Đối với đồng bào Khmer ở Đồng bằng Sông Cửu Long, ghe Ngo là biểu tượng mang những giá trị văn hóa đặc sắc, trong đó có cả yếu tố tín ngưỡng, tâm linh. Chính vì thế, những chiếc ghe Ngo luôn được trang trí hoa văn màu sắc ấn tượng; mỗi chiếc đều có một cặp mắt đầy tính nghệ thuật và một con linh vật đặc trưng hiện diện trên đầu ghe.

Người Khmer quan niệm vạn vật hữu linh, tức mọi vật đều có linh hồn và ghe Ngo cũng không ngoại lệ. Chính vì thế, lúc hạ thủy ghe Ngo ở các chùa đều thực hiện nghi thức rất trang nghiêm. Mỗi chiếc ghe Ngo luôn có một linh vật biểu tượng được đặt ngay trên đầu ghe, như: Sath Krud (chim thần), Naga, Neang Machha (nàng tiên cá), con rồng, voi, hổ, ngựa… Đó không chỉ là nét đặc trưng riêng mà còn hàm chứa giá trị tâm linh và niềm tin khác nhau. Việc chọn biểu tượng linh vật đại diện cho ghe Ngo cũng có liên quan đến địa danh hoặc quan niệm truyền thống của từng chùa.

Biểu tượng con voi trắng chùa Xẻo Me, phường Vĩnh Phước, TP Cần Thơ. Ảnh: PV/VOV-ĐBSCL

Nghệ nhân Nhân dân Châu Ôn cho biết: "Trong văn hóa Khmer, khi chọn linh vật làm biểu tượng ghe Ngo, người ta dựa vào tên phum sóc hoặc tên chùa, bởi tên đó thường được đặt theo chữ Khmer. Người ta sẽ dựa vào phụ âm cuối của tên chùa hoặc tên phum sóc để chọn linh vật. Theo quan niệm xưa, mỗi phụ âm đều có một con vật ngự trị. Ví dụ: phụ âm co-ngô là con hổ; cho-nhô là con lân; đo-no là con chó; to-nô là con rồng; bo-mô là con chuột; dô-vô là con voi; so-lo là con nai; và phụ âm o là chim Krud. Vậy nên khi chọn linh vật làm biểu tượng cho ghe, người ta thường dựa trên “công thức” này. Tuy nhiên, một số chùa nếu linh vật rơi vào con chó, con nai hoặc con chuột thì sẽ đổi sang con vật khác mạnh hơn.

Những biểu tượng đó, được các nghệ nhân Khmer chạm khắc, gợi lên sự huyền bí, mang lại cho người xem một cảm giác hấp dẫn. Chị Sơn Sà The, Phường 3, Thành phố Sóc Trăng, người chuyên trang trí ghe Ngo, cho biết mỗi chiếc ghe Ngo của người Khmer đều có hoa văn và biểu tượng riêng.

Chùa Chăm Pa chọn linh vật biểu tượng là con hổ. Ảnh: PV/VOV-ĐBSCL

Qua bàn tay tài hoa của người thợ, từng tác phẩm trên thân ghe trở nên sống động, có hồn, giúp người xem hiểu được phần nào về nền văn hóa Khmer Nam bộ đa dạng, phong phú: "Bình thường tôi hay vẽ tranh tượng phật, trang trí, những đến Lễ hội Oóc om bóc thì cũng trang trí cho ghe Ngo. Thổi hồn vào chiếc ghe Ngo, tôi cảm thấy rất vui. Ghe Ngo như 1 con rồng thì hoa văn mình vẽ như chiếc vây rồng… Khi xuống nước rất nổi bật".

Đối với nhà chùa và bà con trong phum sóc, linh vật trên ghe Ngo còn đại diện cho màu cờ sắc áo của toàn đội, là điểm nhận diện trên đường đua không lẫn vào đâu được.

Ông Kim Thành Quân, Trưởng Ban Quản trị chùa Prek Tà Cuôl, xã Gia Hòa, Thành phố Cần Thơ, cho biết khi đã chọn xong linh vật, đồng bào Khmer luôn đặt niềm tin vào linh vật làm biểu tượng của những chiếc ghe Ngo:"Linh vật biểu tượng ghe ngo chùa mình là con chim phụng. Cả ghe cà hâu và ghe Ngo đều giống nhau, bởi chọn chim phụng hoàng là vì trong tín ngưỡng Khmer, đây là loài chim có uy quyền".

Cùng với chiến thuật và lựa chọn đội hình, linh vật trên ghe Ngo là động lực tinh thần, tiếp thêm niềm tin và sức mạnh cho các vận động viên khi thi tài trên đường đua sông nước. Đó cũng là niềm kiêu hãnh của mọi người mỗi khi mang chiến thắng về cho phum sóc và nhà chùa. Những linh vật biểu tượng trên ghe Ngo cũng chính là một nét đẹp trong văn hóa của người Khmer Nam Bộ.