Trong bối cảnh bùng nổ công nghệ, đặc biệt là công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI), các hoạt động tội phạm lừa đảo xuyên biên giới ngày càng trở nên tinh vi, phức tạp hơn, trở thành mối nguy toàn cầu trong thời đại số.

Tại phiên họp Đại hội đồng lần thứ 93 diễn ra ở Marrakech (Morocco) từ ngày 24 đến 27/11, Tổ chức Cảnh sát hình sự quốc tế (Interpol) đã chính thức thông qua nghị quyết kêu gọi một chiến dịch hợp tác toàn cầu nhằm ngăn chặn loại tội phạm đang lan rộng với tốc độ đáng báo động này.

Những con số báo động

Tại phiên họp Đại hội đồng ở Marrakech, Interpol công bố nhiều con số đáng báo động. Cụ thể, tội phạm lừa đảo xuyên biên giới và tội phạm mạng nói chung đang gia tăng cả về quy mô, mức độ phức tạp và phạm vi ảnh hưởng, gây thiệt hại toàn cầu khoảng 8.000 tỉ USD (năm 2023), dự kiến đạt 10.500 tỉ USD (năm 2025) và vượt GDP của nhiều nền kinh tế lớn. Interpol đặc biệt cảnh báo về mối đe dọa từ các trung tâm lừa đảo xuyên quốc gia.

Đây là những đường dây tội phạm có tổ chức, chuyên thực hiện lừa đảo qua mạng nhằm chiếm đoạt tài sản bằng công nghệ cao hoặc thao túng qua tiền ảo. Đáng chú ý, nhiều nạn nhân còn bị lừa sang nước khác với chiêu bài “việc làm lương cao”, sau đó bị cưỡng ép trực tiếp tham gia các hoạt động lừa đảo. Theo Interpol, các trung tâm này đang mở rộng ra nhiều khu vực trên thế giới, từ Đông Nam Á đến châu Phi, Trung Mỹ và Trung Đông. Nạn nhân của các hoạt động lừa đảo đã được ghi nhận tại 66 quốc gia, phản ánh quy mô toàn cầu và tính chất phức tạp của loại tội phạm này.

Trong một chiến dịch toàn diện gần đây nhất, Interpol đã phối hợp cùng các cơ quan chức năng ở 18 quốc gia châu Phi bắt giữ 1.209 tội phạm mạng nhắm vào gần 88.000 nạn nhân. Chiến dịch đã thu hồi được 97,4 triệu USD và phá hủy 11.432 cơ sở hạ tầng độc hại. Hôm 05/11 vừa qua, cảnh sát Đức cũng triệt phá một đường dây lừa đảo xuyên biên giới quy mô lớn chuyên ăn cắp thông tin thẻ tín dụng của 4,3 triệu người tại 193 quốc gia, gây thiệt hại lên tới hơn 300 triệu euro (khoảng 350 triệu USD). Điều nguy hiểm hơn cả các thiệt hại về kinh tế và tinh thần với các nạn nhân, các tổ chức tội phạm xuyên biên giới còn ngày càng trở thành mối nguy cho các quốc gia. Theo Tổng thư ký Liên hợp quốc, Antonio Guterres, tội phạm xuyên biên giới, trong đó có tội phạm lừa đảo, làm gia tăng xung đột, phá hoại các thiết chế nhà nước và đã trở thành mối đe dọa thực sự cho hòa bình và an ninh quốc tế.

Ông Antonio Guterres, cho biết: “Tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia là mối đe dọa nghiêm trọng cho hòa bình, an ninh và phát triển bền vững ở mọi nơi, mọi quốc gia, từ giàu đến nghèo, từ Bắc đến Nam, từ quốc gia phát triển đến quốc gia đang phát triển. Và không gian mạng chính là mỏ vàng cho loại tội phạm này”.

