Trong sự nghiệp thống nhất đất nước, đường Trường Sơn đã trở thành biểu tượng bất diệt, thể hiện ý chí quyết chiến, quyết thắng của dân tộc Việt Nam. Trên con đường huyền thoại này, bộ đội, thanh niên xung phong, dân công hỏa tuyến vượt mọi hiểm nguy, mở lối, giữ đường, bảo đảm chi viện từ hậu phương miền Bắc cho chiến trường miền Nam. Đây không chỉ là huyết mạch giao thông, cầu nối giữa hậu phương lớn với tiền tuyến lớn, mà còn là biểu tượng của khát vọng độc lập, tự do và thống nhất đất nước.

Phương tiện vận chuyển chủ yếu là gùi, thồ, hay xe đạp. Thiếu tướng Hoàng Anh Tuấn, nguyên Phó chủ nhiệm về Chính trị Tổng cục Kỹ thuật, Bộ Quốc phòng, nhớ lại: "Từ năm 1959 được thành lập, lực lượng lúc đầu chỉ có 500 cán bộ chiến sĩ thôi, phần lớn là cán bộ chiến sĩ miền Nam. Tuyến đường này là những tuyến đường chúng ta đã hoạt động từ thời kháng chiến chống Pháp, cho nên mới gọi là đường mòn. Anh hùng lực lượng vũ trang Nguyễn Viết Sinh thời đó là chiến sĩ giao liên gùi thồ. Người ta tính quãng đường anh đã đi bằng một vòng quanh Trái đất."

Đoàn xe vượt Trường Sơn chi viện cho chiến trường miền Nam với khẩu hiệu “Tất cả vì miền Nam ruột thịt”. Ảnh tư liệu

Với ý chí quyết tâm cùng lòng dũng cảm, quân và dân Việt Nam đã sử dụng dụng cụ thô sơ mở rộng nhiều đoạn đường đủ sức cho xe cơ giới đi qua. Thiếu tướng Võ Sở, nguyên Phó tư lệnh Binh đoàn 12, 1 trong những người lính Trường Sơn ngày ấy, cho biết: "Năm 1968, Trung đoàn 98 mở liền một lúc 500 km đường, từ Mường Lò (Thanh Hóa) đến ngã ba biên giới, xuyên suốt tới Champasack, tỉnh cuối cùng của Lào. Bộ đội phải đi qua các vùng núi cao, sông, suối. Lúc đầu chưa có kinh nghiệm nên chỉ có lực lượng thanh niên xung phong, nhưng chủ yếu vẫn là công binh và bộ đội để mở đường. Về sau, chúng tôi sử dụng xe ủi, xe húc và 1 số vật liệu nổ để khơi thông con đường.

Thiếu tướng Hoàng Anh Tuấn, nguyên Phó chủ nhiệm về Chính trị Tổng cục Kỹ thuật, Bộ Quốc phòng. Ảnh:  qdndvn

Theo Thiếu tướng Võ Sở, nếu số lượng bom đạn mà đối phương rải xuống miền Bắc Việt Nam là hơn 10 triệu tấn, thì riêng tuyến đường Trường Sơn hứng hơn 4 triệu tấn. Cứ mỗi mét đường có ít nhất từ 5 đến 10 quả bom.

Lực lượng công binh ngày đêm rà phá bom mìn, xây hơn 3.000 cây cầu, san lấp hàng ngàn hố bom, giúp giao thông luôn thông suốt. Sau 16 năm xây dựng (1959 – 1975), từ lối mòn giao liên bí mật len lỏi giữa các triền rừng, đường Trường Sơn đã phát triển với tổng chiều dài lên tới gần 17.000 km, xuyên qua 20 tỉnh thành, đi qua 3 nước, gồm: Việt Nam, Lào, Campuchia; nối các địa bàn chiến lược, các quân khu, đường ống xăng dầu. Con đường đã giúp vận chuyển hàng triệu tấn vũ khí, lương thực, thuốc men, bảo đảm cho hơn 2 triệu lượt bộ đội hành quân vào, ra chiến trường. Thiếu tướng Lương Sĩ Nhung, nguyên Tư lệnh Binh đoàn 12, hồi tưởng: "Lực lượng công binh mở đường, đảm bảo máu có thể đổ nhưng đường không thể tắc. Giai đoạn đó, đối phương chặn bằng mọi cách.

Những điểm trọng yếu, qua phà, qua ngầm, qua đèo bị đánh phá suốt ngày đêm để chặn quân và dân Việt Nam. Nhưng bộ đội Việt Nam đã thể hiện ý chí là chặn đường này ta đi đường khác, mất tuyến này ta đi tuyến khác. Do đó, đường Trường Sơn có 5 trục dọc và 21 trục ngang, tuyến lúc nào cũng thông suốt, lúc nào hàng cũng vào được miền Nam."

50 năm sau ngày giải phóng miền Nam, đường Trường Sơn năm xưa giờ đã trở thành biểu tượng của sự phát triển và đoàn kết. Những trọng điểm bị đánh phá ác liệt, các sở chỉ huy tiền phương một thời, như: Cà Ròong, ngầm Ta Lê hay đèo Phu La Nhích… nay đã trở thành những địa chỉ đỏ để giáo dục lòng yêu nước cho thế hệ trẻ. Năm 2011, Hội Kỷ lục gia Việt Nam ghi nhận đường Trường Sơn là tuyến đường quân sự độc nhất vô nhị, với chiều dài lớn nhất, thi công trong điều kiện địa hình khắc nghiệt, có đỉnh cao nhất gần 2.180m.

Đây cũng là con đường có nhiệt độ thấp nhất, lượng mưa nhiều nhất và độ bốc hơi ít nhất trong lịch sử giao thông quân sự Việt Nam. Thiếu tướng Lương Sĩ Nhung cho rằng: "Đường Trường Sơn huyền thoại sẽ được lịch sử của dân tộc mãi mãi ghi nhớ. Nó là cầu nối của miền Bắc Xã hội chủ nghĩa vào tiền tuyến lớn miền Nam. Có thể khẳng định nếu không có lực lượng của tuyến Trường Sơn thì miền Nam không thể có sức mạnh để giải phóng, để đánh thắng đối phương."

Đường Trường Sơn không chỉ là biểu tượng của lịch sử, mà còn là huyết mạch giao thông quan trọng của Việt Nam trong thời kỳ hiện đại. Từ những lối mòn trong chiến tranh, con đường này đã vươn mình trở thành tuyến đường bộ quan trọng, kết nối liền mạch Bắc - Nam, mang lại sức sống mới cho nền kinh tế, đánh thức tiềm năng của các vùng và địa phương phía Tây đất nước.