(VOV5) - Những con rối, những người bạn tri kỷ của nghệ sĩ Dương Văn Học sẽ tiếp tục thay ông kể câu chuyện về rối độc diễn độc đáo của Việt Nam.
Xuất thân là biên đạo múa, nghệ sĩ Dương Văn Học đã dành trọn đời cho nghệ thuật rối, sáng tạo lên hình thức rối độc diễn, nơi nghệ sĩ một mình điều khiển, đối thoại, biểu diễn với rối. Ở tuổi 84, ông vẫn say mê kể chuyện bản sắc văn hóa Việt bằng con rối.
 Nghệ sĩ Dương Văn Học giới thiệu với khách tham quan về rối. Ảnh: Bảo tàng Hà Nội |
Nghệ sĩ Dương Văn Học là người tiên phong sáng tạo nên hình thức rối độc diễn, nơi người nghệ sĩ một mình thực hiện các vai trò: vừa điều khiển, vừa đối thoại và kể những câu chuyện đầy sức biểu đạt thông qua các con rối. Mỗi tác phẩm không chỉ mang tính giải trí mà còn gửi gắm những triết lý nhân sinh giản dị mà sâu sắc. Các tiết mục như: Thuyền trên sông, Cái chết của con thiên nga, Keo vật cuối đời, Cô gái hay nhện… đã khẳng định tài năng và cá tính sáng tạo riêng biệt của ông.
Nghệ sĩ Dương Văn Học cho biết: “Đối với tôi, những con rối đó là những người con ruột thịt của mình. Con nào tôi cũng yêu cũng quý và để làm ra cũng không có gì là phức tạp. Khéo tay một chút ta có thể làm được. Nhưng điều quan trọng là phải nắm được đặc trưng của nghệ thuật múa rối là kỳ và ngộ. Cái này nó lạ nhưng đồng thời phải vui. Xem múa rối ít khi người ta khóc, người ta chỉ cười, nhất là trẻ em. Nắm được cái đặc trưng cơ bản thì mình tạo hình ra những con rối luôn luôn ngộ nghĩnh và luôn luôn gần gũi với trẻ thơ thì đấy là mình thành công”.
 Ông Nguyễn Tiến Đà (phải), Giám đốc Bảo tàng Hà Nội, tặng hoa chúc mừng nghệ sĩ Dương Văn Học tại buổi khai mạc trưng bày. Ảnh: Bảo tàng Hà Nội |
Dấu mốc quan trọng trong sự nghiệp của nghệ sĩ Dương Văn Học là Liên hoan Múa rối toàn quốc năm 1994, khi ông giành Huy chương Vàng ở cả ba hạng mục: Nghệ sĩ độc diễn, Tác giả và Đạo diễn. Thành công ấy đã đưa ông cùng nghệ thuật rối độc diễn Việt Nam ra thế giới. Từ đó đến nay, ông đã biểu diễn tại 45 quốc gia, nhận nhiều giải thưởng trong nước và quốc tế, góp phần đưa hình ảnh nghệ thuật rối Việt Nam lan tỏa đến bạn bè năm châu, như một minh chứng cho sức sống mạnh mẽ và khả năng giao lưu, thích ứng của loại hình nghệ thuật truyền thống này trong thời đại mới. Nhiều vở độc diễn được khán giả các nước như: Pháp, Nga, Hàn Quốc, Thái Lan, Bỉ, Hy Lạp, Hà Lan… đón nhận nồng nhiệt. Đến bây giờ, ông vẫn không quên những kỷ niệm trong những chuyến lưu diễn.
Nghệ sĩ Dương Văn Học chia sẻ: “Tôi là biên đạo múa, nghệ sĩ múa và tôi đã từng được học và được xem các nghệ sĩ ballet diễn vở “Cái chết của con thiên nga”, tôi thấy hay quá và tôi làm con rối. Khi tôi diễn có một khán giả ở nước ngoài đến và nói, tôi đã từng xem các nghệ sĩ ballet diễn mà tôi không khóc nhưng tôi thấy con rối của ông diễn mà tôi chảy nước mắt. Họ đòi mua với giá 500$ tôi bảo không người nghệ sĩ Việt Nam chúng tôi không ai bán bạn và tôi gắn bó với nó như những người bạn thân thiết".
