Nghe âm thanh tại đây:

Nghệ sĩ Lâm Na. Ảnh:VAc.art

Sinh ra và lớn lên tại Nghệ An, từ nhỏ Lâm Na được sống cùng với cổ vật bởi bố chị là một nhà sưu tập. Chị kể rằng mỗi lần mua được món đồ nào, bố đều cho con gái cùng ngắm nghía, đặc biệt là các hiện vật gốm. Mỗi món đồ là một câu chuyện với bao suy luận, tưởng tượng, cứ thế gieo vào trong tâm trí cô bé Lâm Na, để rồi từ đó, chính chị cũng miên man và viết nên những câu chuyện về “người bạn nguyên thủy” trong hình dung của mình. Tình yêu cổ vật cứ thế lớn dần, theo Lâm Na trong những năm học tại trường Đại học Nghệ thuật Huế và sau này học Thạc sĩ tại  Khoa Hội họa tạo hình, Trường Đại học Marasahakham, Thái Lan.

Lâ“Bố tôi thích sưu tập. Ông mê đồ đất. Mỗi món đồ sơ khai nhất, nguyên thủy nhất nhiều khi bị méo mó, sứt mẻ nhưng ông không bao giờ chê. Mỗi một món đồ cầm lên ông lại kể 1 câu chuyện sống động. Kể cả một cục đất, người ta nặn hình  bên mép một cái bát, trong đó để chất đốt, cuống của nó hình như một chú khỉ ngồi bên đốm lửa thì bố tôi suy luận ra một câu chuyện từ xưa. Từ những món đồ thô sơ như thế, đi vào đời sống của mình những câu chuyện nguyên thủy”- họa sĩ Lâm Na kể.

Tác phẩm bằng đất nung của Lâm Na. Ảnh:VAc.art

Lâm Na bắt đầu định hình con đường sáng tạo của chị với đất. Mặc dù trước đó, chị đã có những tác phẩm hội họa trừu tượng vẽ trên chất liệu sơn dầu. Đất trong tay Lâm Na không bị nhào nặn quá nhiều, tự nhiên như vốn có, theo những hình hài vừa lạ vừa quen.“Đã từng-tiếp diễn” (2023) là triển lãm cá nhân đầu tiên của chị, tập hợp những bức tranh đất nung, in dấu hành trình đi tìm dấu vết của người xưa, được thể hiện trên tác phẩm với những đường nét mô phỏng các họa tiết trên các hiện vật khảo cổ học như: mảnh gốm, chiếc rìu đá, dọi se sợi… và chính những hiện vật ấy được nằm lại trong bức tranh đất nung sau khi tác phẩm hoàn thành, như một sự gửi gắm ý niệm, cảm thức của loài người từ thuở sơ khai.

Nữ nghệ sỹ cho biết: “Rất nhiều người hỏi tôi tại sao lại đưa cổ vật vào trong tác phẩm, thay vì mô phỏng nó mà lại dùng chính nó. Mình không thể trả lời được câu hỏi đó một cách rõ ràng, bởi một thứ đã như cơm ăn nước uống, đối với mình, nó tự nhiên đến mức mình không biết nó tồn tại. Nó rất bình thường và những thứ thuộc về mình thì chỉ có mình hiểu. Tôi thích thực hành nghệ thuật một cách tự nhiên như vậy”- họa sĩ Lâm Na nói.

Nghệ sĩ trẻ 8x Lâm Na gọi mạch cảm hứng xuyên suốt trong quá trình tạo nên tác phẩm là những “va chạm mềm” giữa mới và cũ, đất mới và các công cụ cổ xưa, hòa trộn với nhau bởi sức nóng của lửa. Các đồ dùng, đồ trang sức của thời tiền sử chuyển hóa, chảy ra trên nền đất, được lấy ra từ đất và nay lại trở về với đất. Khi ấy, nghệ sĩ và công chúng không chỉ tiếp cận cổ vật dưới góc độ lịch sử mà còn bởi ý niệm về con người, về cảm thức sống của nhân loại qua bao nhiêu năm, nay được gặp nhau và tiếp tục đời sống mới trong hiện tại. Họa sĩ Nguyễn Mạnh Đức cho rằng: Nếu nói về tuổi nghề thì Lâm Na đang là một nghệ sĩ trẻ, đầy sức sáng tạo. Chị là một trong những người phá vỡ những quy ước với khát vọng tạo ra những giá trị riêng.

