Sự trỗi dậy của những mối đe dọa truyền thống, cùng các rủi ro mới trong thời đại công nghệ cao đang đe dọa an ninh hàng hải toàn cầu. Cảnh báo này được Liên hiệp quốc (LHQ) đưa ra mới đây trong bối cảnh bất ổn toàn cầu khiến an ninh hàng hải ngày càng gặp nhiều thách thức.

Tàu chở dầu trên Biển Đỏ - Ảnh minh hoạ: THX/TTXVN

Cảnh báo được LHQ đưa ra trong phiên họp hôm 11/08 của Hội đồng bảo an (HĐBA) LHQ với chủ đề: “An ninh hàng hải: Ngăn ngừa, Sáng tạo và Hợp tác quốc tế trong ứng phó với các thách thức mới nổi”. Đây là phiên thảo luận thứ 2 của HĐBA LHQ về an ninh hàng hải trong hơn 2 tháng qua, động thái phản ánh mối lo ngại ngày càng tăng của cộng đồng quốc tế trước các thách thức trong lĩnh vực có vai trò sống còn đối với nền kinh tế toàn cầu.

Mối đe dọa truyền thống

Tại phiên thảo luận, ông Jose Raul Mulino, Tổng thống Panama, nước giữ chức Chủ tịch luân phiên HĐBA LHQ trong tháng 8, nhấn mạnh 80% thương mại toàn cầu được thực hiện qua đường hàng hải, do đó, an ninh hàng hải là “mạch máu” quan trọng nhất, đóng vai trò sống còn đối với kinh tế thế giới. Tuy nhiên, các báo cáo mới đây của LHQ và Tổ chức Hàng hải thế giới (IMO) cho thấy thế giới đang ghi nhận các bất ổn gia tăng đáng lo ngại đối với an ninh hàng hải. Các vụ cướp biển và cướp có vũ trang được báo cáo trong quý đầu tiên năm 2025 đã tăng mạnh ở mức 47,5% so với cùng kỳ năm ngoái. Một số điểm nóng đang đặc biệt đáng lo ngại, như khu vực Vịnh Guinea ở Tây Phi ghi nhận đến 44 vụ tấn công trên biển nhằm vào các tàu hàng thương mại chỉ trong 2 tháng đầu năm nay, con số cao nhất trong 13 tháng.

Ông Arsenio Dominguez, Tổng thư ký IMO, cho biết: “An ninh và an toàn trong lĩnh vực hàng hải cực kỳ quan trọng đối với sự ổn định kinh tế, sự phát triển hàng hải bền vững cũng như đối với sinh kế của hàng triệu người, nhưng các mối đe dọa đối với vận tải hàng hải đang hiện diện rõ hơn bao giờ hết. Chỉ riêng trong năm 2024 đã có gần 150 vụ hải tặc và cướp có vũ trang được báo cáo”.

Chia sẻ các lo ngại này, Tổng thư ký (TTK) Tổ chức Cảnh sát hình sự thế giới (INTERPOL), ông Valdecy Urquiza cho biết các mối đe dọa truyền thống trong lĩnh vực hàng hải, như: hải tặc, cướp có vũ trang không chỉ vẫn tồn tại dai dẳng mà còn đang có xu hướng trỗi dậy tại nhiều khu vực, như: Vịnh Guinea ở Tây Phi, eo Malacca hay Biển Đỏ. Ngoài Vịnh Guinea vốn bất ổn nhiều năm qua, tình hình đang xấu đi một cách đáng kể ở Đông Nam Á, quanh eo biển Malacca, khi số vụ tấn công vào tàu thuyền gia tăng mạnh trong thời gian qua. Đáng ngại hơn, các mối đe dọa truyền thống này đang ngày càng trở nên phức tạp khi liên kết thành các mạng lưới tội phạm, không chỉ dừng ở việc tấn công tàu thuyền, cướp hàng hóa đơn lẻ mà còn có liên hệ với các tổ chức khủng bố hay tội phạm tài chính trong các khu vực.

