(VOV5) - Mỗi giai điệu Gong Prăk được thể hiện theo cách riêng, phù hợp với từng dịp, là sự giao hòa giữa con người, thần linh và thiên nhiên.
Cũng như các tộc người bản địa khác ở Tây Nguyên, các tộc người bản địa khác ở Tây Nguyên, đồng bào M’nông có nhiều loại chiêng khác nhau để phục vụ trong các lễ hội và sinh hoạt của buôn làng, dòng tộc. Trong số các bộ chiêng của đồng bào M’nông, Gong Prắk là một loại chiêng rất đặc sắc và quý hiếm. Đồng bào chỉ sử dụng bộ chiêng này trong những dịp quan trọng hoặc những lễ hội lớn của cộng đồng. Theo thời gian và những tác động của xã hội, hiện nay trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng nói riêng, Tây Nguyên nói chung, chỉ còn lại rất ít chiêng Gong Prắk. Đác Nông nói riêng, Tây Nguyên nói chung, chỉ còn lại rất ít chiêng Gong Prắk.
Nghe âm thanh phóng sự tại đây:
Gong Prăk được chế tác từ hợp kim đồng pha bạc, khác biệt với chiêng thường. Bộ chiêng chỉ gồm ba chiếc có núm nổi, đường kính từ 15–20 cm, màu đồng pha ánh đen sẫm theo thời gian. Âm thanh của Gong Prăk vừa trong trẻo, ngân vang như đàn đá, vừa trầm hùng, uy nghi, tạo nên âm sắc độc đáo: khi thì ngân dài, trong trẻo giữa đại ngàn, khi lại vang vọng, mạnh mẽ, khiến người nghe cảm nhận rõ sự linh thiêng và gần gũi.
Về diễn tấu, Gong Prắk ít khi diễn tấu độc lập mà thường là loại nhạc cụ đóng vai trò mở đầu cho các dàn chiêng và những loại nhạc cụ khác trong lễ hội dân gian.
 Gong Prăk của dân tộc M’nông gồm 3 chiếc, đường kính 15-20cm. Ảnh: Thị Đoắt/VOV-Tây Nguyên |
Để có một bộ Gong Prăk, người M’nông phải đổi nhiều trâu, bò. Có bộ chiêng trị giá bằng vài chục con trâu lớn. Vì thế, Gong Prăk được xem là tài sản vô giá, chỉ những gia đình giàu có, sung túc mới sở hữu và truyền qua nhiều thế hệ.
Nghệ nhân Thị Mai, buôn Bu Njranglu, xã Đức An, tỉnh Lâm Đồng, một trong số ít gia đình còn giữ được bộ Gong Prăk hiếm hoi, chia sẻ: “Bây giờ còn rất ít người biết đánh Gong này. Ở buôn chúng tôi, đội chiêng chỉ có vài người biết sử dụng thôi. Gong là tài sản quý giá đã truyền lại mấy đời trong gia đình tôi. Tôi được bố dạy, giờ tôi lại dạy cho con, cho thế hệ trẻ, để biết giá trị và ý nghĩa của tiếng Gong trong mỗi lần sử dụng.”
 Nghệ nhân Thị Mai truyền daỵ kĩ thuật đánh cồng chiêng cho lớp trẻ. Ảnh: Thị Đoắt/VOV-Tây Nguyên |
Đối với người M’nông, chiêng có núm gọi là "cồng" (gong), còn chiêng không núm gọi là “chiêng bằng”. Với Gong Prăk, trước khi đánh, nghệ nhân phải làm lễ cúng thần chiêng bằng ché rượu cần và gà trống để thể hiện sự tôn kính. Cách diễn tấu cũng đặc biệt: nghệ nhân giữ dây cho chiêng lơ lửng, tay kia cầm dùi gỗ gõ vào núm, tạo âm thanh ngân vang, lan tỏa rộng khắp.
Nghệ nhân Thị Mai cho biết thêm: “Khác với chiêng thường, Gong Prăk chỉ xuất hiện trong những dịp trọng đại như lễ sum họp cộng đồng, lễ mừng mùa ăn năm uống tháng, lễ nhập buôn hay lễ cúng buôn. Trước khi diễn tấu, bà con đều phải làm lễ cúng thần chiêng. Nghi thức này thể hiện sự tôn kính đối với báu vật”.
Trước kia, chỉ ở các lễ hội quan trọng, như: lễ sum họp cộng đồng, lễ hội mừng chiến thắng, lễ cúng buôn, nhập buôn… bà con mới được nghe tiếng Gong Prắk ngân vang. Ngày nay, trước xu thế hội nhập và mang văn hóa Việt Nam đến gần hơn với thế giới, người M’nông đã giới thiệu và diễn tấu chiêng Gong Prắk cho du khách gần xa được thưởng thức âm thanh độc đáo của loại chiêng quý hiếm này.
Hiện nay, trong cộng đồng người M’nông, số người biết diễn tấu đúng cách cũng hiếm, chủ yếu là các nghệ nhân cao tuổi. Mỗi lần Gong Prăk vang lên trong lễ hội, đó không chỉ là âm thanh của nhạc cụ, mà còn là tiếng vọng của tổ tiên, là di sản tinh thần vô giá. Nghệ nhân Thị Dơn, thành viên đội cồng chiêng buôn Bu Njranglu, xã Đức An, tỉnh Lâm Đồng, bày tỏ: “Đây là Gong Prắc rất quý, mỗi lần có dịp lễ quan trọng mới mang ra đánh. Khi đánh Gong, tôi thấy như có tiếng nói của tổ tiên vọng về. Chúng tôi sẽ cố gắng giữ gìn và truyền lại cho thế hệ sau.”
Mỗi giai điệu Gong Prăk được thể hiện theo cách riêng, phù hợp với từng dịp, là sự giao hòa giữa con người, thần linh và thiên nhiên. Đối với người M’nông, cồng chiêng nói chung là thước đo địa vị xã hội và uy quyền của gia đình, dòng họ. Riêng với Gong Prăk, đó là báu vật chỉ những gia đình giàu có, sung túc mới sắm được, và luôn được xem trọng như một di sản truyền đời.