Các báo cáo về khí hậu gần đây của các cơ quan nghiên cứu khoa học trên thế giới cho thấy các hiện tượng thời tiết cực đoan do biến đổi khí hậu gây ra đang ngày càng trở nên trầm trọng trên toàn cầu. Theo giới chuyên gia, đây là dấu hiệu cho thấy Trái Đất sắp vượt qua ngưỡng không thể quay lại về nhiệt độ trước đây.

Trong báo cáo công bố hôm 05/08, Cơ quan Giám sát biến đổi khí hậu Copernicus (C3S) thuộc Liên minh châu Âu (EU) cho biết tháng 7 vừa qua đã trở thành tháng 7 nóng thứ ba từng được ghi nhận trên Trái Đất. Dù không phá vỡ các kỷ lục toàn cầu về nhiệt độ như 2 năm trước, nhưng tháng 7 năm nay tiếp tục kéo dài chuỗi thời tiết cực đoan. Dữ liệu của C3S cho thấy nhiệt độ không khí trung bình toàn cầu trong tháng 7 đạt 16,68 độ C, cao hơn 0,45 độ C so với mức trung bình của giai đoạn 1991–2020. Dù không vượt qua nhiệt độ tháng 7/2023 (tháng 7 nóng nhất từng được ghi nhận) hay tháng 7/2024 (tháng 7 nóng thứ hai trong lịch sử), nhiệt độ trung bình toàn cầu tháng 7 vừa qua vẫn cao hơn 1,25 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp (1850–1900), thời điểm con người bắt đầu sử dụng nhiên liệu hóa thạch trên quy mô lớn. Nếu tính theo chu kỳ 12 tháng từ tháng 8/2024 đến tháng 7/2025, Trái Đất đã nóng hơn 1,53 độ C so với mức tiền công nghiệp, vượt qua ngưỡng 1,5 độ C được đặt ra trong Hiệp định Paris 2015.

Màn hình nhiệt kế kỹ thuật số hiển thị nhiệt độ 41 độ C ở Isesaki, tỉnh Gunma, Nhật Bản, ngày 5/8/2025. Ảnh: Kyodo/REUTERS

Các đợt nóng gay gắt trải dài trên khắp các khu vực Bắc bán cầu trong tháng 7. Tại Thổ Nhĩ Kỳ, mức nhiệt cao kỷ lục trong lịch sử nước này được ghi nhận lên tới 50,5 độ C. Tại khu vực Trung Đông và Nam Á, có nhiều ngày nóng từ 45-50 độ C. Đáng chú ý, một số quốc gia nằm ở khu vực khí hậu ôn đới cũng ghi nhận mức nhiệt cao kỷ lục trong tháng 7, như Nhật Bản ghi nhận tháng 7 nóng nhất trong lịch sử, với 17 kỷ lục nắng nóng bị phá vỡ, trong đó có mức nhiệt độ cao nhất từng được ghi nhận ở nước này là 41,8 độ C. Các nước Bắc Âu, vốn nổi tiếng vì thời tiết lạnh giá, cũng ghi nhận chuỗi ngày có mức nhiệt 30 độ C dài nhất trong khu vực. Giới khoa học cho biết đây là đợt nóng dài kỷ lục tại Bắc Âu kể từ ghi dữ liệu bắt đầu được ghi nhận năm 1961, dài hơn 1,5 lần so với kỷ lục trước đó. Thông thường, nhiệt độ ban ngày ở Bắc Âu trong mùa Hè là khoảng 20-25 độ C.

Song song với nắng nóng kỷ lục, lũ lụt nghiêm trọng cũng hoành hành tại nhiều nơi trên thế giới, đặc biệt tại châu Á. Tại Khu hành chính đặc biệt Hong Kong (Trung Quốc), ngày 5/8 ghi nhận lượng mưa cao kỷ lục trong lịch sử hơn 140 năm qua, lên tới 355 mm chỉ trong 1 ngày. Tại Trung Quốc đại lục, mưa lớn ở vùng ngoại ô phía Bắc của thủ đô Bắc Kinh đã khiến ít nhất 44 người thiệt mạng. Trong khi đó, tại Pakistan, mùa mưa năm 2025 đã đến sớm một cách bất thường, khiến 266 người đã thiệt mạng do mưa lớn và lũ lụt tàn phá trên khắp nước này từ đầu năm đến nay.

