Tổ chức Y tế thế giới (WHO) hôm 02/09 công bố 2 báo cáo cho thấy cuộc khủng hoảng sức khỏe tâm thần ngày càng gia tăng, đặc biệt là ở giới trẻ. Theo giới chuyên gia, nếu không có những hành động khẩn cấp, cuộc khủng hoảng âm thầm này có thể gây ra các hậu quả nghiêm trọng cho cả một thế hệ.

Một bệnh nhân đang chụp PET CT tại Bệnh viện University College London, ở London, Anh, ngày 29/1/2025. Ảnh: REUTERS/Isabel Infantes

Theo 2 báo cáo được WHO công bố hôm 02/09, gồm: Bản đồ sức khỏe tâm thần 2024 và Sức khỏe tâm thần thế giới ngày nay, WHO cho biết mặc dù tỷ lệ tự tử trên toàn cầu đã có xu hướng giảm nhẹ trong những năm gần đây, nhưng tiến độ giải quyết vấn đề này vẫn còn quá chậm. Theo cơ quan y tế của Liên hợp quốc, năm 2021, năm gần nhất có dữ liệu, ước tính có 727.000 vụ tự tử trên toàn thế giới. Bà Devora Kestel, phụ trách về bệnh không lây nhiễm và sức khỏe tâm thần của WHO, cho biết trên toàn cầu, cứ 100 ca tử vong thì có hơn 1 ca là do tự tử, và cứ mỗi ca tử vong do tự tử thì có 20 vụ tự tử bất thành. Những vụ tự tử đã ảnh hưởng đến sinh mạng và sinh kế của nhiều người, trong khi bạn bè, người chăm sóc và người thân của họ buộc phải vật lộn với "những khó khăn không thể tưởng tượng nổi".

Báo cáo "Sức khỏe Tâm thần Thế giới Ngày nay" của WHO cho thấy tự tử vẫn là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở người trẻ, bất kể khu vực địa lý hay bối cảnh kinh tế-xã hội. Trong năm 2021, tự tử là nguyên nhân thứ hai gây tử vong đối với trẻ em gái và phụ nữ từ 15-29 tuổi, và là nguyên nhân gây tử vong thứ ba đối với nam giới cùng độ tuổi. Mặc dù tỷ lệ tự tử điều chỉnh theo độ tuổi đã giảm 35% trên toàn cầu trong giai đoạn 2000-2021, thế giới vẫn chưa đạt được mục tiêu đến năm 2030 giảm hơn 30% tỷ lệ tự tử so với năm 2015. Với tiến độ hiện tại, WHO cho rằng thế giới chỉ có thể đạt được mức giảm khoảng 12%. Một vấn đề khác, từng được đề cập trong báo cáo số liệu y tế toàn cầu hồi tháng 5, là tỷ lệ tử vong của các bà mẹ và trẻ em dưới 5 tuổi do các vấn đề liên quan đến sức khỏe tâm thần.

Bà Samira Asma, Giám đốc bộ phận phân tích dữ liệu và đánh giá ảnh hưởng của WHO. Nguồn: Reuters

Bà Samira Asma, Giám đốc bộ phận phân tích dữ liệu và đánh giá ảnh hưởng của WHO, cho biết: “Trong giai đoạn từ năm 2000 đến 2023, chúng ta đã chứng kiến số ca tử vong mẹ đã giảm 40% và tỷ lệ tử vong của trẻ em dưới 5 tuổi giảm một nửa. Đó là sự cải thiện lớn nhưng điều đáng buồn là ở nhiều nước tình trạng này không được cải thiện và ở một số nước còn đi lùi. Đây là thực trạng hết sức đáng ngại mà thế giới cần giải quyết để cải thiện sức khỏe bà mẹ và trẻ em”.

Các báo cáo của WHO cũng cho thấy nếu xét về tiêu chí địa lý, tỷ lệ tự tử giảm ở hầu hết các khu vực - ngoại trừ châu Mỹ, nơi ngược lại chứng kiến mức tăng 17% trong cùng kỳ. Khoảng 75% số vụ tự tử xảy ra ở các quốc gia có thu nhập thấp, nơi sinh sống của phần lớn dân số toàn cầu. 

