Nghe nội dung chi tiết tại đây:

Từ hướng Nam đi vào nhà thờ là một hồ nước, được gọi là Ao Hồ, ở giữa có một hòn đảo nhỏ có đặt tượng chúa Jesus đang dang rộng cánh tay. Phía sau Ao Hồ là tòa Phương Đình bằng đá đồ sộ, có các góc mái uốn cong thường thấy ở các mái đình, chùa của Việt Nam. Cụm công trình Ao Hồ, Phương Đình với xung quanh là các cây cổ thụ lớn khiến nhiều du khách Việt Nam tới đây có cảm giác gần gũi, thân quen, như hình ảnh cây đa, giếng nước, sân đình. Phương Đình gồm 3 tầng được dựng lên bởi những phiến đá lớn, có kết cấu Tam quan thường thấy trong các công trình kiến trúc của người Việt. Tầng dưới lớn nhất được xây toàn bằng đá xanh vuông vắn, chia thành 3 lòng, trong mỗi lòng lại có một sập đá. Phía trên là những vòm đá được xây dựng kiên cố vừa tượng trưng cho vòm trời vừa tạo cảm giác thanh thoát. Chị Đỗ Ngọc Ánh hướng dẫn viên du lịch, giới thiệu: "Vòm đá phía trên tượng trưng cho trời tròn còn phiến đá phía dưới tượng trưng cho đất vuông, rất phù hợp với quan niệm của người Á Đông về sự phù hợp giữa đất - trời, âm - dương. Tầng thứ hai của Phương Ðình treo một trống lớn. Tầng ba treo một quả chuông cao 1,4m, nặng gần 2000 kg, quả chuông lớn ở Phương Ðình được đúc vào năm 1890. Nếu như ở các nhà thờ, trong lòng chuông thường có con lắc để kéo chuông, còn quả chuông ở nhà thờ đá Phát Diệm được gõ bằng dùi gỗ. Tiếng chuông có thể ngân xa tới 10km".

Đứng ở sân giữa phía sau Phương Đình, ngước lên trên là mặt trước nhà thờ Lớn, cũng là trung tâm của quần thể nhà thờ Phát Diệm. Nhà thờ chính được xây dựng từ năm 1891 với tên chính thức là Nhà thờ Đức Mẹ Mân Côi. Bên trong nhà thờ Lớn có 52 cột đỡ, sắp xếp thành 6 hàng, chia không gian nhà thờ thành 9 gian. Ở đây lại thấy được sự giao lưu văn hóa giữa văn hóa phương Đông và phương Tây. Trong đó, lối vào ở đầu nhà thờ và lòng nhà thờ cao vút lên theo kiến trúc Gothic phương Tây, còn kiến trúc Á Đông, kiến trúc Việt Nam được thể hiện qua cách bố trí cột kèo, các họa tiết chạm trổ hoa văn uyển chuyển, nhẹ nhàng, rất tinh xảo. Bạn Đỗ Ngọc Hùng, sinh viên trường Đại học Kiến trúc, không khỏi thán phục khi đứng trước ban Cung Thánh: "Em rất ấn tượng với ban thờ thánh ở đây. Các bức vách bằng gỗ được chạm trổ công phu, kỹ lưỡng, sơn son thếp vàng, còn bàn thờ chính lại bằng đá, cũng được chạm khắc tinh xảo. Em còn được biết là trước ban thờ chính còn có 6 phiến đá đặt chìm ở trên sàn, là 6 ngôi mộ của 6 vị giám mục được chôn cất ngay dưới đó."

