Báo cáo mang tên “Các điểm tới hạn toàn cầu”, do 160 nhà khoa học quốc tế phối hợp thực hiện và công bố ngày 12/10 cho thấy Trái Đất đang tiến sát ngưỡng nguy hiểm do biến đổi khí hậu gây ra, với tốc độ nhanh hơn mọi dự báo trước đây.

Nước từ băng tan chảy chảy xuống từ sông băng Turtmann, trong bối cảnh biến đổi khí hậu, tại Turtmann, Thụy Sĩ, ngày 3/9/2025. Ảnh: REUTERS/Denis Balibouse

Báo cáo “Các điểm giới hạn toàn cầu”, do 160 nhà khoa học quốc tế đến từ 23 quốc gia và 87 viện nghiên cứu phối hợp thực hiện, tổng hợp các phân tích khoa học mới nhất cho thấy nhiều hệ sinh thái đang suy thoái nhanh chóng, báo hiệu thế giới đang tiến gần tới các "điểm không thể quay đầu" nếu không có hành động khí hậu kịp thời và mạnh mẽ.

Một trong những phát hiện đáng lo ngại nhất trong báo cáo là việc rừng mưa Amazon, lá phổi xanh của hành tinh, có thể sụp đổ nếu nhiệt độ toàn cầu tăng quá 1,5 độ C, mức thấp hơn so với ngưỡng ước tính trước đây. Nguyên nhân chính đến từ tốc độ phá rừng ngày càng nghiêm trọng. Trong những năm gần đây, các hệ lụy đến từ phá rừng đã trực tiếp gây ra nhiều hậu quả cho các quốc gia Nam Mỹ, như: lụt nghiêm trọng tại Brazil trong năm ngoái và hạn hán quy mô lớn đầu năm nay tại nhiều nước Nam Mỹ. Điều này đặc biệt đáng chú ý bởi Báo cáo được công bố vào thời điểm chỉ vài tuần nữa là bắt đầu diễn ra Hội nghị lần thứ 30 các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu – COP30 (10-21/11) ở thành phố Belem, nằm giữa rừng Amazon của Brazil.

Hệ sinh thái tiếp theo đứng trước ngưỡng tổn hại không thể sửa chữa là các rặng san hô trên khắp các đại dương. Báo cáo “Các điểm giới hạn toàn cầu” năm nay cho thấy các rặng san hô đang trong sự kiện tẩy trắng toàn cầu, vốn bắt đầu từ tháng 01/2023. Cụ thể, hơn 80% rặng san hô tại hơn 80 quốc gia đã bị tác động bởi nhiệt độ đại dương tăng cao, dẫn tới hiện tượng “tẩy trắng”. San hô là nơi cư trú của khoảng 25% sinh vật biển, đóng vai trò then chốt trong hệ sinh thái đại dương, do đó, khi bị “tẩy trắng” các rặng san hô sẽ chết dần, kéo theo sự sụp đổ của cả hệ sinh thái bao quanh. Theo các nhà khoa học, các rặng san hô sẽ vượt qua điểm giới hạn khi nhiệt độ nước biển tăng thêm 1 đến 1,5 độ C so với mức nhiệt độ vào nửa cuối thế kỷ 19. Hiện tại, nhiệt độ nước biển toàn cầu được tính toán là đã tăng khoảng 1,4 độ C. Vì thế, theo các nhà khoa học, để các rạn san hô có thể phục hồi, thế giới cần quyết liệt đẩy mạnh hành động chống biến đổi khí hậu nhằm đưa nhiệt độ toàn cầu giảm xuống chỉ còn cao hơn 1 độ C so với mức trung bình thời kỳ tiền công nghiệp.

Bà Andrea Rivera-Sosa, Quản lý dự án tại Liên minh các rặng san hô, tuyên bố: “Chúng ta cần có những quy định mạnh mẽ tại COP30 hơn để cắt giảm khí gây hiệu ứng nhà kính. Chúng ta cần các cam kết từ các quốc gia. Các nước bị ảnh hưởng nặng nhất (vì hiện tượng tẩy trắng san hô), như các quốc đảo nhỏ, đều đã tham gia nhưng chúng tôi cần các nước lớn, vốn phát thải nhiều, hỗ trợ và tạo ra các chính sách giảm nhẹ tác động. Bởi lẽ, tình trạng hiện nay không chỉ tác động đến các rặng hô và các hệ sinh thái mà còn tới toàn bộ dân chúng các nước”.

San hô bị tẩy trắng trong một rạn san hô tại Costa dos Corais ở Japaratinga, bang Alagoas, Brazil, ngày 16/4/2024. Ảnh tư liệu: REUTERS/Jorge Silva

Nhiệt độ nước biển tăng cao cũng đang đẩy Nam Cực tiến gần hơn đến điểm giới hạn. Các nhà khoa học thuộc Viện quan sát Nam Cực của Anh (BAS) mới đây cho biết một loạt các hiện tượng cực đoan đang diễn ra ở Nam Cực và có nguy cơ tạo ra các tác động thời tiết mang tính toàn cầu. Cụ thể, tình trạng băng tan ở Nam Cực đã tiếp diễn với cường độ cao liên tiếp từ năm 2016 đến nay. Nhiều tảng băng khổng lồ, với kích thước chiều dài, chiều rộng lên tới hàng km đã tách khỏi Nam Cực. Giáo sư Michael Meredith của BAS cho biết các nhà khoa học đang chứng kiến những hiện tượng như: sóng nhiệt cực đoan cũng như sự thay đổi nhiệt độ chưa từng thấy ở Nam Cực, đồng thời băng Nam Cực cũng suy giảm với tỷ lệ mà cách đây 20 năm không có nhà khoa học nào nghĩ tới.

Cùng với Nam Cực, đảo Greenland hay các núi băng trên toàn thế giới cũng trải qua hiện tượng băng tan với tốc độ cao hơn nhiều so với tính toán trước đây. Theo Tổ chức Khí tượng thế giới (WMO), riêng trong năm 2024, lượng băng tan trên thế giới lên tới 450 tỷ tấn (gigatonne), tức thế giới mất đi lượng nước tương đương 180 triệu bể bơi tiêu chuẩn Olympic. Điều này không chỉ khiến cho thế giới mất đi nguồn nước ngọt quý giá mà còn khiến mực nước các đại dương tăng cao, đẩy hàng trăm triệu người dân sống trên các bờ biển vào cảnh ngập lụt. Tình trạng này cũng làm gia tăng nguy cơ rối loạn dòng hải lưu Đại Tây Dương (AMOC), vốn đóng vai trò giữ khí hậu ôn hòa cho châu Âu.

Nhà khoa học môi trường Tim Lenton tại Đại học Exeter, tác giả chính của Báo cáo “Các điểm giới hạn toàn cầu”, nhận định khí hậu và sinh quyển đang trải qua những biến chuyển sâu sắc, diễn ra với tốc độ chóng mặt và ngày càng đáng lo hơn. Theo ông: “Đây là xu hướng tổng thể. Trong 25 năm qua, càng áp dụng khoa học vào nghiên cứu nguy cơ các điểm giới hạn khí hậu, chúng tôi càng thấy nguy cơ lớn hơn, cụ thể là mức nhiệt độ mà chúng tôi cho rằng điểm giới hạn sẽ diễn ra khi vượt qua nó ngày càng hạ thấp. Và khi chúng tôi nâng mức nhiệt độ lên để nghiên cứu tác động thì chúng tôi càng khám phá ra nhiều lí do hơn để lo ngại”.