Sau những loạt sách hồi ký đình đám ăn khách, hiện nay có lẽ mới là thời điểm sách du ký Việt hứa hẹn đến kỳ nở rộ - mà một trong những nguyên nhân chính là nhu cầu của bạn đọc ở trong nước. Chỉ đầu năm tới nay thôi, vừa thấy cuốn bút ký Một mình ở Châu Âu, với những trải nghiệm của nhà văn Phan Việt; đã tới tập tản văn Nước Ý câu chuyện tình của tôi, với những dẫn dụ quyến rũ của nhà báo Trương Anh Ngọc, và bây giờ, là phần thứ nhất Tôi là một con lừa - cuốn sách đầu tiên trong xê-ri hứa hẹn dài ba tập trong Lên đường với trái tim trần trụi của Nguyễn Phương Mai – với những trải nghiệm của một người phụ nữ trẻ một mình hành trình qua gần 80 nước.

     Tiếng Phương Mai giới thiệu hình quay tư liệu

Phương Mai đang là một giảng viên môn Giao tiếp đa văn hóa tại trường Đại học Khoa học ứng dụng Amsterdam (Hà Lan). Nhưng trước đó, nói như Chu Minh Vũ, một nhà báo, người bạn của Phương Mai: Việc trở thành nhà báo của tôi có công rất nhiều của Phương Mai. Khi đó Phương Mai đang là thư ký tòa soạn báo Hoa học trò, một trong những thư ký tòa soạn trẻ nhất Việt Nam. Cái công việc rất ổn định và rất thành đạt trong mắt mọi người không khiến cô ấy dừng lại. Vào một ngày đẹp trời chúng tôi đều bất ngờ khi cô ấy nghỉ làm và trở lại để làm một sinh viên.

Đi du học ở Hà Lan, rồi trở thành giảng viên đại học, nhưng Mai cũng không chịu dừng chân một chỗ. Dành một thời gian nhất định để giảng dạy sinh viên, và chuẩn bị tiền cho những chuyến đi, suốt những khoảng thời gian còn lại, Mai lên đường. Và câu chuyện dọc đường là “Tôi là một con lừa”.

Tại sao lại là một con lừa? Như lời giới thiệu của nơi biên tập và ấn hành cuốn sách này – là Công ty văn hóa và truyền thông Nhã Nam - thì: “Bởi vì “Thân lừa ưa nặng”. Con lừa Nguyễn Phương Mai đã khước từ cuộc sống êm ái theo quan niệm của chúng ta - có nhà lầu, xe hơi, có chồng con và một công việc ổn định - để miệt mài lao mình vào những chuyến đi. Phương Mai đã đặt chân đến gần 80 quốc gia trên thế giới, đã chiêm ngưỡng những cảnh tượng thiên nhiên tráng lệ nhất, đã thăm viếng những kỳ quan vĩ đại nhất do bàn tay con người làm nên, đã thử sức với những trò mạo hiểm mà chỉ nghĩ đến thôi cũng khiến nổi da gà.” Nhưng hơn cả “việc ta đã từng đến nơi đây” “Phương Mai lên đường để hiểu ra rằng những định kiến đã khiến chúng ta sai lệch, thậm chí ngu ngốc, để thấy sự lố bịch của con người trước tự nhiên vĩ đại, để thấy sự nguy hiểm của tâm lý đám đông, hay để nhận ra vẻ đẹp cuộc sống ở khắp mọi nơi”.

Nhà báo Chu Minh Vũ kể: Cô ấy hầu như không phải không biết gì, là một người có học thức, nhưng đến với một mảnh đất nào đó hay một chuyến đi nào đó cô luôn luôn đặt mình vào vị trí như một kẻ không biết gì vậy. Tức là những câu hỏi đến dồn dập với mục đích tìm hiểu đến tận cùng vấn đề. Đó chính là cách mà Phương Mai đi đến rất nhiều quốc gia, những bước chân của cô ấy có thể trải rộng rất nhiều nơi. Những quyết định cũng như cách đặt câu hỏi của Phương Mai đến nhanh tới mức có một ngày đẹp trời, cũng giống như quyết định khi Mai đi du học, thì Mai xin nghỉ ở trường đại học, bắt đầu chuyến đi chúng ta sẽ đọc trong cuốn sách này, là bắt đầu từ Nam Phi.

Là một giảng viên văn hóa, những chuyến đi của Phương Mai có chủ đích và câu chuyện kể của cô cũng theo một chủ đích. Cuốn "Tôi là một con lừa" nói về hành trình qua 23 quốc gia bắt đầu từ điểm khởi thủy Nam Phi, cách thành phố Johannesburg chưa đầy 50 km. Nơi đây các nhà khảo cổ từng tìm thấy số lượng lớn xương người tiền sử có tuổi thọ 3 triệu rưỡi năm. Phương Mai nói: Mai có ý định đi một chuyến đi theo dấu vết di cư của loài người. Loài người xuất phát từ Châu Phi rồi mới tỏa ra các hướng khác nhau. Thì mình muốn đi theo từng nước mà loài người đặt chân đến.

Nhu cầu của độc giả về một loại sách du ký là có thật, nó vừa thỏa mãn trí tò mò của người đọc về một cái “tôi” kỳ lạ khác họ, về những trải nghiệm rất cá nhân của một người khác, đồng thời cũng là thỏa mãn trí tò mò về những vùng đất mới, khám phá những câu chuyện khiến người ta mơ ước mình có thể là một chủ thế trong đó. Đó cũng là lý do mà người bạn của Phương Mai, nhà báo Trương Anh Ngọc đã thôi thúc cô ra sách từ những câu chuyện cô đăng lên facebook, hay trên báo. Nguyễn Phương Mai kể: Mỗi lần Mai post một cái gì lên facebook thì ngoài những người bạn vào like, rồi họ khen một chút xíu thì bao giờ Ngọc cũng vào nói: Bà phải ra sách, mà không chia sẻ là bà có tội, hắn cứ giương đông kích tây như thế. Đến đợt ấy vào Sài Gòn Mai gặp một số người nữa nói rằng: bây giờ cứ phải chia sẻ với mọi người, bởi vì không phải ai cũng hay lên facebook, rồi nó cũng là một cái gì đó mà cầm lên tay là một sản phẩm, rồi quyết định làm...

“Tôi là một con lừa” dễ đọc, với một cách kể có chủ đích, không lên gân tuyên ngôn nhưng thể hiện rõ ràng một cách sống, dễ làm cho người ta thấy thú vị, thậm chí với những câu chuyện “bên lề” như câu chuyện về người mẹ của tác giả, cũng là một câu chuyện đầy lạc quan, đầy tình yêu cuộc sống. Dù văn phong kể chuyện vẫn chưa thoát hẳn cách viết những bài báo du lịch, nhưng tác phẩm cũng đã giúp người đọc có được nhiều ấn tượng sâu sắc hơn trong những tầng văn hóa được khám phá.

Cuốn tiếp theo của Nguyễn Phương Mai trong bộ Lên đường với trái tim trần trụi sẽ ra mắt, như lời tác giả hứa, sẽ là một cái nhìn khác của một người đằm mình sâu trong cuộc sống bản địa, theo con đường Hồi giáo, nhìn cận cảnh và rất có thể, phá bỏ những định kiến của số đông về những từ “Trung Đông” hay “Hồi giáo” chung chung./.