Say mê nét đẹp di sản Việt Nam cùng việc nghiên cứu những tư liệu về đầu sư tử truyền thống tại Bảo tàng Pháp và Viện Viễn Đông Bác Cổ Việt Nam, nhà nghiên cứu Kevin Vương, sau nhiều năm sinh sống và làm việc tại Pháp, đã quyết tâm trở về Việt Nam, thực hiện hành trình phục dựng đầu sư tử cổ Bắc Bộ. Thông qua triển lãm “Trăng ta” đang diễn ra tại Đình Kim Ngân (42-44 Hàng Bạc, Hà Nội), nhà nghiên cứu Kevin Vương cùng các thành viên trong dự án “Trăng ta” đã lan toả nét đẹp cũng như ý nghĩa về những hoa văn trên đầu sư tử cổ.

Khi tiếp cận với những tư liệu, hình ảnh của Pháp lưu trữ về Tết Trung thu Việt Nam thời Đông Dương những năm 1930, 1940, tôi thấy khâm phục những món đồ chơi dân gian mà các cụ nghệ nhân Việt Nam thời đó đã làm, rất đẹp, có tinh thần. Rất tiếc bây giờ những món đồ chơi truyền thống thủ công đấy đã mai một và thay bằng đồ chơi nhựa, mong muốn của tôi là muốn khôi phục lại những món đồ chơi dân gian.

Nhà nghiên cứu Kevin Vương (bên phải) cùng khách tham quan. Ảnh: Thuỷ Tiên/VOV

Trong không gian cổ kính của đình Kim Ngân (số 42-44 Hàng Bạc, Hà Nội), nhà nghiên cứu mỹ thuật Kevin Vương tổ chức triển lãm và tọa đàm “Trăng ta”, tái hiện không khí trung thu truyền thống của vùng Bắc Bộ và ứng dụng di sản trong đời sống đương đại”; đồng thời giới thiệu kết quả nghiên cứu về đầu sư tử Bắc Bộ trong dự án tái hiện đồ chơi trung thu “Trăng ta”.

Đầu sư tử cổ được làm từ năm 1932. Ảnh: Thuỷ Tiên/VOV

Đầu sư tử Bắc Bộ vốn là món đồ chơi trung thu truyền thống, từng gắn bó với ký ức tuổi thơ nhiều thế hệ. Khác với đầu lân Nam Bộ chịu ảnh hưởng của người Hoa, đầu sư tử Bắc Bộ mang đậm dấu ấn sáng tạo người Việt, đặc biệt là ở đôi lông mày cá chép, biểu tượng của nền văn minh lúa nước. Sau nhiều biến động thời gian, hình ảnh chiếc đầu sư tử Bắc Bộ ngày càng mai một và dễ bị nhầm lẫn. Từ nghiên cứu và phục dựng của nhà nghiên cứu mỹ thuật Kevin Vương, dựa trên những tư liệu từ Bảo tàng Pháp và Viện Viễn Đông Bác Cổ Việt Nam, đầu sư tử Bắc Bộ bằng mây tre, giấy dó, sơn ta đã được phục dựng một cách sống động và chân thực.

Ông Nguyễn Xuân Hiển, người trình diễn múa sư tử giới thiệu đến khách tham quan về kết cấu của đầu sư tử cổ. Ảnh: Thuỷ Tiên/VOV

Để có được những chiếc đầu sư tử thuần Việt, nhà nghiên cứu mỹ thuật Kevin Vương đã trải qua chặng đường 5 năm nghiên cứu, sưu tầm và hệ thống tư liệu riêng về đầu sư tử Bắc Bộ. Nhớ lại những khó khăn trong quá trình tìm tư liệu và nghiên cứu, nhà nghiên cứu mỹ thuật Kevin Vương cho biết:

"Về tư liệu, từ các kho lưu trữ của nước ngoài về Việt Nam cũng khá ổn, nhưng phần thực hành rất khó. Bây giờ không ai làm những đầu sư tử ấy nữa, để tìm được người thợ buộc khung đấy đã rất vất vả rồi, cũng phải đi đến phố cổ Hà Nội và xuống các làng nghề Hà Đông, Hà Tây (cũ), Nam Định (nay thuộc Ninh Bình), tìm được người làm cũng rất khó. Có những thời điểm, tôi ở nước ngoài thì việc làm từ xa gần như không khả thi, nên thử nghiệm rất nhiều và sai, rồi bỏ đi rất nhiều. Khi làm việc được sát sao với các nghệ nhân thì mới ra được đầu sư tử như bây giờ."

