Trong suốt 80 năm trưởng thành và phát triển, ngoại giao Việt Nam (VN) luôn đồng hành cùng đất nước, hết lòng, hết sức phụng sự Tổ quốc, phụng sự nhân dân, góp phần giữ vững môi trường hòa bình, ổn định và tạo điều kiện thuận lợi cho công cuộc Đổi mới, hội nhập quốc tế.

Nhân kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống ngành ngoại giao Việt Nam (28-8-1945 - 28-8-2025), báo Pháp luật Thành phố Hồ Chí Minh có cuộc trao đổi với các chuyên gia về chính sách đối ngoại của Việt Nam.

Sự chuyển mình của ngoại giao Việt Nam

Phóng viên: Ông đánh giá như thế nào về quá trình 80 năm lịch sử hình thành và phát triển của nền ngoại giao Việt Nam?

- GS Carl Thayer, chuyên gia nghiên cứu về VN tại Học viện Quốc phòng Úc, ĐH New South Wales: Viêt Nam đã khẳng định vị thế là một thành viên có trách nhiệm và được tôn trọng trong cộng đồng quốc tế. Hiện nay, Việt Nam thiết lập quan hệ ngoại giao với 194 quốc gia và là thành viên của 70 tổ chức đa phương. Vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế được thể hiện qua việc 55 quốc gia thuộc nhóm châu Á - Thái Bình Dương tại Đại hội đồng Liên hợp quốc (LHQ) hai lần nhất trí bầu Việt Nam làm ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an (HĐBA) LHQ cho các nhiệm kỳ 2008-2009 và 2020-2021.

Từ năm 2022 đến nay, Việt Nam đã mở rộng số lượng đối tác chiến lược toàn diện từ ba nước (Trung Quốc, Nga và Ấn Độ) lên 13 nước (Hàn Quốc, Mỹ, Nhật, Australia, Pháp, Malaysia, New Zealand, Indonesia, Singapore và Thái Lan).

Giáo sư Carl Thayer thuộc trường Đại học New South Wales. Ảnh Việt Nga

- GS Stephen Robert Nagy, Đại học Cơ Đốc giáo quốc tế, Nhật: Việt Nam đã nổi lên như một cường quốc tầm trung quan trọng ở Đông Nam Á, khéo léo điều hướng mối quan hệ quốc tế thông qua “ngoại giao cây tre”.

Cách tiếp cận này giúp Việt Nam duy trì tự chủ chiến lược trong khi vẫn tăng cường hội nhập kinh tế. Với vai trò chủ tịch Hiệp hội Các quốc gia Đông Nam Á, đồng thời là ủy viên không thường trực HĐBA LHQ trong cùng năm 2020, Việt Nam thể hiện sự tự tin ngày càng lớn trong hoạt động ngoại giao. Mạng lưới quan hệ đa dạng, từ quan hệ đối tác chiến lược toàn diện với các cường quốc đến tham gia tích cực các hiệp định đối tác toàn diện, tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) và Hiệp định thuwogn mại tự do Liên minh châu Âu - Việt Nam (EVFTA), cho thấy khả năng thích ứng đáng chú ý.

Trong bối cảnh biến động hiện nay, lập trường không liên kết và nhấn mạnh chủ nghĩa đa phương giúp Việt Nam trở thành một lực lượng ổn định quan trọng, đặc biệt trong vấn đề Biển Đông, nơi Việt Nam cân bằng giữa khẳng định chủ quyền vững chắc và duy trì đối thoại. Bên cạnh đó, sự chuyển mình trong ngoại giao của VN được xem là một trong những bước ngoặt thành công nhất về chính sách đối ngoại ở châu Á. Từ một đất nước bị chiến tranh tàn phá nặng nề, bị bao vây, cấm vận, VN đã trở thành một nhân tố không thể thiếu trong khu vực.

Trong đó, Việt Nam đăng cai hội nghị thượng đỉnh quan trọng như hội nghị thượng đỉnh giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un vào năm 2019, định hình đồng thuận trong ASEAN. Sự chuyển đổi này phản ánh sự tự tin ngày càng tăng, được củng cố bởi thành công kinh tế. Việt Nam hiện là trung tâm sản xuất và nền kinh tế tăng trơngrnhanh trên thế giới. Việt Nam cũng tham gia, đảm nhiệm nhiều trọng trách đa phương tại ASEAN, LHQ, APEC, ASEM, tiểu vùng sông Mekong và nhiều cơ chế quan trọng khác.

