Những nghiên cứu khoa học gần đây cho thấy các hiện tượng thời tiết cực đoan gây nên bởi biến đổi khí hậu, đặc biệt là nắng nóng cực đoan, đang ngày càng trở thành một thách thức nghiêm trọng với các thành phố thủ đô  trên thế giới. Theo các chuyên gia, điều này đặt ra cho các chính phủ yêu cầu thay đổi lớn về quy hoạch và tổ chức lối sống đô thị.

Khách du lịch che ô khi tham quan quảng trường Plaza Mayor trong đợt nắng nóng ở Madrid, Tây Ban Nha, ngày 4 tháng 8 năm 2025. Ảnh tư liệu: REUTERS/Susana Vera

Viện Quốc tế về Môi trường và Phát triển (IIED), một tổ chức nghiên cứu danh tiếng về các chính sách phát triển bền vững có trụ sở ở London (Anh), cuối tháng 9 vừa qua công bố báo cáo nghiên cứu cho thấy các thủ đô lớn trên thế giới đang ngày phải chịu những ngày nắng nóng gay gắt nhiều hơn. Cụ thể, theo IIED, tổng số ngày nắng nóng trên 35 độ C mà 43 thành phố lớn nhất trên thế giới phải chịu đã tăng từ mức trung bình 1.062 ngày/năm trong giai đoạn 1994-2003 lên mức 1.335 ngày/năm trong giai đoạn 2015-2024, mức tăng 25%. Sự gia tăng này trải rộng ở các thành phố lớn tại nhiều châu lục, từ London, Madrid (Tây Ban Nha) ở châu Âu đến Washington (Mỹ) hay Bắc Kinh (Trung Quốc), Tokyo (Nhật Bản) tại châu Á.

Đáng chú ý, tại thủ đô Rome (Italia) và Bắc Kinh (Trung Quốc), số ngày nắng nóng trên 35 độ trong năm đã tăng gấp đôi trong những năm gần đây. Thủ đô Madrid, số ngày nóng trên 35 độ trong năm hiện vào khoảng 47 ngày/năm trong khi trước đây là 25 ngày/năm. Tại Đông Nam Á, thủ đô Manila của Philippines là thành phố chịu tác động rõ nhất của hiện tượng nắng nóng cực đoan, khi số ngày nắng nóng trên 35 độ C đã tăng gấp 3 lần trong giai đoạn 10 năm gần đây so với thập kỷ 90. Tại Nam Mỹ, thủ đô Brasília của Brazil chỉ ghi nhận 3 ngày nóng trên 35C trong giai đoạn từ 1994 đến 2003 nhưng đến giai đoạn 2015-2024, con số này đã tăng lên 40 ngày. Tương tự, thành phố Pretoria của Nam Phi hiện có trung bình 11 ngày nóng trên 35 độ mỗi năm, so với 3 ngày trong thập kỷ 90 thế kỷ trước. Ngay cả những thành phố nằm ở Bắc bán cầu, như thủ đô London của Anh cũng ngày càng nóng hơn, khi số ngày nóng trên 30 độ C đã tăng gấp đôi.

Theo bà Anna Walnycki, nhà nghiên cứu của IIED, nguyên nhân lớn nhất dẫn đến tình trạng các thành phố nóng lên như hiện nay là biến đổi khí hậu, khi hiện tượng ấm lên toàn cầu khiến cho các đợt nắng nóng cực đoan ngày càng đến sớm hơn và kéo dài hơn. Ngoài ra, việc đô thị hóa nhanh chóng, nhất là ở các quốc gia đang phát triển, đã dẫn đến sự phá hủy nhiều không gian xanh, đẩy nhanh việc bê-tông hóa các khu vực dân cư, khiến hiện tượng tích nhiệt trầm trọng hơn. Bà Anna Walnycki cũng cho rằng các chính phủ đã không lường trước được mức độ biến đổi khí hậu và cũng đang thất bại trong việc đề ra các chính sách ứng phó.

