Phán quyết mới đây của Toà án Liên bang Mỹ chặn việc áp thuế đối ứng của chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump tạo nên cuộc chiến pháp lý căng thẳng, khiến ông Trump khó áp thuế thêm và làm phức tạp các cuộc đàm phán thương mại hiện nay giữa Mỹ và các đối tác.

Ô tô của Tập đoàn Volkswagen dự định xuất khẩu sang Mỹ và Anh tại cảng biển Emden, Đức, ngày 2/4/2025. Ảnh tư liệu: REUTERS/Wolfgang Rattay

Ngày 28/5, Tòa án Thương mại Quốc tế (CIT) tại Manhattan, New York (Mỹ) ra phán quyết chặn các chính sách thuế nhập khẩu mà Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố dựa trên Đạo luật Quyền Kinh tế Khẩn cấp (IEEPA). Các mức thuế bị chặn lại gồm thuế đối ứng và thuế trước đó áp lên Mexico, Canada, Trung Quốc liên quan đến vấn đề nhập cư, fentanyl. CIT là tòa án liên bang chuyên xử lý các vụ kiện dân sự liên quan đến luật thương mại quốc tế. Phán quyết mà CIT vừa đưa ra là cho vụ kiện do Liberty Justice Home, một tổ chức phi đảng phái, đệ đơn thay mặt 5 doanh nghiệp nhỏ tại Mỹ. Các doanh nghiệp này cho biết thuế đối ứng của Tổng thống sẽ gây thiệt hại nghiêm trọng cho hoạt động kinh doanh của mình.

Trong phán quyết của mình, CIT cho rằng ông Donald Trump đã vượt quá quyền hạn khi áp thuế vì trên thực tế Đạo luật IEEPA mà ông Donald Trump viện dẫn không giúp ông có quyền này. Phán quyết nêu rõ Hiến pháp Mỹ trao quyền điều tiết thương mại với nước ngoài cho Quốc hội. Quyền này không bị lấn át bởi quyền khẩn cấp của Tổng thống Mỹ nhằm bảo vệ kinh tế quốc gia. CIT cho rằng việc Quốc hội trao cho Tổng thống quyền áp thuế không giới hạn là "vi hiến". Quốc hội đã thiết lập hạn chế về thời điểm và cách thức Tổng thống có thể viện dẫn IEEPA để áp thuế. Hội đồng cũng cho rằng thâm hụt thương mại không phù hợp với định nghĩa "mối đe dọa bất thường và nghiêm trọng" trong luật. Chỉ 1 ngày sau phán quyết của CIT, hôm 29/05, một toà án liên bang tại thủ đô Washington D.C cũng ra phán quyết tương tự chặn kế hoạch áp thuế đối ứng của Tổng thống Mỹ Donald Trump.

Tuy nhiên, cuộc chiến pháp lý xung quanh chính sách thuế quan của Tổng thống Donald Trump trở nên phức tạp hơn khi cũng trong ngày 29/05, Toà Phúc thẩm Liên bang tại Washington D.C lại ra phán quyết cho phép chính quyền Mỹ tiếp tục áp thuế diện rộng đối với gần như tất cả các đối tác thương mại của nước này. Các động thái này đang tạo nên một tình huống phức tạp. Chuyên gia Kinh tế Tim Harcourt, nguyên thành viên Hội đồng Thương mại Australia, nhận định: “Một mặt, điều này có thể cho chúng ta cơ hội chấm dứt cuộc chiến thương mại giữa Mỹ với Trung Quốc và Liên minh châu Âu (EU) hay nhiều nước khác. Mặt khác, việc các toà án can thiệp vào tiến trình này có thể là động thái khiêu khích với ông Donald Trump. Dù tôi không thích các loại thuế và muốn chúng bị gỡ bỏ nhưng tôi nghĩ sự can thiệp pháp lý đối với một Tổng thống được bầu có thể phản tác dụng”.