 Những nhân vật rối do nghệ sĩ Dương Văn Học sáng tạo. Ảnh: Bảo tàng Hà Nội |
Sau nhiều năm rong ruổi trong và ngoài nước với những chuyến biểu diễn, nghệ sĩ Dương Văn Học chọn Nha Trang, tỉnh Khánh Hoà làm điểm dừng chân. Trong căn nhà của mình, ông dành một căn phòng rộng chừng 40m2 để làm Bảo tàng nghệ thuật múa rối độc diễn đương đại duy nhất tại Việt Nam, được UBND tỉnh Khánh Hòa cấp phép hoạt động. Bảo tàng trưng bày khoảng hơn 120 con rối lớn nhỏ với các thể loại khác nhau, như: Rối dẹt, rối tay, rối dây, rối mặt nạ, rối hình nộm… Chiếm đa số là các con vật và hình tượng các dân tộc Việt Nam, do chính tay nghệ sĩ Dương Văn Học làm trong mấy chục năm qua và đã được ông biểu diễn khắp nơi trong nước cũng như ở 45 quốc gia trên thế giới. Cuối năm 2024, nghệ sĩ Dương Văn Học quyết định tặng toàn bộ những hiện vật rối cho Bảo tàng Hà Nội.
Chị Phạm Mỹ Linh, thuyết minh viên Bảo tàng Hà Nội, cho biết: "Tác phẩm nào ông cũng đưa chất dân gian và sự sáng tạo vào trong tác phẩm đó. Tôi thích nhất tác phẩm rối hộ pháp. Hiếm khi thấy con rối nào to và cao hơn 3m như thế. Khi ông đứng trước con rối này, múa và kể một câu chuyện giằng xé nội tâm. Con người có hai mặt, mặt thiện và mặt ác. Tác phẩm này rất đương đại. Mình không nghĩ hơn 30 năm trước ông biểu diễn tác phẩm mang tính đương đại như thế".
 Nghệ sĩ Dương Văn Học hướng dẫn cách điều khiển rối. Ảnh: Bảo tàng Hà Nội |
Hưởng ứng Festival Thăng Long – Hà Nội 2025 (01-16/11), Bảo tàng Hà Nội đã trưng bày giới thiệu hơn 30 tác phẩm và hiện vật rối tiêu biểu để công chúng yêu nghệ thuật rối truyền thống được tận mắt chiêm ngưỡng những con rối đậm sắc màu văn hóa Việt. Bà Nguyễn Thị Ngọc Hoà, Giám đốc Trung tâm Điều phối các hoạt động sáng tạo Hà Nội, Bảo tàng Hà Nội, cho biết: “Nghệ sĩ Dương Văn Học là một điển hình trong biểu diễn rối độc diễn. Ông đã tham gia các liên hoan múa rối và biểu diễn ở rất nhiều nước trên thế giới và đạt nhiều giải thưởng. Các tác phẩm của ông được sáng tác, được thiết kế và làm trong hơn 40 năm cuộc đời sự nghiệp của ông. Mỗi con rối có một câu chuyện, thể hiện một ý nghĩa và có tính sáng tạo riêng. Với đặc điểm đó, với tính nhận diện sáng tạo của nghệ sĩ Dương Văn Học thì chúng tôi đã lựa chọn các tác phẩm của ông đưa ra trưng bày”.
Những con rối, những người bạn tri kỷ của nghệ sĩ Dương Văn Học sẽ tiếp tục thay ông kể câu chuyện về rối độc diễn độc đáo của Việt Nam và người nghệ sĩ đã dành trọn tình yêu cho nghệ thuật múa rối truyền thống.