Các quốc gia Arab, hôm 04/03, chính thức thông qua Kế hoạch Gaza do Ai Cập đề xuất, với nội dung chính là việc đầu tư hơn 53 tỷ USD để tái thiết Gaza theo nhiều giai đoạn. Theo giới quan sát, kế hoạch này có nhiều cơ hội thay thế cho ý tưởng của Tổng thống Mỹ, Donald Trump về việc Mỹ tiếp quản Gaza và di dời người dân Palestine đi nơi khác, nhưng vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức.

Tổng Thư ký Liên đoàn Arab - Ahmed Aboul Gheit. Ảnh: ahram.org.eg

Kế hoạch tái thiết Gaza được thông qua tại Hội nghị Thượng đỉnh Liên đoàn Arab, diễn ra hôm 04/03 tại Thủ đô Hành chính Mới của Ai Cập. Kế hoạch được công bố gần 1 tháng sau tuyên bố gây chấn động của Tổng thống Mỹ, Donald Trump rằng Mỹ có thể tiếp quản dải Gaza và di dời người Palestine đi nơi khác để biến vùng đất này thành một “Riviera ở Trung Đông”, tức một khu vực nổi bật về dịch vụ tài chính và du lịch, giống như dải đất ở miền Nam nước Pháp và miền Bắc Italia.

Theo nội dung của Kế hoạch, do Ai Cập xây dựng và được các nước Arab phê chuẩn, các bên sẽ huy động khoảng 53 tỷ USD để cứu trợ khẩn cấp, khôi phục cơ sở hạ tầng bị phá hủy và phát triển kinh tế dài hạn tại Gaza. Kế hoạch dự kiến được triển khai theo 3 giai đoạn. Theo đó, 3 tỷ USD sẽ được dành cho giai đoạn phục hồi sớm, 20 tỷ USD dành cho giai đoạn đầu của quá trình tái thiết (bao gồm cơ sở hạ tầng, các tòa nhà dịch vụ, 20.000 mẫu đất cần cải tạo và nhà ở lâu dài) và 30 tỷ USD cho giai đoạn sau (bao gồm xây dựng các khu công nghiệp, cảng cá, cảng biển và sân bay). Trong thời gian này, khoảng 1,5 triệu người Palestine bị mất nhà cửa sẽ được bố trí ở các khu nhà tạm bằng container. Tổng thống Ai Cập, ông Abdel Fattah al-Sisi nhấn mạnh kế hoạch này sẽ đảm bảo người Palestine có thể ở lại trên đất của họ, trái với ý định của Tổng thống Mỹ, Donald Trump hồi tháng 2 về việc di dời thường dân Palestine ở dải Gaza sang các quốc gia Arab khác trong khu vực, chủ yếu là Ai Cập và Jordan.

Người dân Palestine sống giữa những ngôi nhà đổ nát do xung đột ở Jabalia, phía Bắc Dải Gaza, ngày 16/2/2025. Ảnh: THX/TTXVN

Điểm đáng chú ý thứ hai của Kế hoạch là tầm nhìn đặt khu vực này dưới sự quản lý của Chính quyền Palestine (PA) do Tổng thống Mahmoud Abbas đứng đầu. Trong tuyên bố chung cuối cùng của Hội nghị, các nước Arab nhấn mạnh đây là Kế hoạch chung của cả khối và kêu gọi cộng đồng quốc tế ủng hộ.

Tổng thư ký Liên đoàn Arab, ông Ahmed Aboul Gheit, tuyên bố: “Kế hoạch đặt mục tiêu tái thiết dải Gaza theo các giai đoạn cụ thể, cũng như có các phương tiện để huy động các quỹ Arab và quốc tế trong một khuôn khổ bảo đảm được vị thế pháp lý của dải Gaza như một phần của tổng thể trong tương lai của nhà nước Palestine, dải Gaza và Bờ Tây. Đây không chỉ là một một kế hoạch về kỹ thuật mà còn vạch ra một lộ trình chính trị và an ninh mới cho Gaza”.

