dân tộc Khmer. Nghề dệt chiếu xuất hiện ở đây từ tỉnh Trà Vinh năm 1920, khi những người phụ nữ địa phương đi thăm họ hàng ở đất mũi Cà Mau rồi tình cờ “học được”.
Trở về, họ cắt sợi lác, chẻ nhỏ, phơi khô, nhờ cánh đàn ông đóng khung căng sợi rồi dệt thử. Những chiếc chiếu đầu tiên thành phẩm rất khô ráp và vụng về, nhưng cũng đỡ tốn tiền mua chiếu chợ.
Nghề dạy nghề, chiếc chiếu sau mịn tay hơn chiếc chiếu trước, đến năm 1940, cả vùng Cà Hom – Bến Bạ bắt đầu làm chiếu đổ hàng ra chợ. Được thời được vận, làng nghề bước lên nấc hoàng kim từ năm 1960.
 Nghệ nhân Ngô Thị Pho với thương hiệu chiếu hoa hai mặt phục phân khúc khách hàng hạng sang. Ảnh: VOV |
Nghe âm thanh bài viết tại đây:
Chiếu Cà Hom - Bến Bạ khổ lớn ngang 1,6 m, dài 2m và khổ nhỏ dài 1,9 m, ngang 1m, đủ loại từ chiếu trắng, chiếu màu, chiếu in hoa, in chữ với 5 màu chủ đạo là: trắng, đỏ, xanh, vàng và tím. Công đoạn làm chiếu ở Nam Bộ cơ bản giống nhau từ khâu chọn cọng lác già, dài thượt, phơi khô, rồi luộc lác thấm màu. Tuy nhiên, đặc tính chiếu Cà Hom – Bến Bạ nổi tiếng ở chỗ, sử dụng khá bền đến 5 năm mà chiếu không bị xô lệch, phai màu. Bí quyết dệt chiếu của đồng bào Cà Hom - Bến Bạ. Hơn 100 năm nay vẫn chưa được tiết lộ. Theo chị Kim Hoa, thợ dệt chiếu ấp Cà Hom, xã Hàm Tân, đồng bào dệt chiếu bằng tay, công phu, tốn thời gian nhuộm màu và tỉ mỉ trong bấm hoa văn: “Mình phải nguộm màu sáng, dập điều tay, xỏ lỗ điều tay thì dệt chiếu mới chắc và đẹp”.
Bà Lý Thị Hà, một người dân Bến Bạ, xã Hàm Tân, kể thời điểm năm 1960, giá thành chiếu Cà Hom - Bến Bạ cao hơn chiếu Cà Mau cùng chủng loại đến 40% mà vẫn không đủ bán. Trong làng, mỗi nhà có ít nhất 3 khung dệt, nhộn nhịp hoạt động hết công suất phục vụ thị trường: “Một ngày vợ chồng dệt được 2 chiếc thôi, giá 200 ngàn đồng/đôi. Mình nhuộm chiếu 1 lần mất mấy ngày, phơi khô là dệt một lần, khi nào hết mới nhuộm lác nữa”.
Đến thập niên 1970, chiếu nylon xuất hiện đã làm cho làng chiếu Cà Hom - Bến Bạ cạnh tranh rất khó khăn. Thế rồi những khiếm khuyết không khắc phục được của mặt hàng thời trang này là: không rút được mồ hôi, độ nóng cao… đã nhanh chóng bộc lộ nên trả lại vị trí xứng đáng của chiếu Cà Hom - Bến Bạ trong lòng người tiêu dùng. Nhưng đến năm 1990, làng nghề dệt chiếu Cà Hom - Bến Bạ đứng bên bờ vực mai một vì người dân làng nghề không chủ động được nguồn nguyên liệu, sản phẩm chiếu không được cách tân về mẫu mã nên không đủ sức cạnh tranh trên thị trường. Khi đó, nghệ nhân Ngô Thị Pho tự thiết kế hoa văn, phối màu, rồi dệt thử sản phẩm chiếu hoa hai mặt.
Qua 20 lần thất bại, năm 2000, chiếu hoa hai mặt thương hiệu Ngô Thị Pho khi được chào bán ra chợ xã, rồi được vương quốc Campuchia chọn đặt hàng đưa vào chánh điện các ngôi chùa tháp. Năm 2001, xã Hàm Tân đã xây dựng dự án hỗ trợ kinh phí đóng khung dệt cho 40 hộ nghèo và nhờ nghệ nhân Ngô Thị Pho truyền nghề dệt hoa hai mặt, bà tận sức truyền dạy những “bí quyết” của mình. Làng nghề dệt chiếu Cà Hom - Bến Bạ cũng từ đây dần được vực dậy. Đến nay, làng có 450 hộ chuyên sống bằng nghề dệt chiếu, trong đó 400 lao động trực tiếp dệt và 1.500 lao động làm việc gián tiếp ở các khâu: trồng lát, sơ chế nguyên liệu, pha màu…
 Chiếu Cà Hom - Bến Bạ được dệt bằng tay, nổi tiếng bền chắc, sử dụng 5 năm không phai màu, không mục gãy. Ảnh: VOV |
Làng chiếu Cà Hom – Bến Bạ cung cấp cho thị trường mỗi năm 150.000 đôi chiếu. Chính quyền địa phương thành lập Hợp tác xã chiếu thảm Hàm Tân để tập hợp mọi người cùng hướng đến sản xuất ổn định, bền vững, nâng cao chất lượng sản phẩm và mở rộng thị trường. Hiện nay, chiếu Cà Hom - Bến Bạ có mặt khắp đồng bằng sông Cửu Long, Đông Nam Bộ. Chị Đỗ Thị Mai Hoa, tiểu thương bán chiếu Cà Hom - Bến Bạ, cho biết: “Một năm ở cơ sở tôi bán được 7.000 chiếc chiếu, mặt hàng chiếu chỉ lấy ở tỉnh Trà Vinh thôi, vì chiếu ở đó nguyên liệu tốt, chiếu mịn. Bán chạy nhất từ tháng 12 đến Tết”.
Hơn 100 năm qua, những người thợ tài hoa ở làng nghề dệt chiếu Cà Hom – Bến Bạ đã tạo ra sản phẩm chiếu khá độc đáo, bền đẹp. Nghề làm chiếu Cà Hom của người Khmer xã Hàm Tân, huyện Trà Cú, tỉnh Trà Vinh mới được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, loại hình nghề thủ công truyền thống.