Việt Nam đang trên hành trình chuyển đổi số và đổi mới giáo dục mạnh mẽ, trong đó Trí tuệ nhân tạo (AI) mở ra nhiều cơ hội để nâng cao chất lượng học tập.

Việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo một cách đúng đắn, kết hợp với tinh thần hiếu học vốn có từ ngàn đời sẽ giúp chúng ta phát huy cả giá trị truyền thống lẫn tư duy học tập hiện đại. Dẫn lời tổng bí thư Tô Lâm “Học tập suốt đời là điều kiện để mỗi người dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm và trở thành người có ích cho xã hội”, TS công nghệ Đỗ Ngọc Minh, đồng sáng lập tổ chức giáo dục Khan Academy Việt Nam khẳng định, trong bối cảnh AI ngày càng phát triển, thì tinh thần học tập suốt đời càng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Con người không chỉ dừng lại ở việc học một lần cho cả đời mà cần nuôi dưỡng tinh thần học tập suốt đời, để không bị bỏ lại phía sau. Trí tuệ nhân tạo là công cụ hữu ích nhưng chính khả năng tự học mới giúp chúng ta làm chủ công nghệ.

Nghe âm thanh phỏng vấn tại đây: 

Tôi là Đỗ Ngọc Minh, hiện đang ở Boston, bang Massachusetts, Hoa Kỳ. Tôi rất vui khi được thay mặt đội ngũ Khan Academy và The Vietnam Foundation chia sẻ trong chương trình hôm nay. Như chúng ta thấy, bản thân trong câu nói học tập suốt đời, đã bao gồm 2 điều. Thứ nhất là việc học tập, và thứ 2, đó là suốt đời. Tức là, dù có ở thời điểm nào, thời kỳ nào, thì việc học cũng luôn là rất quan trọng, quan trọng đến nỗi mà chúng ta luôn phải nhắc nhở nhau câu nói nói này.

Ông Đỗ Ngọc Minh chia sẻ trong một Hội thảo quốc tế. Ảnh nvcc

Và, để việc học diễn ra hiệu quả, thì ý thức đến từ bên trong, tức là tinh thần tự học rất quan trọng. Và trong thời đại trí tuệ nhân tạo bùng nổ như bây giờ, tinh thần tự học và học tập suốt đời gần như là một "năng lực nền tảng" – cái mà ai cũng cần phải có. Nhiều người nghĩ rằng có AI rồi thì thôi, chắc mình khỏi cần học nữa, nhưng thực tế thì ngược lại, tôi sẽ giải thích ở ngay sau đây. Và ngoài ra, chính vì công nghệ thay đổi quá nhanh, nên nếu mình không tự học, không cập nhật thường xuyên, là tụt hậu ngay.

Ở đây, tôi muốn nhấn mạnh mấy điều. Thứ nhất, AI đang làm thay đổi hoàn toàn cái cách mà chúng ta học và cái mà chúng ta cần phải học. Giờ không chỉ học kiến thức nữa, mà còn phải học cách học, biết cách đánh giá thông tin, dùng AI một cách thông minh, và đặc biệt là phát triển tư duy phản biện. Nếu không học, chúng ta sẽ không đưa ra được các yêu cầu đúng đắn để Ai giúp chúng ta. Và nếu không học, chúng ta càng không thể biết trong những nội dung do Ai trả lời, chỗ nào là đúng, chỗ nào là sai, cái hay nằm ở đâu và cái dở nằm ở đâu.

Thứ hai, việc tự học giúp con người chúng ta giữ được bản chất riêng so với máy móc. AI có thể rất thông minh, nhưng nó hiện chưa có khả năng tự nhận thức, chưa có những động lực nội tại như con người. Khi mỗi người chủ động học vì muốn tốt lên, chứ không phải vì bị ép buộc – thì lúc đó, con người vẫn là trung tâm trong xã hội số.

Thứ ba, giáo viên cũng phải là người học suốt đời. Không học nữa thì rất khó theo kịp học sinh, khó đổi mới cách dạy và dễ mất kết nối với thế hệ trẻ. Ở Vietnam Foundation và Khan Academy Vietnam, chúng tôi luôn xem việc nuôi dưỡng tinh thần tự học là ưu tiên hàng đầu – từ việc thiết kế các khóa đào tạo, tập huấn, hỗ trợ giáo viên, cho tới thúc đẩ triển khai những công cụ như Khanmigo. Chúng tôi không đơn thuần mang tới một công cụ, mà luôn đặt câu hỏi: Làm sao để những công cụ đó giúp khơi dậy sự tò mò, động lực học tập và khả năng tự điều chỉnh của người học? Khi cả giáo viên và học sinh cùng học tập suốt đời, thì AI mới thật sự mang lại giá trị bền vững và nhân văn cho giáo dục.

Học sinh Việt Nam đang dần quen với việc học thông qua nền tảng trực tuyến

PV: Vâng, ông nhìn nhận ra sao về vai trò của trí tuệ nhân tạo (AI) trong lớp học tương lai? Và, lúc này thì vai trò của người thầy sẽ được định hình theo cách nào,  thưa ông?