Các phiên bản đầu sư tử được trưng bày tại “Trăng ta”. Ảnh: Thuỷ Tiên/VOV

Việc phục dựng kết cấu của đầu sư tử cổ không dễ dàng, đòi hỏi nhà nghiên cứu phải tìm hiểu chuyên sâu, kỹ càng từ các tư liệu lịch sử cũng như hành trình thực hành cùng các nghệ nhân. Từng có thời gian làm việc ở nước ngoài, Kevin Vương đã tranh thủ cơ hội nghiên cứu, tìm hiểu về những chiếc đầu sư tử cổ của Việt Nam được lưu giữ tại các bảo tàng lớn. Đánh giá cao quá trình nghiên cứu cũng như sự nỗ lực của Kevin Vương, Tiến sỹ, nhà nghiên cứu Trần Hậu Yên Thế cho rằng:

"Di sản được trao truyền và biến đổi về nhu cầu tìm ra tính nguyên gốc của di sản Việt Nam thực sự cấp thiết. Chúng ta đã hiểu sự biến đổi lịch sử của Việt Nam trong 100 năm lại đây, chiến tranh rồi đứt gãy về văn hóa, văn tự, không còn được liên tục và bị thất tán về nguồn gốc. Việc mà Kevin đang làm, sang tận Pháp, vào tận kho của Bảo tàng và để tìm hiểu là việc rất đáng trân trọng. Với góc độ di sản học, chúng ta phải làm trên nhiều phương diện nữa, nhiều hiện vật nữa mà nhiều ngành nghề nữa.

Tại triển lãm “Trăng ta”, Kevin Vương đã giới thiệu nhiều phiên bản đầu sư tử Bắc Bộ, từ kích thước lớn, trung bình đến nhỏ xinh. Đặc biệt, sự kiện còn có màn trình diễn múa sư tử đặc sắc của ông Nguyễn Xuân Hiển (78 tuổi) ở Phương Bản, xã Phụng Châu, Phường Chương Mỹ, Hà Nội. Đầu sư tử trình diễn tiết mục này được làm từ năm 1932 và gìn giữ qua nhiều thế hệ tại Phương Bản, xã Phụng Châu.

Những nét vẽ cầu kỳ và hoa văn tinh xảo trên đầu sư tử cổ cùng những đầu sư tử trưng bày tại “Trăng ta” đã gây ấn tượng với nhiều khán giả đến thưởng lãm. Đây là lần đầu tiên bản thân mình được tiếp xúc trực tiếp với đầu sư từ lâu đời như thế và được tận mắt chứng kiến nghệ nhân múa sư tử. Mình cảm thấy có sự kết nối giữa bản thân với cả những người đi trước. Cái đầu sư tử này rất nặng trong khi nghệ nhân đã hơn 70 tuổi rồi nhưng vẫn múa rất điêu luyện.  

"Em thấy đầu sư tử đẹp và rất sát với bản gốc, giống với đầu sư tử cổ và khi làm loại bé như này cũng là cách hay để tiếp cận với nhiều người hơn, cũng là cách để giáo dục về lòng yêu thích di sản đến mọi người. Đây là một dự án rất tốt và em nghĩ sẽ có sự lan tỏa rất lớn trong cộng đồng đối với những người bạn trẻ cũng như những người yêu di sản nói chung."

Bên cạnh chiếc đầu sư tử cổ, triển lãm còn tái hiện mâm cỗ trung thu truyền thống với đủ sắc vị mùa thu: bánh nướng, bánh dẻo, hoa quả, con giống bột, đầu sư tử nhí, cùng những thức quả được tỉa tót theo tích xưa. Tất cả đã tạo nên một không gian Trung thu xưa đầy hoài niệm trong khuôn viên ngôi đình cổ kính.

Trong hành trình lan toả vẻ đẹp hình tượng đầu sư tử Bắc Bộ đến với công chúng, mùa trung thu năm nay, nhà nghiên cứu mỹ thuật Kevin Vương cùng dự án “Trăng ta” tiếp tục tổ chức nhiều workshop trải nghiệm làm đầu sư tử phiên bản mini cho các bạn nhỏ tại Đình Kim Ngân và giới thiệu đầu sư tử cổ trong màn trình diễn tại Lễ rước đèn “Đêm hội Trăng Rằm” quanh phố đi bộ Hồ Gươm vào ngày 03/10 (tức 12/08 âm lịch).