Kế hoạch nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ Liên hiệp quốc (LHQ) và nhiều quốc gia châu Âu. Quan trọng nhất, chính quyền Mỹ cũng đang phản ứng tương đối tích cực với kế hoạch này, dù trong tuyên bố đầu tiên, Nhà Trắng cho rằng kế hoạch “không phản ánh đầy đủ thực tế tại Gaza”. Hôm 12/03, Bộ trưởng Ngoại giao các nước Arab đã gặp Đặc phái viên Mỹ về Trung Đông, ông Steve Witkoff, tại Doha (Qatar) để thảo luận kế hoạch Gaza. Hai bên nhất trí tiếp tục tham vấn về kế hoạch này, coi đây như một nền tảng cho các nỗ lực tái thiết Gaza. Hôm 13/03, Tổng thống Mỹ, Donald Trump tuyên bố không có ý định trục xuất người Palestine ở Gaza đi bất cứ đâu. Theo Giáo sư Khoa học chính trị tại trường Đại học Cairo (Ai Cập), ông Gamal Asaad, đây có thể được xem là thắng lợi ban đầu của các nước Arab và chứng minh rằng vũ khí đàm phán lớn nhất của các nước Arab hiện nay với Mỹ và Israel trong vấn đề Gaza là sự đoàn kết. Chia sẻ quan điểm này,  chuyên gia Khaled Fouad thuộc Viện nghiên cứu các vấn đề chính trị và chiến lược Ai Cập, cho rằng cách thức các nước Arab đang phối hợp xây dựng Kế hoạch Gaza cho thấy nếu các nước này thống nhất các chiến lược ngoại giao, bao gồm cả việc đe doạ từ bỏ các tiến trình bình thường hoá quan hệ với Israrel, thì các nước Arab vẫn có thể tác động đến các chính sách của Mỹ và Israel.

Tuy nhiên, giáo sư Hassan Nafaa, nhà phân tích chính trị tại Cairo, nhấn mạnh đến việc Ai Cập và Saudi Arabia là những đồng minh quan trọng của Mỹ tại Trung Đông, trong đó Ai Cập nhận viện trợ quân sự từ Mỹ lớn thứ 2 trong khu vực, chỉ sau Israel. Do đó, điều quan trọng là các nước Arab thuyết phục được Mỹ cùng tham gia Kế hoạch này chứ không chỉ là việc đưa ra một phương án thay thế để bác bỏ ý tưởng của ông Donald Trump, điều có thể khiến Tổng thống Mỹ phản ứng tiêu cực. Ông Dennis Ross, chuyên gia Viện Chính sách Cận Đông ở Washington (Mỹ) cũng có nhận định tương tự, khi cho rằng điều quan trọng trong Kế hoạch Gaza là tính thực tiễn và khả thi, bởi đó là khía cạnh mà ông Donald Trump quan tâm nhất, chứ không phải là các khẩu hiệu chính trị về Gaza. Bên cạnh đó, yếu tố quản trị cũng cần được đặt ngang hàng với việc tái thiết, bởi Mỹ và Israel chắc chắn không chấp nhận bất kỳ sự hiện diện nào của lực lượng Hamas.

Trong khi đó, các chuyên gia nhân đạo cho rằng để Kế hoạch Gaza được triển khai thuận lợi khi các bên đạt được sự đồng thuận, điều quan trọng là phải giải quyết được tình trạng nhân đạo vẫn đang hết sức trầm trọng tại vùng đất này. Bà Kate Forbes, Chủ tịch Liên đoàn Chữ thập đỏ và Trăng lưỡi liềm đỏ quốc tế (IFRC), tuyên bố: “Bất kể việc Kế hoạch Gaza tiến triển ra sao, điều quan trọng nhất trong 6 tháng đầu tiên là các hoạt động cứu trợ nhân đạo, bởi chúng ta sẽ cần có các bệnh viện và cần tiến hành phân phối lương thực, cần các trường học được mở lại. Do đó, bất kể là kế hoạch gì, vấn đề nhân đạo vẫn mang tính sống còn và tất cả chúng ta cần phối hợp với nhau”.

Theo các số liệu được Liên hiệp quốc công bố hôm 13/03, hiện có khoảng 25.000 bệnh nhân tại Gaza cần được sơ tán khẩn cấp đến các bệnh viện trong khu vực để điều trị, do hệ thống y tế tại Gaza đã bị phá huỷ gần như hoàn toàn.