Hà Nội đang phải đối mặt với áp lực ngày càng lớn từ sự gia tăng nhanh chóng của phương tiện giao thông cá nhân, trong khi hệ thống hạ tầng đã quá tải, tình trạng ùn tắc và ô nhiễm môi trường diễn biến phức tạp. Trong bối cảnh đó, phát triển giao thông công cộng, với các loại hình, như: xe buýt, đường sắt đô thị (metro), xe buýt nhanh (BRT), xây dựng vùng phát thải thấp được xem là giải pháp tối ưu giải quyết thực trạng này.

Hà Nội sẽ thí điểm thực hiện vùng phát thải thấp, trong đó hạn chế các phương tiện giao thông gây ô nhiễm môi trường. Ảnh minh họa: Thành Đạt/nhandan.vn

Hiện thành phố có khoảng 9,2 triệu phương tiện các loại, trong đó 8 triệu phương tiện do thành phố quản lý gồm 1,1 triệu ô tô và 6,9 triệu xe máy; khoảng 1,2 triệu phương tiện từ các tỉnh khác lưu thông thường xuyên. Các giải pháp bước đệm đã được thành phố Hà Nội triển khai, như: phát triển giao thông đô thị (các tuyến đường sắt đô thị Cát Linh - Yên Nghĩa; Nhổn - Ga Hà Nội…), sử dụng hệ thống xe buýt sử dụng điện, năng lượng xanh cỡ lớn, trung, nhỏ góp phần giảm tải áp lực giao thông cho Thủ đô, thúc đẩy sử dụng năng lượng sạch, giảm thiểu ô nhiễm môi trường.

Tiến sĩ Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam, phân tích: "Nguồn ô nhiễm nó ở đâu? Đầu tiên là ở giao thông, giao thông có  số lượng ô tô xe máy rất nhiều. Thứ hai là từ việc xây dựng các công trình trên địa bàn thành phố, gây ra bụi. Tiếp nữa là từ các nhà máy, các cơ sở sản xuất công nghiệp… không có các thiết bị xử lý khí bẩn".

Nhằm cải thiện môi trường, Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội đang lấy ý kiến nhân dân về dự thảo Quy định thực hiện vùng phát thải thấp trên địa bàn. Vùng phát thải thấp (LEZ) là khu vực giới hạn trong thành phố, nơi có mức độ ô nhiễm không khí cao. Phương tiện giao thông hoạt động ở vùng này phải đáp ứng tiêu chuẩn phát thải nghiêm ngặt. Phương tiện không đạt tiêu chuẩn sẽ bị hạn chế hoặc phải trả phí. Dự thảo mới rút ngắn lộ trình 5 năm và mở rộng phạm vi: từ ngày 1/7/2026 áp dụng trong vành đai 1; từ ngày 1/1/2028 mở rộng ra vành đai 2; đến ngày 1/1/2030 phủ khắp vành đai 3; đồng thời khuyến khích các xã, phường triển khai vùng phát thải thấp.

Bà Lê Thanh Thủy, Phó Trưởng phòng quản lý môi trường, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội, đánh giá: "Bất cứ chính sách nào khi bắt đầu được ban hành cũng sẽ có những thách thức. Một trong những điều thách thức đầu tiên là việc xây dựng vùng phát thải thấp, chưa bao giờ có tiền lệ, được thực hiện ở Việt Nam. Vì vậy, chúng ta chưa thấy liệu khi ban hành chính sách này có thực sự đi vào cuộc sống hay không, chúng ta có thực hiện được hay không? Một số quy chuẩn để kiểm định xe máy của chúng ta chưa có. Hệ thống quan trắc cũng như hạ tầng giao thông và hạ tầng giám sát còn chưa hoàn thiện. Nhưng với tôi, các thách thức đó lại là cơ hội. Bởi nếu chúng ta không thực hiện bây giờ thì không biết bao giờ chúng ta mới thực hiện được".

Tuyến đường sắt đô thị Nhổn-Ga Hà Nội vận hành giúp hạn chế tình trạng ùn tắc giao thông các tuyến đường phía tây Hà Nội. Ảnh: Thủy Nguyên/nhandan.vn

Trong vùng phát thải thấp, Hà Nội sẽ cấm xe tải hạng nặng chạy dầu diesel, cấm xe mô tô và xe gắn máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch. Ô tô không đạt tiêu chuẩn khí thải sẽ bị hạn chế hoặc cấm lưu thông theo khung giờ, thời điểm hoặc khu vực. Bên cạnh đó, Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội sẽ áp dụng phí, lệ phí đối với phương tiện phát thải cao, đồng thời nghiên cứu chính sách hỗ trợ người dân, doanh nghiệp chuyển đổi sang phương tiện năng lượng sạch, không phát thải.

Theo Tiến sĩ Chu Mạnh Hùng, nguyên Vụ trưởng Vụ Môi trường, Bộ Giao thông Vận tải (nay là Bộ Xây dựng), việc triển khai vùng phát thải thấp là bước đi bắt buộc để thực hiện mục tiêu Net Zero của Việt Nam: "Việt Nam đã có cam kết thực hiện đến năm 2050 là Net Zero. Có nghĩa lượng khí thải giảm đến mức tối đa. Đây là lộ trình rất ngặt nghèo mà đòi hỏi chúng ta phải thực hiện. Việc giảm phát thải, cải thiện ô nhiễm không khí ở các khu vực đô thị cũng là một yêu cầu cần thiết".