Không gian tươi xanh tại Bản làng Thái Hải. Nguồn: Làng Thái Hải

Hai thập kỷ trước, tại vùng An toàn khu Định Hóa (ATK), bà Nguyễn Thị Thanh Hải, dân tộc Tày, đã quyết định làm một việc chưa ai dám nghĩ tới: thế chấp toàn bộ tài sản để mua lại 30 ngôi nhà sàn cổ mang về xóm Mỹ Hào. Trong gần 7 năm, dân làng mang từng cây cột, viên ngói trên lưng, vượt qua 60 km đường rừng gập ghềnh, về khu đồi hoang ở xóm Mỹ Hào.

Bà Lê Thị Nga, Phó làng Thái Hải, chia sẻ: "Khi bà Trưởng làng Nguyễn Thị Thanh Hải về đây, bà đã mua lại mảnh đất này và trồng cây, gây rừng. Sau đó những ngôi nhà sàn đã chuyển về dựng tại đây để bảo tồn văn hóa người Tày không bị mai một."

Cuối năm 2003, 28 căn nhà sàn dựng xong, từng nếp nhà với mái lá cọ, cột gỗ vững chãi theo triết lý âm dương ngũ hành đã hồi sinh trên mảnh đất mới. Những năm đầu, cuộc sống đầy khó khăn nhưng cả làng đoàn kết, nỗ lực trồng trọt, chăn nuôi. Dần dần, Thái Hải hồi sinh thành một bản làng yên bình, trù phú. Đặc biệt hơn, vùng đất hoang sơ, nghèo nàn ấy trở thành bản làng du lịch kiểu mẫu được cả thế giới công nhận.

Du khách trải nghiệm tại bản làng Thái Hải.  Nguồn: Làng Thái Hải

Ở bản Thái Hải, sự phát triển gắn chặt với bảo tồn văn hóa dân tộc. Trong đó, giá trị văn hóa vật thể được phục dựng qua những nếp nhà sàn truyền thống và đồ dùng, nội thất. Xung quanh cái cối xay thóc, cối giã gạo bằng nước, bồ đan, giếng cũng bám sát cảnh quan cổ truyền. Dưới mái nhà lợp lá cọ, văn hóa phi vật thể được truyền dạy qua sinh hoạt gia đình. Các em nhỏ được đi học văn hóa, được dạy tiếng của dân tộc mình và được học hát then, đàn tính, chơi ném còn. Đồng thời, ẩm thực, nghi lễ tâm linh được ghi chép để trao cho lớp người sau.

UN Tourism trao chứng nhận "Làng Du lịch tốt nhất" cho bản làng Thái Hải. Nguồn: Làng Thái Hải

Trong không gian bản, một khu bảo tồn được xây dựng, quy hoạch theo nghề truyền thống để trưng bày… Bản có nhà Chè để trồng và chế biến chè xanh, nhà Thuốc bảo tồn, thu hái, cung cấp thuốc lá chữa bệnh cho người làng và khách khi cần; nhà Rượu để nấu rượu men lá chưng cất theo phương pháp truyền thống, trưng bày cho tham quan; nhà Bánh để nấu bánh chưng, bánh gai, chè lam; nhà Đan Lát làm ra các sản phẩm tre, nứa cho sinh hoạt, hàng lưu niệm…Bà Lê Thị Hảo, người dân Thái Hải, chia sẻ: "Tôi là người Kinh, cũng không biết nghề đan lát… nhưng từ ngày về đây sinh sống, tôi học nghề đan lát của bà con người Tày. Các cụ già trong bản đã hướng dẫn tôi biết nghề này. Khi các con, cháu muốn học đan, tôi lại truyền nghề cho các cháu để cùng học, giúp các con cháu giữ nét văn hóa của làng."

Năm 2014, Thái Hải chính thức trở thành điểm du lịch của Thái Nguyên. Trong khi phần lớn các điểm du lịch khác hoạt động theo mô hình cá nhân hóa, người dân Thái Hải lại duy trì cách sống cùng làm, cùng hưởng. Ở đây, mọi người không giữ tiền riêng, mọi thu nhập từ sản xuất, nông nghiệp, du lịch…đều đóng góp vào quỹ chung của làng. Mọi chi phí từ bữa ăn hàng ngày đến việc học của con cái đều do bản làng lo liệu.

Bà Lê Thị Nga, Phó làng Thái Hải, cho biết Thái Hải ngay từ đầu xác định làm du lịch không phải để thương mại hóa, mà để bảo tồn văn hóa. Khách đến đây để cảm nhận cách sống. Ở đây không có phòng khách sạn sang trọng, chỉ có những mái nhà sàn, bữa cơm đạm bạc, nhưng tràn ngập tình người.

Bản làng đã mở thêm nhiều không gian trải nghiệm, như: cầu vàng, cầu bạc, không gian Tết Tày, dịch vụ ngâm chân thảo dược… và những lễ hội truyền thống, như: Lễ hội Lồng tồng, lễ Biết ơn, lễ Cúng Mụ. Đặc biệt, bản Thái Hải hiện có hơn 100 món ăn truyền thống, từ khâu nhục, thịt trâu nướng, cá chép om mẻ đến nộm hoa chuối rừng, xôi ngũ sắc. "Thế hệ đi trước đã có công gây dựng và thành lập ra bản làng thì những thế hệ sau phải gây dựng và có tình yêu với văn hóa dân tộc và những di sản dân tộc. Ngoài ra, chúng tôi phải trau dồi kiến thức văn hóa để lan tỏa đến du khách. Thế hệ sau lúc nào cũng mong muốn là 1 sứ giả du lịch để lan tỏa văn hóa đến với mọi người."

Sự thanh bình, vẻ đẹp kết tinh từ giá trị tốt đẹp của con người, thiên nhiên và văn hoá cội nguồn đã đưa Thái Hải thành điểm đến hấp dẫn khi du khách đến Thái Nguyên. Đặc biệt, với giải thưởng “Làng du lịch tốt nhất” do Tổ chức Du lịch thế giới (UNWTO) tặng năm 2022, lượng khách du lịch trong nước và nước ngoài ngày càng đông. Mỗi năm, bản đón hàng ngàn lượt khách, từ hơn 40 quốc gia trên thế giới.