Ông Đỗ Ngọc Minh: AI đang và sẽ là một phần không thể thiếu trong lớp học của tương lai, nhưng trung tâm vẫn phải là con người, đặc biệt sự tương tác giữa thầy và trò. Có ba vai trò chính mà AI có thể đảm nhận. Trước tiên, AI giúp cá nhân hóa việc học. Mỗi học sinh học theo cách riêng, tốc độ riêng – và AI có thể phân tích dữ liệu để gợi ý nội dung học phù hợp với từng bạn. Điều này lớp học truyền thống rất khó làm được.

Bên cạnh đó, AI là trợ lý đắc lực cho giáo viên. Nó có thể gợi ý bài tập, phân tích điểm mạnh - yếu của học sinh, giúp thầy cô tiết kiệm được thời gian làm giấy tờ mà tập trung vào việc giảng dạy và kết nối với học trò. Ví dụ như Khanmigo – nó không dạy thay giáo viên mà là một trợ giảng thông minh, cùng thầy cô hỗ trợ học sinh. Thêm nữa, AI cũng đặt ra thách thức mới – nhất là về đạo đức và kỹ năng số. Khi học sinh có thể dùng AI để làm bài thay, thì vai trò của giáo viên không còn là người "kiểm tra đúng sai", mà là người định hướng, giúp học sinh dùng AI một cách có trách nhiệm. Tóm lại, AI sẽ làm thay đổi cách chúng ta dạy và học, nhưng không thay thế giáo viên. Người thầy vẫn là người dẫn dắt – điều này cực kỳ quan trọng.

PV: Làm thế nào để công nghệ hỗ trợ người thầy – chứ không thay thế họ?

Ông Đỗ Ngọc Minh: Muốn công nghệ hỗ trợ chứ không thay thế giáo viên, thì mình phải đặt trọng tâm vào con người, vào mục tiêu giáo dục – chứ không chỉ nhìn vào công nghệ. Theo tôi, có mấy điểm then chốt: Thứ nhất phải trao quyền làm chủ công nghệ cho giáo viên. Nếu giáo viên không hiểu rõ AI thì dễ bị lệ thuộc hoặc lùi lại phía sau. Nhưng nếu được đào tạo bài bản, có đủ kỹ năng, thì thầy cô hoàn toàn có thể sáng tạo trong việc kết hợp công nghệ vào giảng dạy. Đừng quên rằng giáo viên là người kết nối, truyền cảm hứng, và giúp học sinh hình thành nhân cách. AI không làm được điều đó. Vì vậy, các công cụ như Khanmigo luôn được thiết kế theo hướng "người trước, công nghệ sau" - tức là AI chỉ là công cụ hỗ trợ, không thay thế vai trò của người thầy. Và thứ ba, cần một hệ sinh thái giáo dục có trách nhiệm. đặt ra chuẩn mực đạo đức, quy định rõ ràng khi dùng công nghệ. Khi giáo viên được hỗ trợ đúng cách, họ sẽ là người đi đầu trong đổi mới giáo dục.

PV: Như ở Khan Academy Việt Nam đã trang bị năng lực số và ứng dụng công nghệ số cho giáo viên và học sinh như thế nào? Thưa ông?  

Ông Đỗ Ngọc Minh: Ở Khan Academy Vietnam, chúng tôi luôn nghĩ rằng: nếu giáo viên không được trang bị đầy đủ về công nghệ thì mọi ứng dụng AI trong giáo dục sẽ không đi tới đâu cả. Vậy nên, chúng tôi đang tập trung vào mấy việc cụ thể. Thứ nhất, hỗ trợ đào tạo về AI, ngay từ những ngày đầu, chúng tôi đã khẩn trương Việt hóa và cung cấp miễn phí một khóa học cơ bản về "AI trong giáo dục". Khóa này giúp thầy cô hiểu cách dùng AI trong soạn bài, đánh giá học sinh, và đổi mới phương pháp dạy. Tính đến nay, hơn 4.000 thầy cô đã hoàn thành khóa học này.

Chúng tôi cũng liên tục cập nhật các phương thức về Ai mới để hỗ trợ thêm cho các thầy cô. Bên cạnh đó, chúng tôi đang thúc đẩy để Khanmigo – trợ lý AI dành cho giáo viên sớm được ra mắt phiên bản tiếng Việt đầy đủ. Không phải để thay giáo viên, mà là giúp họ tiết kiệm thời gian, gợi ý cách dạy hiệu quả hơn.

Chúng tôi đang hỗ trợ Việt hóa và thử nghiệm Khanmigo theo bối cảnh giáo dục Việt Nam, với sự tham gia trực tiếp của giáo viên, và hy vọng sẽ ra mắt vào dịp 20/11 tới. Thứ ba, thúc đẩy văn hóa dùng công nghệ có đạo đức. Sẽ có các hội thảo, tọa đàm về Ai trong giáo dục cùng với các bên liên quan, đặc biệt là Viện nghiên cứu cao cấp về Toán. Chúng tôi cũng tham gia xây dựng tài liệu hướng dẫn về đạo đức số, về sử dụng AI có trách nhiệm.

Giáo viên không chỉ là người dùng công nghệ – mà còn là người hướng dẫn học sinh dùng sao cho đúng, cho nhân văn. Tóm lại, giáo viên chính là nhân tố quyết định xem trí tuệ nhân tạo trong giáo dục có trở thành công cụ nâng tầm, hay chỉ là trào lưu nhất thời. Và, chúng tôi luôn sẵn sàng đồng hành để hỗ trợ các thầy cô một cách thiết thực nhất.