Theo nhà khoa học về khí hậu của Viện Công nghệ Liên bang Thụy Sỹ (ETH Zurich), ông Erich Fischer, bất chấp các xu hướng không thừa nhận đang có dấu hiệu gia tăng thời gian gần đây, biến đổi khí hậu vẫn là nguyên nhân chính không thể chối bỏ khiến các hiện tượng thời tiết cực đoan diễn ra với tần suất ngày càng lớn hơn.

“Chúng tôi đã chứng kiến những đợt mưa lớn ngày càng nhiều hơn và tại một số vùng, các đợt khô hạn cũng nhiều hơn. Những hiện tượng trước đây rất hiếm đang ngày càng trở nên phổ biến hơn. Như các đợt nắng nóng trước đây chỉ diễn ra khoảng 50 năm/lần thì nay tần suất diễn ra đã nhiều hơn từ 5 đến 10 lần và xu hướng này sẽ tiếp tục khi khí hậu vẫn ấm lên”.

Chung đánh giá này, ông Carlo Buontempo, Giám đốc C3S, cho rằng chu kỳ nắng nóng gay gắt trong vài năm qua cho thấy Trái Đất đang chạm ngưỡng không thể quay đầu về nhiệt độ. Dù thế giới chưa chính thức vượt ngưỡng 1,5 độ C như Hiệp định khí hậu Paris 2015 đề cập, do tiêu chí này tính theo trung bình nhiều thập kỷ, nhưng cơ hội giữ mức tăng dưới ngưỡng này gần như không còn. Đây cũng là nhận định được nhiều nhà khoa học và chuyên gia khí hậu đồng tình. Chuyên gia Fred Hattermann từ Viện nghiên cứu tác động khí hậu Potsdam (PIK), nhấn mạnh vào năm ngoái lần đầu tiên nhiệt độ trung bình toàn cầu vượt ngưỡng 1,6 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp. Phó Tổng thư ký Tổ chức Khí tượng thế giới (WMO), bà Ko Barrett cũng cho rằng mục tiêu 1,5 độ C của Hiệp định Paris đang hết sức mong manh.

Khách du lịch và người dân địa phương thư giãn trên bãi biển Barceloneta giữa đợt nắng nóng thứ hai của mùa hè ở Barcelona, Tây Ban Nha, ngày 5/8/2025. Ảnh: REUTERS/Bruna Casas

Thực trạng thời tiết cực đoan hiện nay đang ngày càng gây ra các hậu quả nghiêm trọng về nhân mạng và kinh tế. Báo cáo mới đây của WMO cho biết nhiệt độ cực đoan và nắng nóng tại nhiều nơi trên thế giới là nguyên nhân khiến khoảng 489.000 người tử vong hàng năm trong giai đoạn từ năm 2000-2019, trong đó 36% số vụ xảy ra ở châu Âu và 45% ở châu Á. Nhiệt độ tăng cao ảnh hưởng tới sức khỏe con người đặc biệt nghiêm trọng ở các thành phố vì tình trạng gọi là "hiệu ứng đảo nhiệt đô thị" - hiện tượng các khu vực thành phố đông đúc nóng lên quá mức so vùng nông thôn xung quanh. Bà Kristie Ebi, Giáo sư tại Trung tâm Y tế và Môi trường toàn cầu tại Đại học Washington (Mỹ), cho biết: “Nắng nóng được gọi là sát thủ thầm lặng vì một vài yếu tố, trong đó có việc mọi người ít nhận thức được các rủi ro về mức nhiệt cao xung quanh. Số người thiệt mạng không đáng vì nắng nóng tương đối cao, dù trên thực tế hầu hết các vụ thiệt mạng vì nắng nóng đều có thể ngăn ngừa được”.

Về thiệt hại kinh tế, công ty tái bảo hiểm Swiss Re của Thụy Sĩ hôm 06/08 cho biết các thảm họa thiên nhiên trong nửa đầu năm nay đã gây thiệt hại 135 tỷ USD cho kinh tế toàn cầu. Mức thiệt hại này cao hơn con số 123 tỷ USD trong cùng kỳ năm ngoái. Với riêng các hiện tượng mưa bão nghiêm trọng, tổng mức thiệt hại được bảo hiểm trên toàn cầu nửa đầu năm nay đã là 31 tỷ USD. Dự kiến, con số này trong 6 tháng cuối năm có thể sẽ tăng mạnh do mùa bão Bắc Đại Tây Dương và tổng mức bảo hiểm do mưa bão trong cả năm sẽ vượt quá dự báo trước đó của Swiss Re là khoảng 150 tỷ USD.