Nghe âm thanh bài tại đây:

Từ những năm đầu thế kỳ XX, đồng bào Khmer Nam Bộ trong quá trình lao động, sản xuất và cuộc sống thường ngày đã sáng tạo nên nghệ thuật dù kê; với diễn viên là những người nông dân.

Nghệ thuật dù kê là loại hình kịch hát dân tộc độc đáo của người Khmer. Ảnh: Nhật Minh/Báo Cà Mau

Loại hình sân khấu này ra đời trên cơ sở kế thừa những nghệ thuật đã có trước đó như rô-băm (loại kịch múa cổ điển trên sân khấu cung đình của người Khmer xưa) và chịu ảnh hưởng sâu sắc của hai loại hình sân khấu là tuồng cổ và cải lương, do đó, dù kê có sự kết hợp độc đáo giữa ca hát, đối thoại, diễn xuất dân gian và âm nhạc truyền thống. Vở diễn dù kê thường được khai thác từ truyện cổ tích, thần thoại dân gian Khmer, hoặc những vở cải lương, truyện cổ dân gian... thường có nội dung giản dị về cốt truyện, sâu sắc về nội dung.

Ông Lục Thanh Hiệp, Phó Trưởng Đoàn Nghệ thuật Khmer tỉnh Sóc Trăng, cho biết: "Nghệ thuật sân khấu dù kê Nam bộ là 1 sản phẩm văn hóa tinh thần tiêu biểu, độc đáo. Sân khấu dù kê cũng giúp cho người dân cảm nhận được những điều hay, lẽ phải, cái thiện, cái ác, định hướng cho con người để hoàn thiện mình. Nghệ thuật sân khấu dù kê đối với cộng đồng người Khmr ở Nam bộ là món ăn tinh thần không thể thiếu."

Chính vì ra đời dựa trên trí tuệ, tinh thần và tình yêu cái đẹp, nên dù kê nhanh chóng được phổ biến khắp các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) với nhiều gánh hát, đoàn nghệ thuật Khmer. Trong đó, các tỉnh phát triển mạnh nghệ thuật dù kê là: Trà Vinh, Sóc Trăng, Kiên Giang và An Giang. Loại hình nghệ thuật này thường được biểu diễn tại những ngôi chùa Khmer trong dịp lễ hội, như: Tết Chol Chnam Thmay, lễ Sen Dolta, lễ Ok Om Bok… hay trong các sinh hoạt văn hóa văn nghệ của cộng đồng.

Một cảnh trong vở Dù kê “Giữ gìn biển đảo quê hương” của đơn vị Đoàn Nghệ thuật Khmer tỉnh Cà Mau. Ảnh: Báo Cà Mau

Dù kê không chỉ phục vụ nhu cầu vui chơi giải trí, thưởng thức văn nghệ của người dân mà còn là "chất keo" kết nối cộng đồng nhờ những cốt truyện đầu tính nhân văn. Bà con ở phum, sóc có thể cùng nhau thức thâu đêm để xem kết thúc vở diễn. Ông Lục Thanh Hiệp cho biết thêm: "Nghệ thuật sân khấu dù kê đã thấm sâu vào trong máu của đồng bào dân tộc Khmer. Tất cả các đoàn nghệ thuật Khmer dù có đi diễn ở bất cứ nơi nào, dù xa xôi, bà con cũng tới xem rất đông. Có những hôm diễn đến 11, 12 giờ nhưng bà con vẫn trải chiếu ngồi xem hết."

Giai đoạn 1980 – 2000 là thời điểm sân khấu dù kê tại ĐBSCL hoạt động và phát triển rực rỡ nhất. Nhiều nghệ sĩ dù kê tài năng đã được đào tạo và biểu diễn, để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng khán giả. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của xã hội hiện đại, nghệ thuật dù kê cũng phải đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức.

Để bảo tồn, hằng năm, các đoàn nghệ thuật dù kê đều nỗ lực phục dựng, sáng tác nhiều kịch bản mới và tổ chức hàng chục chuyến lưu diễn phục vụ bà con Khmer khắp các địa phương vào mùa khô. Đặc biệt, trong các năm 2013 và 2023, Hội Nghệ sỹ Sân khấu các địa phương đã phối hợp tổ chức Liên hoan sân khấu Dù kê Khmer lần thứ nhất và lần thứ hai. Đây là 1 trong những cách hiệu quả để đưa loại hình nghệ thuật truyền thống này đến gần hơn với công chúng.

Về phía các đoàn nghệ thuật, đoàn nghệ thuật Ánh Bình Minh (tỉnh Trà Vinh) là đơn vị đi đầu trong việc bảo tồn nghệ thuật sân khấu dù kê. Điểm nổi bật ở đoàn Ánh Bình Minh là quan tâm đào tạo thế hệ kế thừa. Các lớp đào tạo múa Khmer, hát dù kê thường xuyên được tổ chức đã góp phần vun bồi những hạt mầm mới cho nghệ thuật dù kê.

Ông Dương Hoàng Sum, Giám đốc Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch tỉnh Trà Vinh, cho biết: "Sở Văn hóa, Du lịch đã phối hợp với các địa phương, ban quản trị các chùa có các đội hình sân khấu dù kê hoạt động tại địa phương tiếp tục duy trì và phát huy hiệu quả hoạt động. Hằng năm, với đoàn Ánh Bình Minh, Sở có bố trí nguồn kinh phí để xây dựng các tác phẩm mới, tập luyện, biểu diễn cho đồng bào nói chung và các hoạt động lễ hội nói riêng. Thời gian tới, chúng tôi hướng đến công tác đào tạo, dàn dựng kịch bản, hỗ trợ hoạt động không chỉ trong tỉnh, trong vùng nhằm duy trì chất lượng hoạt động của đoàn nghệ thuật Khmer của tỉnh Trà Vinh để sớm đưa loại hình này hòa quyện với các loại hình văn hóa dân tộc khác."