Trước mối đe dọa ngày càng lớn hiện nay của tội phạm lừa đảo xuyên biên giới, các cơ chế hợp tác quốc tế đang được đẩy mạnh, trong đó nổi bật là việc mở ký Công ước LHQ về chống tội phạm mạng (Công ước Hà Nội) cuối tháng 10 vừa qua. Ngoài ra, hôm 11-12/11 vừa qua, một Hội nghị mang tên Tác chiến phối hợp toàn cầu (Global Operation Meeting), một cơ chế có sự tham gia của Interpol và Hiệp hội Cảnh sát các nước Đông Nam Á (ASEANAPOL) cũng đã được tổ chức tại Hàn Quốc. Đây là cuộc họp trực tiếp đầu tiên trong khuôn khổ chiến dịch tác chiến chung "Breaking Chains" do Cảnh sát Hàn Quốc khởi xướng nhằm chống tội phạm lừa đảo và buôn người xuyên quốc gia.

Bài toán tận dụng AI

Trong thách thức chung về chống tội phạm lừa đảo xuyên biên giới, vấn đề công nghệ trở thành mắt xích then chốt, khi sự phức tạp của tội phạm công nghệ cao đặt ra những thách thức to lớn cho các cơ quan thực thi pháp luật. Đặc biệt, các tổ chức tội phạm đang không ngừng đổi mới thủ đoạn, tận dụng AI, công nghệ giả mạo khuôn mặt người gọi (Deepfake) để thực hiện các vụ lừa đảo tinh vi, quy mô lớn. Theo Interpol, đây chính là yếu tố khiến tội phạm mạng bùng phát trong những năm qua và đang trở thành “đại dịch tội phạm” đe dọa mọi quốc gia.

Nhằm ứng phó với thách thức công nghệ, Interpol cho rằng các quốc gia cần đầu tư mạnh hơn cho năng lực phân tích dữ liệu, phối hợp liên ngành và đào tạo chuyên sâu cho lực lượng thực thi pháp luật, đặc biệt là trong việc sử dụng chính AI để điều tra và triệt phá các nhóm tội phạm xuyên biên giới sử dụng công nghệ cao.

Tổng Thư ký Interpol, ông Valdecy Urquiza cho biết: “Interpol có 3 chiến lược trợ giúp cho các quốc gia. Thứ nhất, chúng tôi hỗ trợ các cơ quan thực thi pháp luật các nước hiểu rõ các nhóm tội phạm sử dụng AI ra sao. Tiếp theo, chúng tôi giúp cảnh sát các nước hiểu rằng họ có thể và nên sử dụng AI. Hiện nay chúng tôi đang phát triển các công cụ và dịch vụ (AI) mà cảnh sát các nước có thể sử dụng trong việc điều tra, nhất là những cuộc điều tra phức tạp. Nếu có dữ liệu lớn, AI có thể giúp ích nhiều. Chiến lược thứ ba là chúng tôi ra các hướng dẫn cũng như thúc đẩy các thảo luận với các cơ quan thực thi pháp luật và xã hội dân sự về việc sử dụng AI có trách nhiệm”.

Một số sáng kiến khác cũng được Interpol ưu tiên thúc đẩy là tăng cường chia sẻ các cơ sở dữ liệu toàn cầu về các trang web lừa đảo và danh tính tội phạm mạng được xác định là ưu tiên hàng đầu. Bên cạnh đó, các chiến dịch trên thực địa nhằm truy quét tội phạm phối hợp mang tính khu vực và toàn cầu cần được đẩy mạnh, nhắm thẳng vào các "điểm nóng" và đường dây tội phạm có tổ chức song song với việc theo dõi, phong tỏa tài sản bất hợp pháp, cắt nguồn lợi nhuận từ các mạng lưới lừa đảo.

Hồi tháng 10 vừa qua, Interpol cùng cảnh sát Hàn Quốc đã triển khai chiến dịch chung tại khu vực biên giới giữa Campuchia và một số nước láng giềng Đông Nam Á để truy tìm nghi phạm liên quan đến các hang ổ lừa đảo, và dự kiến tiếp tục mở rộng hoạt động tại các vùng biên giới trọng điểm trong Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) trong tháng này. Ngoài ra, các quốc gia cũng nên chú trọng việc thiết lập quy trình khẩn cấp để tìm kiếm, giải cứu và hồi hương các nạn nhân; phối hợp tổ chức các chiến dịch nâng cao nhận thức toàn cầu.