Tổng thống Mỹ Donald Trump. Ảnh: REUTERS/Ken Cedeno

Trước mắt, cuộc chiến pháp lý tại Mỹ sẽ tác động trực tiếp đến các cuộc đàm phán thương mại đang được tiến hành giữa Mỹ và các nước, vốn bắt đầu sau khi thuế đối ứng được công bố, đồng thời khiến những thỏa thuận gần đây của Mỹ với Anh và Trung Quốc bị đặt dấu hỏi. Trong đơn kháng cáo hôm 29/05, chính quyền của ông Donald Trump lập luận rằng các vụ kiện nên bị bác bỏ vì nguyên đơn chưa thiệt hại do chưa phải nộp thuế. Bên cạnh đó, Quốc hội, chứ không phải doanh nghiệp tư nhân, mới có quyền thách thức tình trạng khẩn cấp do Tổng thống ban bố theo IEEPA. Tuy nhiên, phán quyết của Toà Phúc thẩm liên bang chưa phải là cuối cùng mà Tòa án Tối cao Mỹ mới là nơi đưa ra phán quyết quan trọng nhất về việc ông Donald Trump có vượt quyền khi áp thuế theo IEEPA hay không. Chuyên gia Vladimir Tyazhelnikov, thuộc Trường Kinh tế, Đại học Sydney (Australia), nhận định: “Rất khó dự đoán điều gì sẽ xảy ra nếu, ví dụ như, chính quyền của ông Donald Trump quyết định không tuân thủ phán quyết của Toà án. Chúng ta từng chứng kiến sự căng thẳng giữa chính quyền Mỹ hiện nay với những phán quyết của toà án trước đây. Do đó, tình hình hiện nay rất khó đoán, không thể nói trước điều gì sẽ xảy ra nhưng ít nhất là ở vòng này thì chính quyền của ông Donald Trump không thắng”.

Theo giới chuyên gia, trong trường hợp Tòa án Tối cao Mỹ quyết định giữ nguyên phán quyết của ICT, đó sẽ là đòn mạnh giáng vào chiến lược dùng thuế cao để buộc các đối tác thương mại nhượng bộ của Donald Trump, có thể khiến ông không thể thực hiện cam kết đưa việc làm trở lại Mỹ và giảm thâm hụt thương mại hàng hóa hiện lên tới 1.200 tỷ USD.

Trong trường hợp không được viện dẫn IEEPA, chính quyền của ông Donald Trump sẽ phải mất nhiều thời gian hơn, sử dụng các cuộc điều tra theo luật thương mại khác nếu muốn giữ chính sách thuế hiện tại. Giới phân tích cũng cho rằng hiện tại, ông Donald Trump có thể không đe dọa áp thuế nhập khẩu được nữa, do việc này cần sự phê chuẩn của Quốc hội. Tuy nhiên, Tổng thống Mỹ vẫn có thể áp thuế tạm thời 15% trong 150 ngày đối với các quốc gia có thâm hụt thương mại lớn với Mỹ. Phán quyết của CIT nêu rõ Tổng thống có quyền này theo Mục 122 của Đạo luật Thương mại năm 1974. Phán quyết này cũng không ảnh hưởng đến các mức thuế mà ông Trump áp dụng theo Mục 232 của Đạo luật Mở rộng Thương mại năm 1962. Đó là thuế 25% lên phần lớn ôtô và linh kiện nhập khẩu, cũng như tất cả thép và nhôm sản xuất ở nước ngoài. Các mức thuế này được áp dựa trên kết quả điều tra của Bộ Thương mại Mỹ về rủi ro an ninh quốc gia.

Tuy nhiên, về lâu dài tác động của cuộc chiến pháp lý này có thể còn vượt qua khuôn khổ chính sách thuế hiện nay. Một số chuyên gia cho rằng việc toà án liên bang Mỹ can thiệp vào chính sách thuế có thể tạo tiền lệ cho các lần can thiệp sau này, chẳng hạn đối với các lệnh trừng phạt kinh tế của Mỹ với một số quốc gia trên thế giới, nếu toà án cho rằng các lệnh này vượt thẩm quyền của Tổng thống về mặt kinh tế.