Dòng chảy thương mại toàn cầu trong năm 2025 đối mặt với những thách thức lớn nhất trong nhiều thập kỷ qua do cuộc chiến thuế quan và căng thẳng địa chính trị. Tuy nhiên, thương mại thế giới vẫn chứng tỏ được sự chống chịu tốt và ghi nhận sự tăng trưởng.

Ảnh minh họa: kinhte.vn

Trong Báo cáo giám sát thương mại thường niên về Tổng quan môi trường thương mại quốc tế, công bố hôm 03/12, Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) nhận định thương mại thế giới trong năm 2025 đối mặt với những thách thức lớn nhất trong vòng 80 năm qua, do các chính sách thuế quan đơn phương và việc gia tăng căng thẳng địa chính trị toàn cầu.

Thách thức lớn nhất

Báo cáo của WTO chỉ rõ trong giai đoạn giữa tháng 10/2024 đến giữa tháng 10/2025, gần 1/5 (19,7%) lượng hàng nhập khẩu toàn cầu chịu tác động của các loại thuế quan mới và các biện pháp tương tự, cao hơn nhiều mức 12,6% so với một năm trước. Tính về giá trị, tổng giá trị nhập khẩu hàng hóa toàn cầu chịu ảnh hưởng bởi thuế quan mới và các biện pháp nhập khẩu khác lên tới 2.640 tỷ USD, tăng hơn 4 lần so với cùng kỳ năm trước (611 tỷ USD), đánh dấu mức cao nhất trong hơn 15 năm qua. Ở chiều xuất khẩu, tổng giá trị thương mại bị tác động là khoảng 2.966 tỷ USD, tăng hơn 3 lần so với mức 888 tỷ USD trong báo cáo trước.

Theo Tổng Giám đốc (TGĐ) WTO, bà Ngozi Okonjo-Iweala, những biến động trong nửa đầu năm nay, đặc biệt sau khi chính quyền của Tổng thống Mỹ Donald Trump áp thuế đối ứng, là những thách thức lớn nhất mà thương mại toàn cầu phải đối mặt trong 8 thập kỷ qua. Theo tính toán của WTO hồi tháng 6, trong trường hợp diễn ra sự chia cắt thương mại toàn cầu thành các khối đối địch nhau, kinh tế thế giới sẽ giảm ít nhất 7% GDP thực trong dài hạn. Thế giới đã tránh được kịch bản xấu nhất này khi Mỹ và nhiều quốc gia đàm phán và đạt được những thỏa thuận thương mại mới, đồng thời Mỹ và Trung Quốc, hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, cũng đạt thỏa thuận ngưng thương chiến trong vòng 1 năm. Những điều này giúp tăng trưởng thương mại hàng hóa thế giới đạt khoảng 2,4% trong năm nay. Hôm 9/12, Hội nghị Liên hợp quốc về thương mại và phát triển (UNCTAD) cũng dự báo thương mại hàng hóa và dịch vụ toàn cầu sẽ lần đầu tiên vượt 35.000 tỷ USD trong năm nay.

Tuy nhiên, dù đã vượt qua “cơn gió ngược” nhưng các biến động mạnh trong năm nay tiếp tục đặt ra câu hỏi lớn về vai trò và sự cần thiết của việc cải tổ các hệ thống thương mại đa phương, trong đó WTO là trụ cột. TGĐ WTO, Ngozi Okonjo-Iweala, nhận định: “Nước Mỹ có những lo ngại chính đáng và có thể hiểu được về WTO và hệ thống thương mại đa phương, đồng thời các quốc gia thành viên (WTO) phát triển và đang phát triển khác cũng có những lo ngại riêng của mình. Vì thế, chúng ta có thể sử dụng những lo ngại này để thay đổi hệ thống một cách tốt hơn”.

Yếu tố lạc quan, theo WTO, đó là gần 72% thương mại toàn cầu vẫn được thực hiện dưới quy chế Tối huệ quốc (MFN) và song song với xu hướng gia tăng bảo hộ, các thành viên và quan sát viên WTO cũng đẩy mạnh các biện pháp tạo thuận lợi thương mại mới đối với hàng hóa. Trong kỳ rà soát của Cơ quan Rà soát Chính sách thương mại WTO (TPRB) đầu tháng 12 vừa qua, 331 biện pháp được ban hành với giá trị thương mại ước đạt 2.090 tỷ USD, cao hơn khoảng 1,5 lần so với mức 1.441 tỷ USD trong báo cáo trước.

Triển vọng cho 2026

Đối với triển vọng thương mại toàn cầu 2026, WTO, UNCTAD cùng nhiều tổ chức kinh tế khác đưa ra các đánh giá thận trọng. Theo ông Marc Bachetta, chuyên gia kinh tế cao cấp của WTO, đặc điểm nổi bật nhất của thương mại toàn cầu trong năm tới vẫn là tính bất định về chính sách của các quốc gia, nhất là các cường quốc thương mại lớn. Do đó, WTO dự báo tăng trưởng thương mại hàng hóa thế giới chỉ đạt khoảng 0,5% trong năm 2026. UNCTAD cũng dự báo tăng trưởng năm 2026 sẽ yếu hơn do kinh tế toàn cầu giảm tốc, nợ tăng và chi phí thương mại tiếp tục cao.

Tuy nhiên, một số yếu tố tích cực có thể thay đổi bức tranh thương mại toàn cầu thời gian tới, đặc biệt là xu hướng tăng mạnh nhu cầu về các sản phẩm có liên quan đến công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI). Theo các thống kê của WTO, nhu cầu các sản phẩm này tăng 20% về giá trị trong nửa đầu năm 2025, qua đó đóng góp gần một nửa cho tăng trưởng thương mại toàn cầu dù chỉ chiếm 10% tổng thương mại hàng hóa. Do đó, AI có thể là một trong những nhân tố thay đổi cuộc chơi thương mại toàn cầu trong năm tới. Bà Johanna Hill, Phó TGĐ WTO, nhận định: “AI mang lại điểm sáng cho thương mại trong bối cảnh toàn cầu ngày càng phức tạp. AI mở ra cơ hội hạ chi phí thương mại, thúc đẩy sản xuất và gia tăng sự tham gia vào thị trường toàn cầu. Tuy nhiên, điều quan trọng là các tiềm năng AI thúc đẩy tăng trưởng bao trùm chỉ có thể được thực hiện nếu chúng ta hành động quyết liệt để thu hẹp sự chia cắt số”.

Một yếu tố khác, cũng được nhấn mạnh trong báo cáo hôm 09/12 của UNCTAD là việc tăng trưởng thương mại toàn cầu năm qua chủ yếu đến từ khối lượng giao dịch tăng, phản ánh nhu cầu ổn định, chứ không phải do giá tăng gây lạm phát. Bên cạnh đó, xu hướng chuyển dịch thương mại sang các đối tác cùng quan điểm chính trị và đối tác địa lý gần đang tái định hình chuỗi thương mại toàn cầu, thể hiện rõ nhất ở khu vực Đông Á, nơi dẫn đầu tăng trưởng xuất khẩu năm qua với mức tăng 9%, trong khi thương mại nội khối cũng tăng 10%. Ngoài ra, châu Phi và thương mại Nam – Nam cũng ghi nhận đà phục hồi mạnh, cho thấy vai trò ngày càng lớn của các nền kinh tế mới nổi đối với dòng chảy thương mại toàn cầu.