Động thái diễn ra trong bối cảnh EU đang nỗ lực đa dạng hóa đối tác thương mại nhằm ứng phó với những rủi ro chiến lược liên quan đến chính sách thuế quan của Mỹ.

Liên minh châu Âu và khối MERCOSUR bắt đầu các đàm phán đầu tiên về một Hiệp định thương mại tự do từ năm 2000. Tuy nhiên, các bất đồng trong nội bộ các nước EU khiến quá trình đàm phán đóng băng trong một thời gian dài, trước khi hai bên hoàn tất dự thảo văn bản cuối cùng vào cuối năm ngoái.

Ảnh minh hoạ: THX/TTXVN

Hiệp định chiến lược

Việc Ủy ban châu Âu (EC) chính thức ký phê chuẩn Hiệp định thương mại tự do (FTA) EU-MERCOSUR kết thúc các đàm phán kéo dài nhất của khối này với một đối tác thương mại. Nếu được tất cả các nước thành viên EU (27 nước) và MERCOSUR (gồm Brazil, Argentina, Paraguay, Uruguay, Bolivia) thông qua, hiệp định này sẽ hình thành nên một khu vực thương mại tự do lớn nhất thế giới với khoảng 700 triệu người tiêu dùng. Đối với các nước MERCOSUR, nông nghiệp là lĩnh vực được hưởng lợi nhất khi các sản phẩm nông nghiệp đa dạng (thịt, đường, mật ong, đậu nành…) của các cường quốc nông nghiệp, như: Brazil, Argentina sẽ được xuất khẩu sang châu Âu với mức thuế quan thấp hơn và ít rào cản hơn. Trong khi đó, phát biểu trình bày thỏa thuận hôm 03/09, Chủ tịch EC, bà Ursula von der Leyen khẳng định các doanh nghiệp EU và ngành nông sản thực phẩm EU sẽ ngay lập tức được hưởng lợi từ việc giảm thuế quan và chi phí xâm nhập thị trường các nền kinh tế hàng đầu Nam Mỹ.

Cụ thể, theo thỏa thuận, các nước MERCOSUR sẽ dần dần xóa bỏ thuế nhập khẩu đối với 91% hàng hóa của EU, bao gồm: ô tô, hóa chất, rượu vang và chocolat, hiện đang phải đối mặt với mức thuế lên tới 35%. EC cũng tính toán Hiệp định này sẽ giúp các nhà xuất khẩu châu Âu tiết kiệm hơn 4 tỷ euro (4,6 tỷ USD) tiền thuế quan mỗi năm tại Mỹ Latinh, đồng thời có thể tăng kim ngạch xuất khẩu hàng năm của EU sang khối MERCOSUR lên tới 39%, tương đương 49 tỷ euro (57 tỷ USD). Quan trọng hơn, Hiệp định với MERCOSUR mang lại cho châu Âu lợi thế đáng kể so với các đối thủ kinh tế khác, trong bối cảnh EU đang xem việc đa dạng hóa đối tác thương mại là chiến lược trọng tâm trong thời gian tới, nhằm ứng phó với những rủi ro chính sách trong quan hệ kinh tế với các đối tác lớn nhất của khối này là Mỹ và Trung Quốc. Cũng trong ngày 03/09, EC đã trình lên Hội đồng châu Âu đề xuất ký và thông qua Hiệp định Toàn cầu EU–Mexico hiện đại hóa (MGA). Ủy viên Thương mại của châu Âu, ông Maros Sefcovic tuyên bố: “Đây không chỉ là thời điểm quan trọng cho chính sách thương mại của EU mà còn cho tổng thể tương lai kinh tế của khối. Hiệp định EU-MERCOSUR cùng với Hiệp định toàn cầu EU-Mexico hiện đại hóa không chỉ là các hiệp định thương mại. Đây là những công cụ chiến lược giúp định hình vai trò của châu Âu trong nền kinh tế toàn cầu trong những thập kỷ tới”.

Đối với MGA, nếu được thông qua, EU cũng sẽ được hưởng lợi lớn từ thị trường hơn 130 triệu dân của Mexico, nền kinh tế lớn thứ 2 Mỹ la-tinh và cũng là đối tác thương mại lớn thứ hai của EU tại khu vực này, sau Brazil. Hiện nay, trao đổi hàng hóa và dịch vụ giữa hai bên đạt giá trị hơn 81 tỷ USD mỗi năm, hỗ trợ hơn 630.000 việc làm tại châu Âu.

Cơ chế phòng vệ nông nghiệp

Dù được đánh giá là có ý nghĩa chiến lược với EU vào thời điểm này nhưng Hiệp định EU-MERCOSUR sẽ gặp thách thức không nhỏ trong quá trình phê chuẩn tại mỗi quốc gia thành viên EU. Theo quy định của EU, một hiệp định thương mại tự do muốn được thông qua cần nhận được đa số ủng hộ tại Nghị viện châu Âu (EP) và được 15 trên tổng số 27 nước thành viên chiếm ít nhất 65% dân số EU phê chuẩn. Hiện tại, đa số các nước EU ủng hộ Hiệp định với MERCOSUR, trong đó có Đức, nền kinh tế số 1 EU, hay Tây Ban Nha, quốc gia có các liên kết truyền thống về kinh tế-chính trị chặt chẽ nhất với Nam Mỹ. Các nước này cho rằng Hiệp định EU-MERCOSUR sẽ bù đắp đáng kể cho những thiệt hại kinh tế của châu Âu do chính sách thuế quan của Mỹ đồng thời giảm bớt sự phụ thuộc của EU vào Trung Quốc, đặc biệt trong lĩnh vực khoáng sản và nguyên liệu thiết yếu.

Tuy nhiên, hai nền kinh tế lớn khác của EU là Pháp và Ba Lan đang là những nước phản đối mạnh Hiệp định ký với MERCOSUR, với lí do mà các nước này đưa ra là các sản phẩm nông nghiệp giá rẻ và ít tuân thủ các điều kiện về môi trường của các nước MERCOSUR có thể gây thiệt hại đối với lĩnh vực nông nghiệp châu Âu. Cả Pháp và Ba Lan từng nhiều lần tuyên bố các điều khoản hiện tại trong Hiệp định với MERCOSUR là “không chấp nhận được” và đe dọa sẽ phong tỏa Hiệp định này nếu không thay đổi các điều khoản về nông nghiệp, dù quan điểm của Paris thời gian gần đây có xu hướng dịu hơn. Do đó, cản trở lớn với Hiệp định nhiều khả năng đến từ Ba Lan. Thủ tướng Ba Lan, ông Donald Tusk, hôm 03/09, tuyên bố: “Chúng tôi đã nhất trí với phía Pháp rằng nếu họ không muốn cùng chúng tôi xây dựng một nhóm thiểu số để phong tỏa Hiệp định này thì ít nhất họ cũng nên làm việc cùng chúng tôi để chuẩn bị cho một cơ chế phòng vệ. Điều đó có nghĩa là nếu Hiệp định có hiệu lực và xuất hiện bất kỳ dấu hiệu tiêu cực nào liên quan đến thị trường nông nghiệp, ví dụ như thịt bò, thì Ủy ban châu Âu cần lập tức áp dụng cơ chế phòng vệ, tức áp dụng trở lại mức thuế nhập khẩu”.