Trong quần thể nhà thờ Phát Diệm, một công trình được coi là viên ngọc quý, chính là Nhà thờ Trái tim Đức Mẹ, hay còn có tên gọi khác là nhà thờ đá. Chị Đỗ Ngọc Ánh giới thiệu: "Nhà thờ được xây dựng gần như hoàn toàn bằng đá, loại đá xanh lấy từ núi Nhồi ở Thanh Hóa. Phía ngoài nhà thờ là hai ngọn tháp, tựa như ngọn Tháp Bút bên bờ hồ Hoàn Kiếm, chỉ khác là ở đây hình tượng thánh giá thay chỗ cho cây bút. Ngọn tháp ở chính giữa được trạm trổ rất đẹp có bức phù điêu với hình trái tim bị đâm xuyên qua là biểu tượng cho trái tim vô nhiễm nguyên nguyên tội của đức Mẹ".

Bàn thờ Đức Mẹ bên trong nhà thờ được làm bằng đá. Ở đây, dưới đôi bàn tay điêu khắc tài hoa của nghệ nhân, đá biến hóa thành muôn hình vạn trạng, trở nên mềm mại, uyển chuyển. Trên các phiến đá lớn, có thể bắt gặp những hình chim phượng, bông sen thuần Việt được chạm khắc nổi rất sống động. Không chỉ vậy, ở bốn bức thông phong còn có hình ảnh Tùng, Cúc, Trúc, Mai quen thuộc trong tranh dân gian tứ bình của Việt Nam. Tại nhà thờ Phát Diệm, lễ thánh được diễn ra tại nhà thờ chính tòa, trong khi đó các nhà thờ xung quanh là các công trình để tưởng nhớ 4 vị thánh, nhưng lại góp phần tạo sự bề thế cho khu nhà thờ chính. Trong đó, có thể kể tới công trình nhà thờ Dâng kính trái tim chúa với nội thất hoàn toàn bằng gỗ lim mật, được xây dựng năm 1899. Nơi đây có thể coi là nơi hội tụ của toàn bộ nghệ thuật kiến trúc điêu khắc gỗ từ hàng nghìn năm của văn hóa Việt. Những hoa lá cỏ cây, những vân mây uốn lượn, như mang nét uy nghi của chốn cố đô của lăng vua Đinh, vua Lê hay nét trầm mặc của các công trình đình chùa cổ ở Việt Nam. Chị Ánh giới thiệu tiếp: "Ở phía Nam nhà thờ là nhà thờ thánh Roco được xây dựng năm 1895. Bàn thờ từ trên xuống dưới là một phiến đá toàn khối. Nằm bên phía Tây là nhà thờ thánh Joseph, dựng năm 1896 toàn bằng gỗ lim. Từ nhà thờ thánh Joseph, đi lên phía Bắc là nhà thờ thánh Peter, được xây dựng năm 1896. Toàn bộ cột kèo được dựng bằng gỗ mít, theo kiểu truyền thống và được trạm trổ hoa lá cầu kỳ".

Hiện nay, nhà thờ Phát Diệm không chỉ là nơi các giáo dân đến cầu nguyện mà còn là nơi thu hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu, là điểm đến thú vị của các khách du lịch. Anh Dustin, du khách Canada, phải thốt lên rằng: "Quá tuyệt vời! Đây là lần đầu tiên tôi thấy một nhà thờ độc đáo đến vậy. Không thể ngờ rằng công trình này được xây dựng từ thế kỷ 19 bởi những nghệ nhân Việt Nam. Nó hoàn toàn khác so với những nhà thờ mà tôi đã từng đến vì nó mang đậm nét Việt Nam. Sự kết hợp giữa đá, gỗ, phương Đông, phương Tây thể hiện ở từng chi tiết trong nhà thờ quá hoàn hảo. Thật thú vị".

Mặt ngoài các nhà thờ thuộc quần thể nhà thờ Phát Diệm dù đã nhuốm màu thời gian với những mảng rêu bám, nhưng những cột lớn, bức phù điêu vẫn vững chãi, lưu giữ những nét tinh xảo của đôi bàn tay nghệ nhân Việt tài hoa. Không chỉ vậy, ẩn sau mỗi bức phù điêu, mỗi phiến đá xanh là những điều bí ẩn, linh thiêng, đang chờ du khách trong nước và quốc tế đến khám phá./.