Điều đáng lo ngại hơn, theo WHO, đó là mặc dù tỷ lệ tự tử đang giảm dần, nhưng tỷ lệ mắc các rối loạn tâm thần, như: lo âu và trầm cảm lại đang gia tăng. Báo cáo của WHO cho biết từ năm 2011 đến năm 2021 số người sống chung với các rối loạn tâm thần đã tăng nhanh hơn dân số toàn cầu. Hiện có hơn 1 tỷ người đang sống chung với các rối loạn sức khỏe tâm thần. WHO đặc biệt lo ngại về tình trạng sức khỏe tâm thần ở giới trẻ. Ông Mark van Ommeren, phụ trách vấn đề sức khỏe tâm thần của WHO, cho rằng nguyên nhân có thể là do ảnh hưởng của mạng xã hội và tác động của đại dịch COVID-19.  Ngoài ra, theo các báo cáo phân tích của WHO trước đây, biến đổi khí hậu cũng đang ngày càng ảnh hưởng nhiều hơn đến sức khỏe tâm thần và sức khỏe tâm lý xã hội, trong đó khu vực Đông Nam Á dễ chịu tác động nhất. Theo đó, tại Đông Nam Á, nhiều quốc gia, các hệ thống dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần không đủ khả năng đáp ứng nhu cầu đang ngày càng gia tăng do biến đổi khí hậu, tạo thêm gánh nặng cho hệ thống y tế. Ước tính có 260 triệu người mắc bệnh tâm thần và hơn 200.000 người tử vong do tự tử mỗi năm tại khu vực này. Do đó, WHO cũng đã khuyến cáo các nước đưa các đánh giá về biến đổi khí hậu vào các chính sách và chương trình về sức khỏe tâm thần, đồng thời ứng dụng cách tiếp cận đa ngành và dựa vào cộng đồng nhằm tăng cường hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần.

Về tổng thể, thực trạng hiện nay trên thế giới khiến cho các mục tiêu về sức khỏe tâm thần của WHO khó có thể đạt được trong thời gian tới.

Ông Wang Haidong, quyền Vụ trưởng Vụ Dữ liệu và phân tích của WHO, cho biết: “Ba mục tiêu 1 tỷ mà WHO thiết lập là có thêm 1 tỷ người có cuộc sống lành mạnh hơn, có thêm 1 tỷ người được tiếp cận với các dịch vụ y tế cơ bản mà không phải chịu gánh nặng tài chính và thêm 1 tỷ người được bảo vệ tốt hơn khỏi các trường hợp y tế khẩn cấp. Đến cuối năm 2024, có thêm khoảng 1,4 tỷ người được xem là đã có cuộc sống lành mạnh hơn, đây là tiến bộ lớn. Nhưng, cũng trong năm ngoái, chỉ có thêm 431 triệu người được tiếp cận các dịch vụ y tế cơ bản mà không lo vấn đề tài chính và thêm 637 triệu người được bảo vệ tốt hơn khỏi các trường hợp y tế khẩn cấp”.

Vấn đề lớn trong ứng phó với khủng hoảng sức khỏe tâm thần hiện nay trên thế giới là nhận thức và tài chính. Tại nhiều quốc gia, vấn đề sức khỏe tâm thần đôi khi vẫn bị coi nhẹ hơn các vấn đề y tế truyền thống khác. Ngoài ra, WHO cho biết ngân sách trung bình của các chính phủ dành cho sức khỏe tâm thần chỉ chiếm 2% tổng ngân sách y tế, một tỷ lệ không thay đổi kể từ năm 2017. Điều này khiến các hệ thống y tế thiếu đi nguồn lực tài chính cần thiết, dẫn đến thực trạng đáng báo động rằng chỉ có 9% số người mắc bệnh trầm cảm trên toàn cầu được điều trị. Theo Tổng giám đốc WHO, ông Tedros Adhanom Ghebreyesus, sức khỏe tâm thần là vấn đề hệ trọng, có sức tàn phá âm thầm nhưng nghiêm trọng, do đó, việc cải tổ và chuyển đổi các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần cần phải trở thành một trong những thách thức cấp bách nhất đối với y tế công cộng hiện nay trên toàn cầu.