Trong dòng chảy không ngừng của đời sống nghệ thuật đương đại, sân khấu truyền thống Việt Nam đang đứng trước nhiều hướng phát triển: làm sao để vừa giữ được căn cốt văn hóa, vừa chạm được vào cảm xúc của công chúng hôm nay. Có lẽ, chính ở những sự gặp gỡ táo bạo, những thử nghiệm liên ngành, sân khấu đang tìm ra câu trả lời cho mình. Sự kết hợp giữa nghệ thuật xiếc và cải lương trong hai vở diễn  “Thượng Thiên Thánh mẫu” và “Cây gậy thần” đã mang đến cho khán giả một trải nghiệm mới mẻ,  nơi những làn điệu vọng cổ, những điệu lý cất lên giữa không trung, nơi những pha đu bay kết hợp cùng câu chuyện huyền tích dân gian. Đây là hai vở diễn đầu tiên nằm trong dự án “Huyền sử Việt” do Liên đoàn Xiếc Việt Nam và Nhà hát Cải lương Việt Nam phối hợp nhằm tôn vinh các giá trị văn hoá truyền thống của dân tộc

Sự kết hợp hiệu quả giữa hai loại hình nghệ thuật  mang tới những màn diễn vô cùng hấp dẫn trong vở "Cây gậy thần". Ảnh: cucnghethuatbieudien.gov.vn

Trong “Cây gậy thần”, khán giả bắt gặp huyền tích Chử Đồng Tử – Tiên Dung với những màn bay, biến hóa, ảo thuật đầy màu sắc. Còn ở “Thượng Thiên Thánh mẫu”, hình tượng Mẫu Liễu Hạnh hiện lên linh thiêng, huyền ảo giữa không gian sân khấu nhiều tầng lớp. Dù khác nhau về câu chuyện, cả hai vở diễn đều chung một cách tiếp cận: để xiếc trở thành phương tiện kể chuyện của cải lương.

NSND Triệu Trung Kiên - Giám đốc Nhà hát Cải lương Việt Nam. Ảnh: bvhttdl.gov.vn

Đạo diễn, NSND Triệu Trung Kiên cho rằng, điều quan trọng nhất của vở diễn là tạo được cảm xúc chung giữa nghệ sĩ và khán giả: “Buổi biểu diễn mang dáng dấp của một lễ hội, vừa linh thiêng vừa giàu cảm xúc. Nghệ sĩ và khán giả cùng hòa mình vào một không gian lễ hội lớn, thấm đẫm bản sắc văn hóa dân tộc. Chương trình không chỉ kể lại những câu chuyện mang màu sắc tâm linh mà còn chứa đựng nhiều giá trị giải trí. Chúng tôi chủ động đề cao yếu tố giải trí, bởi khi chuyển tải các câu chuyện tâm linh hay lịch sử, điều quan trọng là tạo được sự hấp dẫn, giúp khán giả tiếp nhận một cách hứng thú và trọn vẹn”.

Chính tinh thần “lễ hội” ấy đã khiến cả hai vở diễn không nặng về minh họa, không sa vào phô diễn kỹ thuật, mà hướng tới việc tạo cảm xúc – điều vốn là linh hồn của sân khấu cải lương.

Vở diễn "Thượng thiên thánh mẫu" với nhiều yếu tố kì ảo được kết hợp giữa cải lương và xiếc đã tạo nên những sự cộng hưởng tốt. Ảnh: vannghequandoi.com.vn

Ở “Cây gậy thần”, những lớp diễn tình cảm được đẩy lên cao bằng các động tác xiếc bay, nhào lộn. Sang “Thượng Thiên Thánh mẫu”, xiếc lại góp phần khắc họa yếu tố tâm linh, những lần giáng trần – thăng thiên của Thánh Mẫu. Dù ở vở nào, các nghệ sĩ cũng phải bước ra khỏi vùng an toàn của mình.

Nghệ sĩ cải lương Minh Lý – một trong những gương mặt quen thuộc của Nhà hát Cải lương Việt Nam – chia sẻ về trải nghiệm này: “Bởi khi biểu diễn trên không, nghệ sĩ vừa phải bay, vừa hát, vừa thực hiện nhiều động tác diễn xuất khác nhau – điều hoàn toàn khác so với việc chỉ diễn cải lương trên mặt bằng sân khấu thông thường. Việc kết hợp cải lương với xiếc đặt ra rất nhiều thách thức. Tuy nhiên, các diễn viên của Nhà hát Cải lương Việt Nam luôn nỗ lực, không ngừng học hỏi và phối hợp chặt chẽ với các nghệ sĩ xiếc để hoàn thiện từng tiết mục”.

Ngược lại, với các nghệ sĩ xiếc, việc bước vào thế giới cải lương, nơi lời thoại, tâm lý nhân vật đóng vai trò then chốt cũng là một thử thách chưa từng có. Nghệ sĩ xiếc Ngọc Diệp, trong vai Giáng Tiên của vở “Thượng Thiên Thánh mẫu”, cho biết: “Với vai diễn này, tôi phải tập luyện các động tác lên dây, đồng thời tập thoại. Trước đây, tôi chủ yếu biểu diễn bằng hình thể, tay chân, chưa từng phải thoại trong một vở diễn như thế này. Chính yêu cầu vừa vận động vừa thoại đã trở thành khó khăn lớn nhất đối với tôi”.

Sự học hỏi lẫn nhau giữa hai lực lượng nghệ sĩ đã tạo nên một mặt bằng biểu diễn mới, nơi ranh giới giữa xiếc và cải lương được làm mờ đi, nhường chỗ cho cảm xúc chung của sân khấu.

NSND Tống Toàn Thắng, Giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam. Ảnh: vtcnews.vn

Với đạo diễn, NSND Tống Toàn Thắng – Giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam, bài toán đặt ra không chỉ là làm sao để xiếc “đẹp”, cải lương “hay”, mà là làm sao để hai yếu tố ấy nâng tầm và hỗ trợ nhau trên một sân khấu chung. “Sự kết hợp này mang đến một diện mạo mới mẻ cho cả sân khấu xiếc và cải lương. Vở diễn hội tụ nhiều giá trị văn hóa, nhân văn và nghệ thuật; đặc biệt, sự phối hợp hài hòa giữa nghệ thuật xiếc và cải lương tạo nên cảm giác tự nhiên, mạch lạc. Những câu chuyện, tình huống và cách xử lý của đạo diễn gần gũi với đời sống, giúp khán giả dễ dàng tiếp nhận và đồng cảm”.

Cách dàn dựng ấy thể hiện rõ trong cả hai vở: xiếc xuất hiện đúng lúc cao trào, đúng lúc cần mở rộng không gian cảm xúc, rồi lùi lại để nhường sân cho làn điệu cải lương.

Sự kết hợp giữa xiếc và cải lương mở ra một hướng đi mới cho sân khấu truyền thống Việt Nam: đổi mới hình thức, nhưng không đánh mất căn cốt văn hóa. Đó là một tín hiệu đáng mừng – rằng sân khấu vẫn đang chuyển động, vẫn đối thoại với khán giả hôm nay, vẫn không ngừng tìm kiếm những sáng tạo mới để hấp dẫn, thu hút người xem.