Hoạ sĩ Nguyễn Mạnh Đức chia sẻ: “Sự bình thản, hồn nhiên như chính Lâm Na chứ không phải cố tìm ra một giá trị nào đó. Nó giống như đời sống bình thường của Lâm Na với những va chạm xung quanh, tiếp nhận từ trí tuệ của cô ấy để tạo ra những giá trị cá nhân. Rất nhẹ nhàng, đơn giản và trong nghệ thuật đây là ngôn ngữ của thế hệ mới, trẻ hơn thế hệ đang thành đạt hiện nay trong xã hội”- họa sĩ Nguyễn Mạnh Đức nói.

Có nhiều phương thức để các nghệ sĩ làm tác phẩm, dựa trên nguồn cảm hứng, trên chất liệu di sản hay tái dựng một hình ảnh hiện vật-cổ vật. Còn Lâm Na làm việc trực tiếp, thậm chí can thiệp và làm biến đổi hình dạng của nó, biến những câu chuyện của sự Đã từng trở thành sự Tiếp diễn, đào lên những giao thức cổ của ký ức chôn vùi rồi thổi cho chúng một sức sống mới, trong khi với cổ vật, nhiều người thường nghĩ chỉ nên để nó trong lồng kính. Theo nhà nghiên cứu mỹ thuật Nguyễn Tú Hằng- Giám đốc Hanoigrapvine, người đã đồng hành cùng Lâm Na trong các triển lãm cá nhân thì sử dụng nghệ thuật đương đại như một phương thức tiếp cận di sản, với triển lãm gần đây là “Mấy mươi năm mới gặp lại”, “Đường về nhà của sinh vật đầu tiên”, Lâm Na khẳng định hình thức tiếp cận giống như một sự hợp tác với “nghệ sĩ cổ đại” để hồi sinh tác phẩm trong hiện tại.

Chị Nguyễn Tú Hằng nói: “Với tôi đây là sự bảo tồn dưới hình thức mới, thông qua sự chuyển đổi, có thể về phom dáng, cũng có thể chuyển đổi theo những tầng lớp ngữ nghĩa khác nhau, tạo nên tính thẩm mỹ hài hòa, cân đối, đặc biệt trong lần triển lãm gần đây, khi chị sử dụng đồ trang sức thủy tinh của nền văn hóa Sa Huỳnh để cấu thành nên tác phẩm. Điều này mở ra tiềm năng cho nhiều cổ vật khác đang bị lãng quên trong các bảo tàng”.

Tác phẩm bằng đất nung của Lâm Na. Ảnh:VAc.art

Nghệ thuật đương đại không chỉ là cuộc cách mạng về thị giác mà còn về tư tưởng nghệ thuật, với những không gian mới, cách nhìn mới về đời sống. Những gì Lâm Na đã và đang thực hành với nghệ thuật đương đại cũng cho thấy cảm xúc đầy nữ tính, yêu thương cuộc đời và một tinh thần sẵn sàng dám thay đổi. Có thể con đường sau này Lâm Na sẽ khác nhưng điều quan trọng là tâm thế bình thản trong sáng tạo, cái nhìn sâu vào hiện tượng, sự vật bằng con mắt trong trẻo, nhẹ nhõm. “Để thực hiện một tác phẩm, đôi khi chỉ là một khoảnh khắc, xếp đặt những cục đất lên là xong. Đôi khi bạn hỏi mình sáng tác cái này trong bao lâu, tôi trả lời rằng: thực ra nó dài bằng chừng ấy năm mình đã sống. Không phải trong khoảnh khắc ấy nó mới xuất hiện mà trước đó đã tồn tại rất lâu rồi, bằng cả cuộc đời của mình”- họa sĩ Lâm Na bày tỏ.