Tiến sĩ Nguyễn Hồng Hải, giảng viên cao cấp Viện Khoa học và Giáo dục Khai phóng, ĐH VinUni. Ảnh PLO

- Tiến sĩ Nguyễn Hồng Hải, giảng viên cao cấp Viện Khoa học và Giáo dục Khai phóng, ĐH VinUni: Quá trình hội nhập quốc tế của Việt Nam kể từ khi Đảng khởi xướng và triển khai thực hiện công cuộc Đổi mới cách đây gần 40 năm, là một sự chuyển hóa và vươn mình của đất nước. Quá trình đó có thể được mô tả là “từng bước” thận trọng đến “hội nhập toàn diện và sâu rộng”; từ “muốn là bạn” đến “sẵn sàng là bạn”; từ “tiếp nhận” đến “đóng góp” và từ có thể nói là “thụ động” sang “chủ động dẫn dắt” và “nâng tầm”, góp phần đưa đất nước có được “cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế” như ngày nay.

Mỗi bước chuyển mình trong quá trình hội nhập quốc tế này của Việt Nam đều gắn với những thành tựu về ngoại giao dưới ánh sáng soi đường của tư tưởng “ngoại giao Hồ Chí Minh”. Đó là sự kết hợp của minh triết văn hóa nhân văn của Việt Nam với tinh hoa văn hóa nhân loại; giữa sức mạnh và khát vọng về độc lập, hòa bình, tiến bộ và phát triển của dân tộc Việt Nam với thực tiễn và xu thế phát triển của thời đại.

Nhìn lại quá trình hội nhập quốc tế của Việt Nam trong bốn thập niên có thể tạm chia là bốn giai đoạn chuyển mình.

Giai đoạn 1 là 10 năm đầu sau Đổi mới, 1986-1995. Đây là giai đoạn “ló rạng” của Việt Nam, từ rũ bỏ hình ảnh của một đất nước bị đắm chìm trong chiến tranh đến phá bỏ bao vây và cấm vận, khôi phục và bình thường hóa quan hệ với các nước, trong đó có cả các nước cựu thù của Việt Nam. Từng bước hội nhập khu vực, thế giới với việc gia nhập ASEAN như một dấu mốc có ý nghĩa quan trọng, mang tính biểu tượng về việc chấm dứt thời kỳ chia rẽ khu vực.

Giai đoạn 2 là 10 năm tiếp theo, 1996-2005. Đây là giai đoạn “hiện hữu”, bắt đầu đi vào hội nhập toàn diện và sâu rộng với việc tiếp tục thiết lập và mở rộng quan hệ ngoại giao với các nước, đồng thời tham gia vào nhiều cơ chế khu vực và thế giới như APEC và WTO.

Giai đoạn 3 là 15 năm tiếp theo, 2006-2021. Đây là giai đoạn “phát quang”, đẩy mạnh hội nhập sâu rộng, bắt đầu nâng tầm và chủ động tham gia dẫn dắt trong các cơ chế khu vực và quốc tế. Điều này được thể hiện qua đóng góp của VN trong ASEAN, LHQ, APEC, ký kết, thúc đẩy sự ra đời của các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như CPTTP, RCEP, Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - Liên minh châu Âu (EVFTA). Việt Nam ngày càng đóng vai trò quan trọng, không thể thiếu trong chuỗi cung ứng toàn cầu về nhiều mặt hàng, sản phẩm và lĩnh vực sản xuất trọng yếu.

Giai đoạn 4 là từ năm 2022 đến nay và những năm tiếp theo. Có thể coi giai đoạn này là “tỏa sáng” của Việt Nam, không chỉ khẳng định bản lĩnh và vị thế, mà còn thể hiện trách nhiệm lớn lao với tư cách là một quốc gia đang vươn lên thành cường quốc bậc trung trong việc đóng góp vào kiến tạo và xây dựng hòa bình, thúc đẩy phát triển vì một thế giới công bằng hơn, hòa bình và phát triển bền vững hơn.

Tổng Bí thư Tô Lâm và các đồng chí lãnh đạo, nguyên lãnh đạo Đảng, Nhà nước và các đại biểu dự lễ kỷ niệm 80 năm ngành ngoại giao Việt Nam (28-8-1945 – 28-8-2025). Ảnh: Báo NHÂN DÂN

Thành tựu của ngoại giao Việt Nam

Ông có thể liệt kê năm thành tựu, đóng góp nổi bật của ngoại giao Việt Nam trong 80 năm qua trong công tác đối ngoại và hội nhập quốc tế, đặc biệt sau khi bắt đầu công cuộc Đổi mới vào năm 1986?

