Các sứ mệnh gìn giữ hòa bình của Liên hiệp quốc đang gặp những thách thức ngày càng lớn về cơ chế hoạt động và nguồn tài chính. Theo giới chuyên gia, LHQ đang cần cải tổ và bổ sung những nguồn lực quan trọng cho lực lượng này, vào thời điểm LHQ đang đối mặt với số cuộc xung đột nhiều nhất kể từ khi thành lập.

Tại Hội nghị cấp Bộ trưởng về gìn giữ hòa bình được tổ chức hôm 13/05 vừa qua tại Berlin (Đức), Tổng thư ký LHQ, ông Antonio Guterres thông tin về một loạt các thách thức lớn mà lực lượng gìn giữ hòa bình LHQ đang phải đối mặt. Theo người đứng đầu tổ chức đa phương quan trọng nhất hành tinh, vào thời điểm kỷ niệm 80 năm ra đời (1945-2025), LHQ cũng đang đối mặt với số lượng các cuộc xung đột nhiều nhất, từ những xung đột có tác động toàn cầu (như Nga-Ukraine, Dải Gaza) đến những xung đột cục bộ như ở một số nước châu Phi (Sudan, CH Trung Phi…). Thực tế này khiến các sứ mệnh gìn giữ hòa bình của LHQ chịu sức ép to lớn. Trong khi đó, các phương tiện và nguồn lực dành cho lực lượng này đang ngày càng thu hẹp. Theo các số liệu của LHQ, ngân sách cho hoạt động gìn giữ hòa bình của LHQ hiện chỉ chiếm khoảng 0,5% chi tiêu quân sự toàn cầu, khiến lực lượng này không được trang bị đầy đủ về nhân lực và trang thiết bị để có thể đương đầu với những tình huống xung đột cường độ cao. Cũng theo LHQ, trong vài thập kỷ qua, đã có khoảng 4.400 nhân viên gìn giữ hòa bình LHQ thiệt mạng khi thực thi nhiệm vụ.

Mối lo về việc thiếu hụt tài chính với lực lượng gìn giữ hòa bình LHQ nói riêng, và các hoạt động của LHQ nói chung, đang ngày càng lớn hơn khi trong thời gian qua nhiều quốc gia thành viên LHQ chậm đóng góp các khoản kinh phí theo đúng nghĩa vụ và thời hạn, khiến việc điều phối các hoạt động của LHQ gặp nhiều cản trở. Đáng ngại hơn, chính quyền Mỹ, nước đóng góp tài chính lớn nhất cho LHQ, mới đây cũng tuyên bố đang xem xét cắt giảm mạnh các đóng góp tài chính cho tổ chức này. Phó TTK LHQ phụ trách các chiến dịch hòa bình, ông Jean-Pierre Lacroix, thừa nhận: “Về khía cạnh tài chính, tôi nghĩ chúng tôi đang trong một giai đoạn phải hoạt động với nguồn lực tài chính hết sức hạn chế. Đây thật sự là một thách thức lớn với tất cả chúng tôi, khi phải làm sao cải thiện được hiệu quả chi phí của lực lượng gìn giữ hòa bình”.

Phó Tổng Thư ký Liên hợp quốc phụ trách hoạt động gìn giữ hòa bình Jean-Pierre Lacroix. Ảnh: TTXVN