Chia sẻ quan điểm này, ông Selwin Charles Hart, Cố vấn đặc biệt của Tổng thư ký Liên hợp quốc về hành động khí hậu và chuyển đổi công bằng, cho rằng các thách thức liên quan đến biến đổi khí hậu mà các đô thị lớn phải đối mặt sẽ ngày càng nghiêm trọng hơn. “Hiện có hơn 500 triệu dân đô thị sống tại các khu vực ven biển và họ phải đối mặt với nước biển dâng cùng các cơn bão ngày càng nhiều và khắc nghiệt hơn. Đến giữa thế kỷ này, khoảng một nửa dân số đô thị trên thế giới có thể gặp rủi ro vì nắng nóng cực đoan” - ông nói.

Người dân dán miếng gel làm mát lên trán để làm mát cơ thể trong bối cảnh báo động vàng về nắng nóng tại Thượng Hải, Trung Quốc ngày 4/7/2025. Ảnh: REUTERS/Go Nakamura

Các nghiên cứu khoa học gần đây cũng chỉ rõ tác động của nắng nóng. Trong năm 2024, thế giới trải qua năm nóng nhất được ghi nhận và vào mùa Hè vừa qua, nhiều nước cũng xác lập các kỷ lục nắng nóng mới, từ Mỹ, Canada, đến Ai Cập, Trung Quốc, Nhật Bản. Riêng Nhật Bản ghi nhận mức nhiệt cao kỷ lục 41,2 độ C trong tháng 7, khiến hơn 10.000 người phải nhập viện. Tại châu Âu, trong giai đoạn từ tháng 6 đến tháng 8 vừa qua, đã có ít nhất 16.500 ca tử vong liên quan đến nắng nóng.

Theo các chuyên gia, thực tế hiện nay buộc các chính phủ phải có các thay đổi chính sách căn bản về quy hoạch đô thị, đồng thời cư dân thị cũng phải thay đổi lối sống, chứ không chỉ dựa vào các hệ thống máy lạnh, điều hòa nhiệt độ. Các giải pháp đang được nhiều thành phố tại châu Âu tiến hành là sửa đổi kiến trúc của các tòa nhà, tăng cường các hệ thống cách nhiệt, thông gió, đồng thời xanh hóa đô thị quy mô lớn. Đây đang là hướng đi của Paris (Pháp) hay London (Anh). Tại Paris, chính quyền thành phố có kế hoạch biến thủ đô nước Pháp thành một “khu rừng đô thị” bằng cách tăng tối đa diện tích cây xanh, ngay cả tại những địa điểm nổi tiếng, như: đại lộ Champs-Élysées hay khu tài chính La Défense. Tại Anh, thủ đô London mới đây ra mắt Vườn Carbon trong khuôn viên Vườn Bách thảo Hoàng gia Kew, trong đó giới thiệu đến công chúng các mô hình cũng như các các loại thực vật chống chọi tốt với biến đổi khí hậu.

Theo bà Amana Cooper, nhà nghiên cứu tại Vườn Bách thảo Hoàng gia Kew, các loài cây trong Vườn Carbon được lựa chọn kỹ lưỡng, từ các cây gỗ có khả năng hấp thụ CO2 cao đến những loài chịu hạn tốt và có thể thích ứng tốt với biến đổi khí hậu. Việc này có thể mở ra hướng đi mới cho việc xanh hóa các đô thị lớn, biến các đô thị thành nơi chống chọi tốt hơn với biến đổi khí hậu. Bà Amana Cooper nhận định: “Chúng ta cần một cách tiếp cận mới. Chúng ta cần trả lại cây cối về vị trí mà chúng từng thuộc về. Bằng cách trồng thêm cây, bằng cách tái lập các cánh rừng và chấm dứt việc phá rừng, chúng ta có thể hy vọng tạo nên một “vùng lõm” của những gì thải ra khí quyển. Nếu chúng ta có thể thay đổi hành vi của mình, chúng ta có thể khiến carbon không thải ra khí quyển mà hấp thụ trở lại cây cối trên mặt đất”.