- GS Carl Thayer: Theo tôi, trong 80 năm qua, có năm thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử mà VN đã đạt được trong quá trình triển khai chính sách ngoại giao.

Thứ nhất, về ngoại giao chính trị, Việt Nam đã vượt qua tình trạng cô lập, tạo ra những đột phá trong quan hệ đối ngoại, trong đó đáng chú ý là việc bình thường hóa quan hệ với các nước láng giềng, nước lớn. Ngoại giao chính trị của Việt Nam đã chấm dứt sự phân cực Đông Nam Á trong Chiến tranh lạnh, hướng tới việc hội nhập tất cả các nước Đông Nam Á vào ASEAN.

Thứ hai, về ngoại giao kinh tế, hiện nay VN có các hiệp định thương mại với hơn 60 quốc gia và nền kinh tế, qua đó đạt tốc độ tăng trưởng thuộc nhóm cao nhất Đông Nam Á.

Với việc gia nhập ASEAN, Việt Nam đã trở thành thành viên của khu vực mậu dịch tự do  ASEAN (AFTA), học hỏi từ các nền kinh tế phát triển hơn trong khu vực về cách thức mở cửa và hội nhập khu vực cũng như toàn cầu. Với tư cách là thành viên ASEAN, Việt Nam tham gia các hiệp định thương mại tự do ASEAN - Úc/New Zealand, ASEAN - Trung Quốc, ASEAN - Nhật, ASEAN - Hàn Quốc...

Điều này đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ Việt Nam hội nhập khu vực và toàn cầu, đồng thời dẫn đến việc hình thành Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) giữa ASEAN và các đối tác thương mại tự do. Thành tựu nổi bật nhất của Việt Nam là hợp tác với Nhật và các nước khác để đàm phán CPTPP.

Thứ ba, ngoại giao Việt Nam về văn hóa. Năm 2011, VN nâng tầm ngoại giao văn hóa thành trụ cột thứ ba, bên cạnh ngoại giao chính trị và ngoại giao kinh tế, đồng thời triển khai chiến lược ngoại giao văn hóa dài hạn. Trong 14 năm qua, ngoại giao văn hóa đã góp phần đưa nhiều di sản văn hóa được Tổ chức Giáo dục, khoa học và văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO) công nhận và tổ chức các ngày văn hóa và Tuần lễ văn hóa Việt Nam tại nhiều quốc gia.

Nhìn chung, ngoại giao văn hóa đã góp phần quan trọng định hình nhận thức quốc tế về “thương hiệu” Việt Nam. Hiện nay, Việt Nam được nhìn nhận là một đất nước năng động, thân thiện với bề dày lịch sử và nền văn hóa phong phú. Điều này thúc đẩy mạnh mẽ du lịch đến Việt Nam. Thành tựu thứ tư của ngoại giao Việt Nam là về ngoại giao đa phương. Là thành viên ASEAN, Việt Nam thúc đẩy kết nạp Campuchia, Lào và Myanmar, đồng thời chủ động tạo đồng thuận về việc ASEAN cần thực hiện các chính sách thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các thành viên cũ và mới.

Hiện nay, Việt Nam thiết lập quan hệ ngoại giao  với 194 quốc gia và là thành viên của 70 tổ chức đa phương.

Cuối cùng là thành tựu ngoại giao phục vụ cộng đồng người Việt ở nước ngoài. Các nhà ngoại giao Việt Nam công tác ở nước ngoài được giao nhiệm vụ bảo vệ quyền, lợi ích, sự an toàn và phúc lợi của cộng đồng Việt Kiề. Nhiệm vụ này bao gồm hỗ trợ lãnh sự và pháp lý cho lao động Việt Nam làm việc ở nước ngoài, phối hợp với nước sở tại xử lý các vấn đề di cư bất hợp pháp và nạn buôn người.

Chính sách đối với người Việt Nam ở nước ngoài cũng bao gồm bảo vệ quyền sở hữu tài sản tại Việt Nam và khuyến khích đầu tư vào doanh nghiệp trong nước. Ngoài ra, các nhà ngoại giao Việt Nam ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy hòa giải với cộng đồng người Việt hải ngoại, thông qua các hoạt động văn hóa nhằm phát huy di sản và bản sắc chung.