Bên cạnh vấn đề tài chính, một thách thức lớn khác với lực lượng gìn giữ hòa bình là cơ chế và các định hướng hoạt động trong tương lai. Theo TTK LHQ, Antonio Guterres, hiện nay LHQ đang ghi nhận ngày càng nhiều các quan điểm khác nhau về việc lực lượng gìn giữ hòa bình LHQ nên hoạt động ra sao và nên được triển khai trong các bối cảnh nào. Ngoài ra, môi trường hoạt động của lực lượng này cũng đang ngày càng khác biệt so với quá khứ, khi các mối đe dọa hỗn hợp xóa nhòa sự phân định giữa các lĩnh vực khác nhau, buộc lực lượng gìn giữ hòa bình không chỉ có mặt để duy trì một lệnh ngừng bắn (như truyền thống) mà còn phải hiểu và phản ứng nhanh chóng với những gì diễn ra tại thực địa. Thách thức này đòi hỏi sự đầu tư lớn về công nghệ nhằm giúp lực lượng gìn giữ hòa bình nắm được bức tranh toàn cảnh tại khu vực giám sát. Do đó, thời gian tới LHQ sẽ tổ chức các cuộc thảo luận và tham vấn chuyên sâu với các quốc gia thành viên nhằm xây dựng bộ khung chiến lược hành động mới. TTK LHQ, Antonio Guterres, cho biết: “Công việc hiện đang được tiến hành nhằm đánh giá lại tất cả các hình thức gìn giữ hòa bình, điều mà các quốc gia thành viên yêu cầu trong Hiệp ước Tương lai. Việc đánh giá này nhằm mục đích kiểm tra lại tất cả các công cụ và đưa ra các đề xuất cụ thể nhằm giúp hoạt động gìn giữ hòa bình phù hợp với bối cảnh hiện nay”.

Theo giới chuyên gia, lực lượng gìn giữ hòa bình LHQ hiện vẫn là biểu tượng cho sức mạnh hòa giải và duy trì sự ổn định của LHQ, đưa hòa bình và sự ổn định trở lại tại các khu vực xung đột. Các sứ mệnh thành công của lực lượng gìn giữ hòa bình LHQ trong quá khứ và hiện tại ở nhiều nơi, như: Campuchia, Bờ Biển Nga, El Salvador, Timor-Leste, Nam Sudan… cho thấy lực lượng này vẫn có thể phát huy hiệu quả cao nếu được trang bị đủ nguồn lực. Theo ông Nils Himer, Quốc vụ khanh Bộ Quốc phòng Đức, lực lượng gìn giữ hòa bình LHQ vẫn là một trong những công cụ quan trọng nhất của cộng đồng quốc tế trong việc xử lý các cuộc khủng hoảng. Do đó, Đức và nhiều quốc gia châu Âu sẵn sàng cam kết cung cấp thêm các nguồn lực cho lực lượng gìn hòa bình LHQ, đồng thời kêu gọi các nước khác ủng hộ các nỗ lực này, dù cũng cho rằng LHQ cần cải tổ mạnh mẽ hơn cách thức hoạt động.

Chung quan điểm này, bà Jenna Russo, Giám đốc nghiên cứu về các sứ mệnh gìn giữ hòa bình tại Viện Hòa bình quốc tế (IPI, Mỹ), cho rằng bên cạnh việc giải quyết các thách thức chủ quan, LHQ cũng cần có những thay đổi lớn trong văn hóa hoạt động của lực lượng gìn giữ hòa bình. “LHQ cần phải xây dựng văn hóa khoan dung với rủi ro quanh các sứ mệnh gìn giữ hòa bình. Tôi đã nghe nhiều nhân viên gìn giữ hòa bình nói rằng họ sợ chấp nhận rủi ro và mắc sai lầm và các cuộc khủng hoảng gần đây càng khiến tâm lý này gia tăng. Các nhân viên gìn giữ hòa bình không được khích lệ một cách có hệ thống về việc thử những điều mới và báo cáo về những gì không hợp lý trên thực địa, vì họ lo sợ ngân sách và việc làm của mình sẽ bị tác động”.

Thừa nhận thực tế này, TTK LHQ cho biết các báo cáo sâu hơn về hiệu quả hoạt động của lực lượng gìn giữ hòa bình LHQ sẽ được tổng hợp trong tổng thể báo cáo chính trị Nghị trình mới cho hòa bình (NAP), được LHQ công bố sắp tới trong đợt kỷ niệm 80 thành lập tổ chức này.