Ông Valdecy Urquiza nhấn mạnh xu hướng này là một bước ngoặt trong lĩnh vực an ninh hàng hải và cần được giám sát nhiều hơn: “Chúng tôi tiếp tục chứng kiến mối liên hệ giữa tội phạm với khủng bố trên biển, khi các băng nhóm liên kết với nhau thành một chuỗi tội phạm, từ vận chuyển vũ khí và hàng hóa cấm, đến việc tài trợ cho hoạt động của các băng nhóm này. Xu hướng này đánh dấu sự thay đổi lớn, khi những vụ tấn công đơn lẻ ngày trước đã biến thành các mối đe dọa hàng hải phức hợp, được tổ chức thông qua cùng một cấu trúc chỉ huy, lộ trình cũng như dòng tiền”.

Rủi ro công nghệ

Bên cạnh các mối đe dọa truyền thống, rủi ro về công nghệ cũng đang tạo ra nhiều thách thức cho an ninh hàng hải. Các cuộc tấn công mạng có thể làm ngắt quãng hải trình của các con tàu, gây hại đến an toàn trên biển, làm lộ các dữ liệu thương mại nhạy cảm, thậm chí là gây ra các thảm họa về môi trường. Bên cạnh đó, việc các mạng lưới tội phạm gia tăng việc sử dụng công nghệ theo dấu khiến các tàu thuyền rất dễ bị phát hiện và trở thành mục tiêu tấn công. Ngay cả các cảng biển cũng không an toàn trước các mối đe dọa mới này.

Tổng thư ký INTERPOL, ông Valdecy Urquiza nêu rõ: “Khi các cảng biến số hóa, tự động hóa việc quản lý tàu hàng, theo dõi lộ trình hàng hóa cũng như các hoạt động logistic, các lỗ hổng xuất hiện nhanh hơn là năng lực bảo vệ. Các cảng biển đang đối mặt với một làn sóng xâm nhập mạng nhắm vào các hệ thống điện, viễn thông và logistic. Các tội phạm mạng có thể vũ khí hóa trí tuệ nhân tạo (AI) để tấn công với quy mô, tốc độ và độ chính xác cao hơn”.

Trong bối cảnh hiện nay, bất ổn địa chính trị là một đe dọa khó lường khác với an ninh hàng hải. Các cuộc tấn công của lực lượng Houthi ở Yemen vào tàu thuyền thương mại trên Biển Đỏ, bắt đầu từ cuối năm 2023 sau khi nổ ra xung đột tại dải Gaza, tiếp tục khiến chi phí thương mại hàng hải toàn cầu gia tăng. Mới nhất, vào đầu tháng 7, các cuộc tấn công của Houthi vào các tàu Magic Seas và Eternity C đã khiến hai tàu chìm, ít nhất 4 người thiệt mạng và hàng trăm tàu thuyền khác phải chuyển hướng. Chủ tịch Cơ quan Quản lý Kênh đào Suez (SCA) của Ai Cập, ông Osama Rabie, ngày 1/8 cho biết các cuộc tấn công của lực lượng Houthi ở Yemen nhắm vào các tàu thương mại ở Biển Đỏ đã làm gián đoạn nghiêm trọng hoạt động hàng hải qua kênh đào Suez, nối Địa Trung Hải với Biển Đỏ, khi số lượng tàu quá cảnh giảm từ 70-80 tàu/ngày xuống còn 30-35 tàu/ngày hiện nay. Doanh thu của kênh đào này cũng đã giảm hơn 60% trong năm 2024, từ mức kỷ lục 10,25 tỷ USD năm 2023 xuống còn 3,99 tỷ USD năm 2024, ảnh hưởng nghiêm trọng đến nền kinh tế Ai Cập.

Theo Tổng thống Panama, ông José Raúl Mulino, để ứng phó và giảm nhẹ các tác động từ căng thẳng địa chính trị, điều quan trọng là các quốc gia phải duy trì và bảo vệ các luật lệ, quy định quốc tế, đồng thời đảm bảo sự tiếp cận bình đẳng cho tất cả các bên vào các tuyến hàng hải trọng yếu. Lãnh đạo Panama lấy ví dụ từ chính kênh đào Panama, khi nhờ cách tiếp cận này nên trong hơn 25 năm qua, kênh đào Panama đã tăng gấp đôi năng lực tiếp nhận tàu thuyền cũng như gia tăng được an ninh của kênh đào.